Daltonizm - przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie

Daltonizm to upośledzenie prawidłowego widzenia kolorów. To jedna z wad wzroków, która polega na zaburzeniu w rozpoznawaniu barwy zielonej i czerwonej, a także żółtej i pomarańczowej. Z tego powodu określany jest często "ślepotą czerwono-zieloną". Najczęściej za daltonizm odpowiada nieprawidłowa budowa oka i brak fotoreceptorów odpowiedzialnych za widzenie czerwonej barwy. Na skutek zmian chory widzi kolory odwrotnie - najczęściej zielone rzeczy postrzega jako czerwone i na odwrót.

Daltonizm zdecydowanie częściej występuje u mężczyzn niż u kobiet. Osoby zmagające się z tą wadą wzroku, choć mogą normalnie funkcjonować, często są niejako wykluczane ze społeczeństwa i nie mogą podjąć wielu zawodów.

Daltonizma inne zaburzenia widzenia barw

Zaburzenia widzenia kolorów często występują po uszkodzeniu dróg wzrokowych, począwszy od siatkówki po korę mózgu. Mogą być również efektem ubocznego działania niektórych leków lub substancji psychoaktywnych, np. środków psychodelicznych z rodzaju fenyloetyloamin.

Nierozpoznawanie barw może również wynikać z wadliwego funkcjonowania czopków – światłoczułych receptorów siatkówki oka – lub ich całkowitego braku. Wynikiem wadliwego ich funkcjonowania jest dichromacja. Najczęstsza forma ślepoty barw wynika z problemów z czułością czopków na barwy o średniej długości fali (np. barwa zielona lub pomarańczowa). Najrzadsze zaburzenie widzenia barw to całkowita niezdolność do rozpoznawania barw, czyli tzw. monochromatyzm.

Osoba z monochromatyzmem widzi tak, jak w czarno-białym filmie. Całkowita ślepota na barwy wynika z niedorozwoju czopków siatkówki i powiązana jest ze znacznym obniżeniem ostrości wzroku i trudnością przystosowania się do światła.

Daltonizm to w większości przypadków wrodzona wada wzroku, uwarunkowana genetycznie, dziedziczona recesywnie w sprzężeniu z chromosomem X. Oznacza to, że gen odpowiedzialny za wystąpienie daltonizmu zlokalizowany jest w chromosomie X. Ze względu na to, że mężczyźni mają tylko jeden chromosom X w kodzie genetycznym (XY), a kobiety mają aż dwa chromosomy X (XX), ryzyko wystąpienia daltonizmu jest większe wśród populacji męskiej. Daltonizm wrodzony dotyczy około 8 proc. mężczyzn i 0,5 proc. kobiet.

Może być również wynikiem przejścia choroby dróg wzrokowych lub siatkówki. Większość przypadków zaburzeń percepcji barw to dziedziczne wady, które towarzyszą człowiekowi od urodzenia. Ludzkie oko wyposażone jest w trzy rodzaje czopków. Poszczególne typy czopków wrażliwe są na kolor czerwony, zielony lub niebieski. Człowiek widzi dany kolor, gdy czopki oka rejestrują różne ilości tych trzech podstawowych barw. Większość czopków znajduje się w plamce żółtej, która zlokalizowana jest w centralnej części siatkówki.

Wrodzony daltonizm ma miejsce, gdy w oku brakuje czopków lub gdy nie funkcjonują one prawidłowo. Człowiek nie rozpoznaje wtedy jednego z podstawowych kolorów, widzi jego inny odcień lub zupełnie inną barwę. Tego typu zaburzenie nie zmienia się mimo upływu lat.

Zaburzona percepcja kolorów nie zawsze jest chorobą dziedziczną. Niekiedy może być ona problemem nabytym i rozwinąć się w wyniku:

• procesu starzenia się;
• rozwoju chorób oka: jaskry, zaćmy, zwyrodnienia plamki żółtej, retinopatii cukrzycowej;
• urazu oka;
• jako skutek uboczny stosowanych leków.

Objawy daltonizmu mogą się różnić w zależności od postaci choroby. Zdarza się, że chory rozróżnia wiele kolorów i nie jest świadomy, że widzi je inaczej niż inni ludzie. Niekiedy człowiek widzi tylko kilka barw, podczas gdy zdrowi ludzie rozróżniają ich tysiące. W rzadkich przypadkach daltonista widzi tylko kolor czarny, biały i szary.

Daltonizm wykrywa się dzięki specjalistycznym badaniom wzroku z wykorzystaniem barwnych tablic pseudoizochromatycznych. Czasami trzeba wykonać dodatkowe badanie, znacznie dokładniejsze, do przeprowadzenia którego okulista używa anomaloskopu. Pacjent badany tym urządzeniem ma za zadanie porównywać dwie barwy.

Daltonizm rozpoznaje się dzięki różnego rodzaju testom. Jeden z nich wykorzystuje karty z obrazkami złożonymi z kolorowych kropek, które układają się w jakiś kształt – może to być litera lub cyfra. Zadaniem pacjenta jest odczytanie tych obrazków. Dzięki temu testowi lekarz może ocenić, z którymi kolorami chory ma problemy. W innym teście wykorzystuje się kolorowe żetony, które pacjent musi uporządkować na zasadzie podobieństwa barw. Osoby z zaburzeniami rozpoznawania barw nie są w stanie poprawnie wykonać tego zadania.

• Promyk nadziei dla daltonistów
• Wady wzroku
• Ostrość wzroku

Wrodzonego daltonizmu nie da się wyleczyć, chociaż możliwe jest skorygowanie niektórych zaburzeń percepcji barw, a więc wtórnego daltonizmu. Jest to uzależnione od przyczyny schorzenia – np. jeśli jest nią zaćma, operacja może przywrócić prawidłowe postrzeganie barw.

By wyeliminować zaburzenie, niekiedy stosuje się soczewki zaopatrzone w specjalną warstwę, która zmienia spektrum przechodzącego przez nią światła tak, aby u osoby z daltonizmem wyzwolić bodźce podobne do tych, które pojawiają się u osoby widzącej kolory normalnie. Poprzez stosowanie soczewek korekcyjnych można spowodować, że daltonista będzie zauważał również odcienie, których wcześniej nie obserwował. W 80 proc. przypadków daltonizmu częściowego możliwa jest całkowita korekcja niedowidzenia barw.

Źródła

1. Zaburzenia widzenia
2. Kański J.J., Nischal K. Okulistyka. Objawy i różnicowanie, Urban & Partner, Wrocław 2000, ISBN 83-87944-60-2
3. Kański J.J. Okulistyka kliniczna, Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-120-4
4. Lehmann-Horn F., Ludolph A. NEUROLOGIA - diagnostyka i leczenie, Urban & Partner, Wrocław 2004, ISBN 83-89581-50-7