Czerniak – patogeneza, diagnoza, rodzaje, lokalizacja, leczenie, profilaktyka
Czerniak skóry jest coraz częściej diagnozowany. Każdego roku w Polsce powoduje około 2 500-3 000 zachorowań. Czerniaka cechuje szybki wzrost, wczesne i liczne przerzuty oraz odporność na leczenie. Wywodzi się z melanocytów – komórek wytwarzających melaninę, czyli barwnik, który sprawia, że pod wpływem promieniowania ultrafioletowego skóra zaczyna ciemnieć. Czerniak skóry, bo o nim mowa, to szczególnie groźny rodzaj nowotworu, ale wykryty i usunięty we wczesnym stadium, pozwala na całkowite wyleczenie. Sprawdź, jak się przed nim ustrzec.
1. Patogeneza
Czerniak złośliwy najczęściej występuje u osób w średnim wieku, rzadko dotyka dzieci. Powstaje na skutek oddziaływania czynników środowiska na zmiany w genomie melanocytów. W przypadku czerniaka objawy można zaobserwować niezależnie od wieku i płci. Każdy z nas znajduje się w grupie ryzyka, a zagrożenie wzrasta u osób, w których rodzinie występowały przypadki nowotworów skóry, które doznały poparzeń słonecznych, na ciele mają dużo znamion barwnikowych, słabo tolerują słońce bądź nadmiernie korzystają z solarium.
Szacuje się, że ok. 10 proc. zachorowań na czerniaki związanych jest z predyspozycją genów, których mutacje wpływają na rozwój czerniaka. Zachorowanie na czerniaka skóry szczególnie grozi osobom, które mają jasną karnację, są rude lub mają blond włosy, niebieskie oczy i liczne piegi.
Dlaczego osoby o jasnej karnacji są bardziej zagrożone na czerniaki? Wszystko przez melaninę, związek wpływający na pigmentację w organizmie. Znajduje się on w skórze, naskórku, we włosach i naczyniówce, a jego produkcję pobudza promieniowanie UV. Osoby z jasną karnacją, których organizm produkuje mniej melaniny, są bardziej narażone na poparzenia słoneczne, które zwiększają ryzyko wystąpienia czerniaka skóry.
2. Diagnoza czerniaka
Ze względu na to, że czerniaki rozwijają się na powierzchni skóry, są łatwymi do zdiagnozowania nowotworami. Aby szybko określić, czy znamię jest zmienione czy nie, przydatna okazuje się reguła ABCDE. Dzięki niej łatwo określimy, czy zmiany na naszej skórze są spowodowane czerniakiem. Jeśli podejrzewamy, że nasze znamię lub pieprzyk jest czerniakiem zwróćmy uwagę na następujące kwestie:
- A (ang. asymmetry – asymetria) – np. jedna połowa brodawki różni się od drugiej, pieprzyk „wylewa się” w jednym kierunku,
- B (ang. border) – brzegi występującej zmiany są nierówne, poszarpane, posiadają zgrubienia,
- C (ang. color) – kolor jest niejednolity. Znamiona mogą być białe, czerwone, niebieskie, brązowe bądź czarne,
- D (ang. diameter – średnica) – wielkość pieprzyka przekracza 6 mm,
- E (ang. elevation) – zmiana wzniesiona ponad naskórek.
Każda narośl, która budzi twój niepokój i którą można byłoby kwalifikować do wybranego podpunktu reguły ABCDE, powinna zostać przebadana przez dermatologa bądź onkologa. Lekarz za pomocą dermoskopu ogląda skórę i ocenia, czy zmiana jest bezpieczna, czy kwalifikuje się do leczenia. Przeprowadzane badanie jest bezbolesne i nieinwazyjne. W przypadku gdy pieprzyk wzbudza podejrzenia lekarza, powinien zostać wycięty.
Jeśli obawiamy się, że coś przeoczymy, możemy obejrzeć zdjęcia czerniaka w internecie. Wiele osób ma wątpliwości, czy ich pieprzyki wyglądają normalnie, czy też mogą być czerniakiem. W przypadku czerniaka zdjęcia będą podpowiedzią na co warto zwrócić uwagę.
