Trwa ładowanie...

Dieta dla cukrzyków typu 1 - zasady. Co można jeść?

Dieta dla cukrzyków typu 1 - zasady. Co można jeść?
Dieta dla cukrzyków typu 1 - zasady. Co można jeść? (123RF)

Dieta w cukrzycy typu 1 oparta jest na tzw. wymiennikach pokarmowych. Osoby chore na cukrzycę typu 1 leczone są za pomocą intensywnej insulinoterapii. Ilość podawanej insuliny przed posiłkami należy dostosować do ilości spożywanych węglowodanów, białek i tłuszczów. Wyliczanie te ułatwiają właśnie tzw. wymienniki pokarmowe. Jest to wiedza niezbędna przy ustaleniu dawki insuliny. Należy zaznaczyć, że dieta w cukrzycy typu 1 powinna być dopasowana indywidualnie do pacjenta i uwzględniać jego stan zdrowia, np. choroby współistniejące. Jednak są pewne ogólne zalecenia, do których mogą zastosować się wszyscy chorzy.

spis treści

1. Czym jest cukrzyca typu 1

Cukrzyca typu 1 nazywana jest cukrzycą wieku młodzieńczego, gdyż pojawia się u osób poniżej 30. roku życia. Nie chorują na nią zwykle osoby otyłe. Do tego typu cukrzycy predestynują raczej geny, nieprawidłowe działanie układu immunologicznego (jest więc chorobą autoimmunologiczną), a także przebyte infekcje wirusowe.

Cukrzyca typu 1 to choroba spowodowana bezwzględnym niedoborem insuliny, będącym wynikiem zniszczenia komórek ß wysp trzustkowych przez proces autoimmunologiczny. Szacuje się, że w Polsce choruje na nią około 0,3 proc. społeczeństwa.

Zobacz film: "Cukrzyca to pięć różnych chorób"

Ponieważ w cukrzycy typu 1 mamy do czynienia z bezwzględnym niedoborem insuliny, jedynym sposobem leczenia jest podawanie insuliny w zastrzykach. Wymusza to na chorym modyfikację dotychczasowego trybu życia oraz stosowanie odpowiednio zaplanowanej diety dla diabetyków.

2. Leczenie cukrzycy typu 1

Istnieją różne modele leczenia cukrzycy insuliną (czyli insulinoterapii) i bardzo zróżnicowana dieta w cukrzycy typu 1:

  • W przypadku konwencjonalnej insulinoterapii czas i wielkość posiłków muszą być dostosowane do dawek insuliny – ten model jest stosowany głównie w leczeniu cukrzycy typu 2. Wiąże się zazwyczaj z wykonaniem tylko 2 wstrzyknięć w ciągu doby – dlatego ten rodzaj terapii jest wskazany dla osób w podeszłym wieku i niepełnosprawnych.
  • Insulinoterapia intensywna, będąca zasadniczym sposobem leczenia cukrzycy typu 1, polega na dostosowaniu ilości dawek insuliny do liczby posiłków spożywanych przez chorego. Diabetyk wykonuje kilka wstrzyknięć w ciągu dnia, w zależności od potrzeb i okoliczności. Jest to szczególnie ważne dla osób aktywnych zawodowo i społecznie, a przecież cukrzyca typu 1 dotyka przede wszystkim osoby młode.
  • Insulinoterapia intensywna czynnościowa idzie o krok dalej: chory modyfikuje czas podania i dawkę insuliny, w zależności od przewidywanej pory i składu posiłku oraz od planowanego wysiłku fizycznego. Ten rodzaj terapii wymaga od pacjenta sporo zaangażowania i umiejętności modyfikacji dawek insuliny, jednak daje mu większą swobodę. Jest korzystny dla osób aktywnych. Insulinoterapia intensywna czynnościowa jest najbliższa fizjologicznemu wydzielaniu insuliny przez trzustkę osoby zdrowej – dlatego daje największe korzyści zdrowotne.
  • Insulinoterapia intensywna czynnościowa z użyciem pompy insulinowej – pompa insulinowa to nowoczesny sposób insulinoterapii, który umożliwia zmniejszenie wahań glikemii i jest szczególnie przydatny w leczeniu dzieci i kobiet w ciąży. Niestety, jest refundowany tylko w przypadku nielicznych chorych.

3. Dieta przy cukrzycy typu 1

Zasady odżywiania podczas insulinoterapii intensywnej (odpowiedniej dla leczenia cukrzycy typu 1) różnią się od tych insulinoterapii konwencjonalnej (stosowanej głównie w cukrzycy typu 2).

