Epidemia – czym jest i co ją charakteryzuje?

Epidemia (ang. epidemic) to zjawisko definiowane jako występowanie na określonym terenie i w określonym czasie przypadków zachorowań na określoną chorobę zakaźną w liczbie większej niż oczekiwana. Ta jest wyższa niż we wcześniejszych okresach lub dotychczas niewystępująca.

Ostatnie lata uświadomiły nam, że epidemie nie należą do przeszłości. Wciąż stanowią zagrożenie, choć rozwój medycyny, który rozpoczął się na przełomie XIX i XX wieku, uczynił z nich zjawisko rzadkie. Wcześniej stanowiły element codzienności, ponieważ ludzie potrafili sobie z nimi radzić. Specjaliści twierdzą, że historia ludzkiej cywilizacji jest historią epidemii chorób zakaźnych.

Epidemie rządzą się wspólnymi regułami. By o nim mówić:

• Musi pojawić się nowy, wcześniej nieznany mikroorganizm, zazwyczaj bakteria lub wirus. Czynnik chorobotwórczy może stanowić mutację wirusa lub pojawić się po bardzo długim czasie. Wówczas odporność uzyskana przez populację wskutek poprzedniej pandemii zdążyła wygasnąć.
• Choroba charakteryzuje się łatwością rozprzestrzeniania. Drobnoustrój musi skutecznie przenosić się z jednej osoby na drugą, najczęściej drogą kropelkową.
• Stosunkowo późno dawać cięższe objawy, w większości przypadków nie zabijać, a pozwalać osobie chorej na mobilność i zarażanie kolejnych osób.

Aby ogłosić wybuch epidemii na drodze administracyjnej, zjawisko zachorowań musi spełniać pewne warunki. W Polsce stosowana jest definicja prawa administracyjnego (Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych i ludzi , Dz.U. Nr 234 poz. 1570 z późn. zm.), według której epidemia, to: "(…) wystąpienie na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotychczas niewystępujących”.

Epidemia epidemii nie jest równa. Epidemie o niewielkiej liczbie przypadków zachorowań ograniczone do określonego obszaru i czasu określa się terminem ognisko epidemiczne (to np. sezon grypowy lub sezon epidemiczny grypy).

Z kolei epidemie globalne, występujące: w różnych środowiskach, na dużym obszarze (różnych kontynentach), w tym samym czasie to pandemie. Tym samym pandemia oznacza wyższy poziom epidemii, czyli wystąpienie choroby w krótkim czasie na dużym obszarze. To sytuacja, gdy choroba rozprzestrzenia się na ogromną skalę.

Najbardziej znane pandemie to dżuma z połowy XIV w. Tak zwana czarna śmierć zabiła około 1/3 mieszkańców ówczesnego świata. Kolejną znaną była grypa „Hiszpanka" z lat 1918-1920, na którą zapadło około 500 milionów ludzi, a zmarło do 100 milionów osób. Chorobę wywołał podtyp wirusa AH1N1, pochodzący od ptaków.

Kolejna pandemia to grypa azjatycka z lat 1956-1958 oraz grypa Hongkong z lat 1968-1970. Pierwszą z nich wywołał wirus AH2N2, drugą jego odmiana, wirusAH3N2. Czynnik chorobotwórczy powstał wskutek połączenia wirusa ptasiej grypy z grypą ludzką. Grypa azjatycka zabiła do dwóch milionów osób.

Następna pandemia spowodowana przez chorobę to świńska grypa, która wybuchła w 2009 roku. Zabiła około 500 tysięcy ludzi. Chorobę wywołuje podtyp wirusa AH1N1, pierwotnie występujący tylko u świń i znany już od lat 30. XX wieku.

Nie można nie wspomnieć o pandemii COVID-19 wywoływanej przez nowy koronawirus SARS-CoV-2, spokrewniony z wirusem SARS-CoV. Epidemia rozpoczęła się w listopadzie 2019 r. w chińskim mieście Wuhan, najprawdopodobniej wskutek mutacji koronawirusa z ciała spożytego przez człowieka nietoperza.

Obok wyżej wspomnianych epidemii częste były epidemie innych chorób zakaźnych, takich jak dur brzuszny, czarna ospa, tyfus plamisty, czerwonka, kiła, cholera, szkarlatyna, błonica, koklusz czy odra.

Bardzo groźną chorobą zakaźną na świecie wciąż pozostaje malaria, która jest wywoływana przez jeden z pięciu gatunków pierwotniaków. Wektorem przenoszącym między osobami chorymi i zdrowymi są samice komara widliszka.

O większości chorób zakaźnych, które są groźne, obecnie nie pamiętamy lub słyszeliśmy o nich co najwyżej w kontekście szczepień. Te są najlepszą strategią zapobiegania epidemiom. Można ich używać do sztucznego wytworzenia odporności zbiorowiskowej.

Jak zapobiegać epidemii w przypadku braku szczepionki? Jedyną bronią, by powstrzymać rozprzestrzenianie się wirusa, jest zablokowanie dróg jego transmisji przez ograniczenie kontaktów społecznych. Niestety, jak wiemy, nie zawsze jest to możliwe. Wówczas szalenie ważne jest przestrzeganie zasad higieny i dystansu społecznego, a z czasem odporność wzrasta, także zbiorowa.