2.1. Wizyta u lekarza
Jeżeli na twojej skórze pojawiło się znamię, które zmienia kształt, kolor, krwawi, swędzi, jest zaczerwienione i niepokojąco zaczyna się powiększać, natychmiast udaj się do lekarza, ponieważ jest duże ryzyko, że masz doczynienia z czerniakiem. Czerniak może także powstać z pieprzyka, który nie zmieniał się od lat.
Podczas wizyty lekarz zapyta cię, kiedy pojawiła się narośl, która może być czerniakiem, dlaczego cię niepokoi, jak się zachowuje, czy powiększa się czy pozostaje niezmienna. Czerniak przybiera czasem postać niewinnej na pozór zmiany skórnej, plamy, pieprzyka. Często mylony jest z grzybicą, zwłaszcza gdy rozwija się pod paznokciami.
Dermatolog bądź onkolog zdecyduje, czy skaza, która pojawiła się na twoim ciele, może być czerniakiem i jest na tyle niepokojąca, że należy ją zbadać. W tym celu wycina się zmianę i poddaje badaniom w laboratorium, na podstawie których można wywnioskować, czy zaistniały defekt to wynik choroby skóry, czy też zmiana ta jest czerniakiem.
3. Rodzaje czerniaka
Czerniak skóry może przyjąć różne postaci. W przypadku pewnych typów czerniaków objawy są dość charakterystyczne, choć samemu trudno stwierdzić, z jakim nowotworem mamy do czynienia. Czerniakiem może być zarówno stary pieprzyk, jak i nowopowstałe znamię:
- Postać guzkowa czerniaka – to najgroźniejsza odmiana. Na ciele pojawia się bezbarwny, czerwony, brunatny lub czarny guzek, który rośnie wertykalnie. Ten rodzaj czerniaka ma błyskawiczny przebieg, a rokowania w czerniaku tego typu są dość niekorzystne. Zmiana może pojawić się na głowie, szyi, tułowiu. Częściej dotyka mężczyzn niż kobiety.
- Szerzący się powierzchownie – to najbardziej popularna odmiana wśród czerniaków, dotyczy 60-70 proc. przypadków. Rozpoczyna się fazą powolnego wzrostu powierzchniowego, by po pewnym czasie rosnąć pionowo. Wówczas daje przerzuty. U mężczyzn najczęściej pojawia się na tułowiu i nogach, u kobiet częściej występuje na błonach śluzowych.
- Wychodzący z plamy soczewicowatej – najczęściej pojawia się na twarzy i dotyka starsze kobiety. Wygląda jak brązowa lub brązowo-czarna plama. Ma wieloletni, powolny przebieg i chociaż dość dobrze rokuje, może powodować przerzuty do węzłów chłonnych.
- Amelanotyczny – ze względu na kolor – naturalny odcień skóry lub lekki róż – bardzo późno rozpoznawany, co powoduje żmudne leczenie i niekorzystne rokowania w czerniaku.
- Akralny – stanowi 5-10 proc. wszystkich czerniaków skóry i lokuje się w obrębie paznokcia, który nie zmienia barwy wraz ze wzrostem płytki.
- Dystalny – podobnie jak czerniak akralny, dotyczy 5-10 proc. wszystkich zachorowań na tę chorobę. Dotyka najczęściej kobiety po 70. roku życia. Zajmuje okolice paznokcia oraz kończyn.
- Błon śluzowych – ciemna plamka lub miękki, dobrze unaczyniony guzek. Każda, nawet najmniejsza zmiana na błonach śluzowych jamy ustnej powinna być natychmiast skontrolowana. Fakt występowania tego nowotworu w miejscach, które nie są narażone na światło, sugeruje udział innych czynników niż promieniowanie słoneczne.