W insulinoterapii konwencjonalnej nie chodzi o skład jakościowy pokarmów i ilość kalorii spożywanych ogółem w ciągu dnia, a raczej o liczbę posiłków oraz to, czy podanie insuliny dyktuje nam konieczność spożycia pokarmu, czy też odwrotnie.

W insulinoterapii konwencjonalnej "chory musi zjeść, ponieważ otrzymał insulinę". Ilość spożywanych kalorii powinna być codziennie taka sama, a diabetyk musi przestrzegać sztywnego planu spożywania posiłków. Liczba posiłków musi być dość duża.

W insulinoterapii intensywnej ilość podanej insuliny i częstość wstrzyknięć jest dostosowana do:

  • liczby i składu kalorycznego posiłków
  • glikemii przed posiłkiem
  • pory dnia
  • planowanego wysiłku fizycznego

Dzięki temu diabetyk nie musi stosować się do sztywnego planu spożywania posiłków. Nie musi podporządkowywać całego swojego życia konieczności spożycia określonej ilości kalorii o określonej porze dnia.

3.1. Planowanie posiłków

Cokolwiek jesz - zwiększa to poziom glukozy we krwi. Insulina pomaga zmniejszać ten poziom i zachować równowagę. Dieta w cukrzycy typu 1 to nic innego, jak ustalenie optymalnej dla konkretnej osoby i jej nawyków ilości przyjmowanych składników odżywczych i insuliny.

Cukrzyca ma swoje prawa, których musisz przestrzegać. Dotyczą one nie tylko tego, co i w jakich ilościach możesz jeść, ale też pory jedzenia i przyjmowania insuliny.

  • przede wszystkim twój lekarz lub dietetyk powinien poznać twoje nawyki żywieniowe i od tego zacząć budowanie planu twoich posiłków
  • przestrzegaj nie tylko ilości, ale też i czasu podawania posiłków
  • bierz insulinę o określonej przez lekarza porze dnia. Jest ona uzależniona też od pory posiłków
  • zawsze czytaj informacje o zawartości węglowodanów i innych składników odżywczych na opakowaniach

Jak widzisz, dieta cukrzycowa opiera się na rutynie, dotyczącej żywienia i podawania insuliny. Jest to podstawowa zasada przy radzeniu sobie z tą chorobą.

3.2. Zasady ogólne

Posiłki w diecie przy cukrzycy typu 1 muszą być przede wszystkim regularne, podobnie jak podawane dawki insuliny. Dzięki temu ogranicza się silne wahania glukozy we krwi. Zarówno posiłki, jak i dawki insuliny dopasowuje się do konkretnego pacjenta, jego trybu życia, wagi i zaawansowania cukrzycy.

W przypadku cukrzycy typu 1 dieta niekoniecznie ma doprowadzić do chudnięcia, gdyż rzadko jest to problemem (w odróżnieniu od cukrzycy typu 2). Posiłki powinny mieć określoną zawartość energetyczną i być odpowiednio zbilansowane.

W większości przypadków zalecana dieta dla cukrzyka to 5-7 posiłków dziennie. Wliczamy w to:

  • śniadanie
  • drugie śniadanie
  • obiad
  • podwieczorek
  • pierwszą kolację
  • drugą kolację
  • przekąskę przed snem

Czas posiłku jest uzależniony od zaplanowanej i przyjętej dawki insuliny i powinien być codziennie taki sam:

  • Jeśli cukrzyk przyjmie insulinę szybkodziałającą, powinien zjeść posiłek najpóźniej po 30 minutach
  • Jeśli cukrzyk przyjmie insulinę średniodziałającą, powinien zjeść posiłek najpóźniej po 40 minutach
  • Jeśli cukrzyk przyjmie insulinę długodziałającą, powinien zjeść posiłek najpóźniej po 1 godzinie
  • Jeśli cukrzyk przyjmie mieszankę insulinową, powinien zjeść posiłek zgodnie z najszybciej działającą insuliną w mieszance, ale trzeba to zawsze skonsultować z lekarzem

3.3. Wymienniki węglowodanowe

Dieta w cukrzycy typu 1 oparta jest na tzw. wymiennikach węglowodanowych. Określa ono ilość przyswajalnych węglowodanów zawartych w produkcie.

Oprócz węglowodanów, na poziom glukozy we krwi mają wpływ inne składniki odżywcze, takie jak tłuszcze i białka (nie działają one jednak tak gwałtownie, jak węglowodany). W związku z tym osoby z cukrzycą typu 1 stosują także wymienniki białkowe i tłuszczowe.