4. Miejsce występowania czerniaka
W czerniaku choroba przebiega w zależności od tego, jaką postać przyjął czerniak i gdzie się ulokował. Okazuje się, że ten rodzaj nowotworu pojawia się w najróżniejszych miejscach, dlatego warto oglądać swoje ciało i wyłapywać niepokojące zmiany. Miejsca występowania czerniaka to: błona śluzowa jamy ustnej (podniebienie twarde i miękkie, dziąsła), przełyk, narządy płciowe, okolice odbytu, paznokcie, a nawet powieki. Ta postać raka może pojawić się też w błonie naczyniowej oka (naczyniówce), ciałku rzęskowym oraz tęczówce.
5. Leczenie czerniaka
Warto stale się kontrolować, a po zauważeniu niepokojących objawów mogących być czerniakiem, udać się do lekarza. We wczesnym stadium czerniaka skóry jest on łatwy do wyleczenia – chirurg wycina go wraz z sąsiadującą tkanką.
Kiedy jednak zmiana ma grubość ponad 1 mm, wykonuje się biopsję węzłów chłonnych znajdujących się w okolicach pieprzyka. Jeżeli po zbadaniu okaże się, że występują w nich komórki nowotworowe, niezbędne jest całkowite ich wycięcie oraz włączenie terapii systemowej w czerniaku.
Leczenie czerniaka złośliwego jest dość inwazyjne dla organizmu. Kuracja zależna jest od stadium rozwoju raka. Najczęściej wycina się czerniaka chirurgicznie, a w dalszym leczeniu wykorzystuje się chemioterapię czerniaka skóry. Po zastosowaniu cyklostatyków nastąpić powinien regres komórek nowotworowych.
Inną metodą leczenia czerniaka skóry jest wykorzystanie radioterapii. Częstotliwość oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego powoduje uszkodzenie tkanek nowotworowych czerniaków. Ta metoda leczenia czerniaka jest bezbolesna, ale zabieg wymaga często kilkudziesięciu powtórzeń, które choć zabijają komórki rakowe, inwazyjnie działają również na resztę organizmu.
Coraz częściej stosuje się immunoterapię, która polega na stymulacji układu odpornościowego do walki z rakiem. Do wciąż mało popularnych metod leczenia czerniaka należy terapia celowana. Lek celowany molekularnie hamuje mechanizmy i receptory komórek nowotworowych.
Zobacz także:
6. Profilaktyka w czerniaku
Warto sprawdzać swoją skórę. Zaleca się, aby osoby zdrowe, do 40. roku życia, badały skórę raz na trzy lata. Osoby starsze – nawet co rok. Jeżeli na twoim ciele jest dużo pieprzyków i zmian, powinieneś je stale kontrolować, szczególnie latem. Pamiętajmy, że rokowania w czarniaku zależą od stadium raka w momencie zdiagnozowania.
Profilaktyka w czerniaku jest najważniejsza. Na raka skóry narażamy się sami, korzystając z solarium, które emituje groźne promienie UV. Lekarze przestrzegają, aby nie przebywać w nim dłużej niż 30 minut na rok i pamiętać o intensywnym nawilżaniu skóry. Ponadto, kiedy już korzystamy ze sztucznego opalania, pamiętajmy, by nie stosować przyspieszaczy oraz nie opalać się częściej niż co 48 godzin. Istotne jest też, aby solarium miało wykonany aktualny przegląd techniczny.
Również przebywając na dworze podczas upalnych dni, musimy być ostrożni. Istotne jest stosowanie balsamów z odpowiednim filtrem. Kremy z filtrem powinny stosować osoby o jasnej karnacji i jasnych włosach, które są najbardziej zagrożone czerniakiem. Należy unikać opalania pieprzyków, najlepiej zaklejać je tak, aby nie były narażone na oddziaływanie promieni słonecznych.
Nigdy nie dopuść do tego, aby słońce cię poparzyło, a na ciele wytworzyły się pęcherzyki. Czerniaki pojawiają się w wyniku nadmiernego opalania, a komórki nowotworowe mogą wytworzyć się nawet po kilku latach od dotkliwej kąpieli słonecznej.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.