Dieta osoby chorej na cukrzycę
Dieta osoby chorej na cukrzycę

Zdrowa, zbilansowana dieta jest podstawą zdrowia cukrzyka. Dieta cukrzycowa powinna opierać się na zasadach

zobacz galerię

4. Co można jeść w cukrzycy typu 1

Zalecenia diety dla chorych na cukrzycę pokrywają się z zasadami zdrowej diety. Cukrzycy powinni dbać o to, by ich dieta była zdrowa szczególnie dlatego, że są oni bardziej narażeni na choroby, takie jak miażdżyca i choroby serca. Cukrzyk potrzebuje tłuszczów i białek zwierzęcych, więc nie wolno z nich rezygnować. Proporcje spożycia poszczególnych składników odżywczych to:

  • całkowita ilość węglowodanów, które należy zjeść w ciągu dnia, powinna być podzielona na wszystkie posiłki
  • białko i tłuszcz opóźniają wchłanianie węglowodanów, co pozwala na uniknięcie znacznych wahań poziomu cukru we krwi
  • białka powinny stanowić 15-20 proc. ogólnego zapotrzebowania kalorycznego. To oznacza około 0,8 g/kg masy ciała. Najlepsze są białka roślinne, ryby i drób
  • tłuszcze powinny stanowić mniej niż 30 proc. zapotrzebowania dobowego – 10 proc. tłuszcze nienasycone, 10 proc. tłuszcze jednonienasycone (olej rzepakowy i oliwa z oliwek), 10 proc. tłuszcze wielonienasycone (olej sojowy, słonecznikowy, kukurydziany i arachidowy)
  • cukry powinny stanowić 50–60 proc. całkowitej dostarczanej energii
  • należy spożywać produkty o niskim indeksie glikemicznym – powoli uwalniają węglowodany, co zapobiega skokom poziomu cukru we krwi. Produkty o niskim indeksie glikemicznym zawierają zazwyczaj dużo błonnika, który zmniejsza wchłanianie cukrów z przewodu pokarmowego

5. Piramida żywieniowa dla diabetyków

Dokładny plan żywieniowy powinien być ustalony z lekarzem. Jednak istnieje też piramida żywieniowa dla diabetyków, która mówi, jak często należy jeść niektóre grupy produktów.

  • podstawą piramidy są zboża, rośliny fasolowe oraz warzywa o wysokiej zawartości skrobi. Chleb pełnoziarnisty, brązowy ryż i fasola zawierają witaminy, błonnik i węglowodany. Należy wybierać produkty o mniejszej ilości tłuszczu.
  • drugą grupą są warzywa. Najlepsze są świeże lub mrożone, bez soli, tłuszczów i sosów. Wybieraj zielone warzywa, takie jak szpinak, brokuły czy sałata.
  • kolejna grupa to owoce, najlepiej wybierać cytrusy. Jedz ich jednak mniej, gdyż zawierają cukry!
  • produkty mleczne są pośrodku piramidy. Nie należy z nimi przesadzać i najlepiej wybierać jogurty i mleko o niskiej zawartości tłuszczu.
  • mięso i ryby powinny zajmować maksymalnie trzy porcje dziennie. Nie jedz tłustych kawałków ani skórki z kurczaka!
  • ostatnią, najmniej polecaną grupą żywności są słodycze i alkohol

6. Produkty przeciwwskazane w cukrzycy typu 1

Przy cukrzycy typu 1 trzeba unikać przede wszystkim cukrów prostych, zawartych w słodkich owocach, suszonych owocach, konserwowanych owocach, słodyczach i słodkich napojach.

Cukrzyk nie powinien pić alkoholu. Alkohol jest dopuszczalny pod warunkiem, że zostanie dopasowany do dawek insuliny oraz posiłków i będzie wypijany w niewielkich ilościach.

7. Dieta w cukrzycy typu 1 u dzieci

Dieta cukrzycowa u dzieci wymaga dokładności i regularności, wymierzonych i codziennie takich samych dawek składników odżywczych. Szczególnie trudno jest wymagać takiego samozaparcia od dzieci.

Przy okazjach, takich jak urodziny czy święta, nie musimy odmawiać dziecku kawałka tortu czy niewielkiej ilości słodyczy. Pamiętajmy jednak, aby w posiłku było wtedy mniej węglowodanów - ziemniaków, ryżu czy makaronu. Zamiana węglowodanów na cukry pozwoli na utrzymanie równowagi, której wymaga cukrzyca.

Aktywność fizyczna zmniejsza poziom glukozy we krwi, dlatego należy zachęcać dziecko do ruchu i zabaw na świeżym powietrzu.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Następny artykuł: Dieta w cukrzycy typu 2
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze