Fobia szkolna - przyczyny, objawy, leczenie. Jak wspierać dziecko?

Fobia szkolna, nazywana także skolionofobią lub didaskaleinofobią, bywa często przez rodziców bagatelizowana, nierozpoznawana bądź utożsamiana z lenistwem dziecka lub nieuzasadnioną niechęcią. Tymczasem szkoła może wywoływać autentyczny lęk, z którym dzieci muszą się codziennie konfrontować. Maluchy wymyślają najróżniejsze, nawet najbardziej przekonujące wymówki, by zostać w domu. W piątek czują się wspaniale, wystarczy jednak, że przyjdzie niedziela wieczór, a dziecko dostaje gorączki. Takie zachowania to sygnał, że dzieje się coś złego. Jak postępować z dzieckiem z fobią szkolną? Jak długo trwa leczenie fobii szkolnej? Czy fobia szkolna mija?

1. Czym jest fobia szkolna?

Fobia szkolna to lęk związany z uczęszczaniem do szkoły, który może ujawnić się w każdym wieku (istnieje również zjawisko fobii szkolnej u nastolatków). Objawy schorzenia to intensywny strach przed szkołą, wykonywaniem zadań szkolnych, interakcjami społecznymi w szkolnym środowisku lub nawet przed oddzieleniem się od opiekunów. Fobia szkolna wpływa negatywnie również na samopoczucie, wywołując dolegliwości fizyczne, takie jak ból brzucha, nudności, płacz czy ataki paniki.

2. Jak rozpoznać fobię szkolną?

Fobię szkolną można rozpoznać poprzez obserwację zachowań i objawów u dziecka. Pojawia się silny opór przed pójściem do szkoły lub lęki związane z interakcjami społecznymi w środowisku szkolnym.

Zobacz film

Dziecko może stać się wycofane, nadmiernie płaczliwe, nadaktywne lub agresywne. Może również wykazywać ogólny spadek zainteresowania nauką lub trudności z koncentracją.

Charakterystyczne są także objawy fizyczne, na przykład:

• ból brzucha,
• zawroty i ból głowy,
• problemy ze snem,
• nudności i wymioty.

Może pojawić się rówież niespodziewany spadek wyników w nauce oraz zanik relacji z rówieśnikami.

3. Przyczyny fobii szkolnej

Fobia szkolna należy do zaburzeń lękowych i wiąże się ze środowiskiem szkolnym oraz wymaganiami związanymi z edukacją. Nerwica szkolna to rzadkie zaburzenie psychiczne (występuje u 1-5% dzieci w wieku szkolnym, częściej u chłopców), które wywołuje silny lęk dotyczący szkoły, a także wszystkiego, co z nią związane.

Często problem ten nie ma konkretnego powodu, pojawia się nawet wtedy, gdy dziecko ma zapewnione sprzyjające środowisko do nauki. Możliwe przyczyny fobii szkolnej to:

• lęk przed nieznanym (często pojawia się na początku edukacji),
• zmiana szkoły i miejsca zamieszkania,
• lęk przed rozstaniem z rodzicem, prowadzący do utraty poczucia bezpieczeństwa,
• problemy w kontaktach z rówieśnikami,
• zastraszanie, wyśmiewanie, przemoc w szkole,
• poczucie, że nie spełnia się wymagań rodziców, nie jest się wystarczająco dobrym,
• lęk przed porażką,
• lęk przed byciem ocenianym,
• kompleksy, np. wada wymowy, zez, dysleksja,
• sytuacje stresowe, takie jak rozwód rodziców, śmierć członka rodziny, przeprowadzka,
• zakłócenia życia rodzinnego (konflikty, wroga atmosfera w domu, neurotyczne małżeństwo, trudności finansowe rodziny, brak czasu dla dziecka, ambiwalentne postawy wobec dziecka, dominująca matka i bierny ojciec, lękowa matka, itp.),
• straszenie szkołą (np. „nauczyciele cię wezmą w obroty”, „w szkole nikt nie będzie się nad tobą rozczulał”), opowiadanie o własnych negatywnych doświadczeniach związanych ze szkołą,
• wrogie podejście nauczycieli lub dyrekcji.

4. Objawy fobii szkolnej

Fobia u dzieci to po prostu nerwica o charakterze sytuacyjnym. To nie szkoła jest problemem, ale sytuacje, które mają w niej miejsce. Wbrew potocznemu rozumieniu dziecko nie boi się jedynie sprawdzianu czy klasówki – może też odczuwać lęk przed kolegami lub nauczycielem. Rodzice powinni zrozumieć, że fobia nie jest udawana, a dziecku potrzebna jest pomoc.

Zaburzenie może rozwinąć się stopniowo w sposób praktycznie niezauważalny, np. gdy nadmiernie troskliwi rodzice zatrzymują dziecko w domu z powodu drobnych dolegliwości zdrowotnych, ale równie dobrze może rozpocząć się nagle, jednego dnia.

Objawy fobii szkolnej to przede wszystkim lęk i niechęć do chodzenia do szkoły, mimo świadomości obowiązku szkolnego. Objawy wegetatywne panicznego lęku mogą pojawić się nawet na skutek myślenia o szkole. Objawy somatyczne wywołane lękiem przed szkołą to:

• bóle brzucha,
• bóle i zawroty głowy,
• skurcze brzucha,
• nudności i wymioty,
• biegunka,
• stany podgorączkowe,
• szybsze bicie serca,
• drżenie mięśni,
• bóle pseudoreumatyczne,
• nadpotliwość,
• duszności,
• czerwienienie się,
• kołatanie serca,
• dławienie się jedzeniem, długie przeżuwanie pokarmów,
• zaburzenia mowy, np. mowę skrajnie cichą.

Powyższe objawy nasilają się w niedzielę wieczorem i w poniedziałek rano, nigdy nie występują w piątek wieczorem i w okresie wolnym od szkoły. Kiedy dziecko wie, że nie pójdzie danego dnia do szkoły, objawy ustępują.

Nie jest to jednak przejaw udawania, dolegliwości wywołane nadmiernym stresem są w pełni prawdziwe, a nieleczona nerwica szkolna może predysponować w przyszłości do zachorowania na fobię pracy, która upośledza rozwój kariery zawodowej w życiu dorosłym.

5. Skutki emocjonalne i społeczne fobii szkolnej

Fobia szkolna niesie ze sobą wiele negatywnych skutków, które wpływają na pozostałe aspekty życia. Dziecko staje się nieśmiałe i nieufne, unika kontaktów z innymi, ma poczucie zagrożenia.

Niska samoocena i brak wiary we własne możliwości współwystępuje z tendecjami perfekcjonistycznymi, pragnieniem bycia prymusem i spełnieniem oczekiwań rodziców. Dziecko odczuwa lęk przed oceną, jest przewrażliwione na krytykę, a nagrody i postępy w nauce przynoszą więcej lęku niż zadowolenia.

6. Jak pomóc dziecku z fobią szkolną?

Pomoc dziecku z fobią szkolną może wymagać złożonego podejścia. Najważniejsze jest uważne wysłuchanie dziecka i wykazanie zrozumienia dla jego lęków, bez oceniania i porównywania.

Następnym krokiem jest zapewnienie mu pomocy, w czym może okazać się przydatna współpraca z nauczycielem i opracowanie strategii. Dziecko z fobią szkolną potrzebuje rutyny i dużo spokoju, by wrócić do równowagi.

Dobrym pomysłem będzie również psychoterapia, która uświadomi dziecku, że jest w stanie pokonać swoje zaburzenie. W tym celu zaleca się budowanie relacji z rówieśnikami poza szkołą oraz stopniowe eksponowanie na sytuacje szkolne, aż do momentu, gdy dziecko nie będzie odczuwało wzmożonego stresu w szkole.

Ważne, by dom był miejscem bezpiecznym i komfortowym, wolnym od krytyki i oceniania. Dziecko potrzebuje na tym etapie wsparcia i motywacji do pokonywania lęków. Warto wdrożyć również zdrową dietę, regularną aktywność fizyczną i techniki relaksacyjne przed snem.

7. Jakie rodzaje terapii są wykorzystywane w leczeniu fobii szkolnej?

Jak pokonać stres przed szkołą? W leczeniu fobii szkolnej stosuje się różne rodzaje terapii, które mają na celu pomóc dziecku w radzeniu sobie z lękiem związanym ze szkołą. Oto kilka popularnych metod terapeutycznych:

• psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) - jest to jedna z najczęściej stosowanych form terapii, CBT pomaga dziecku zidentyfikować negatywne myśli i wzorce zachowań związane z lękiem szkolnym, terapeuta wspiera dziecko w nauce zdrowych strategii radzenia sobie z lękiem,
• terapia ekspozycji - polega na narażaniu dziecka na sytuacje, które wywołują lęk, zaczynając od łagodniejszych wyzwań, a następnie stopniowo przechodząc do bardziej stresujących sytuacji, celem jest zmniejszenie lęku poprzez stopniową akceptację i adaptację,
• systemowa terapia rodzinna - skupia się na relacjach w rodzinie i ich wpływie na lęki szkolne, terapeuta pomaga również w identyfikacji wzorców komunikacyjnych i sposobów wsparcia dziecka.
• trening umiejętności społecznych - koncentruje się na rozwijaniu umiejętności interpersonalnych, co może pomóc dziecku w radzeniu sobie z lękiem społecznym i budowaniu relacji z rówieśnikami w szkole,
• relaksacja i techniki oddechowe - nauczenie dziecka technik relaksacyjnych, takich jak głębokie oddychanie czy medytacja, może pomóc w zmniejszeniu napięcia i lęku związanego ze szkołą.

Każdy reaguje inaczej na różne rodzaje terapii, dlatego istotne jest dostosowanie podejścia terapeutycznego do indywidualnych potrzeb i charakteru dziecka.

8. Kiedy konieczna jest farmakoterapia w leczeniu fobii szkolnej?

Farmakoterapia, czyli stosowanie leków, jest zazwyczaj rozważane jako ostateczność w leczeniu fobii szkolnej, gdy inne metody terapeutyczne nie przynoszą oczekiwanych rezultatów lub gdy lęki są bardzo nasilone i znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie dziecka.

9. Jak zapobiegać nawrotom fobii szkolnej?

Zapobieganie nawrotom fobii szkolnej to proces wymagający ciągłego zaangażowania. Kontynuacja wsparcia psychologicznego nawet po poprawie stanu może pomóc w uniknięciu nawrotów. Regularne spotkania z terapeutą pozwalają monitorować postępy i wcześnie reagować na ewentualne symptomy nawrotu.

Dziecko powinno praktykować techniki radzenia sobie ze stresem, prowadzić zdrowy styl życia w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną. Niezwykle ważne jest również stałe wsparcie rodziny oraz współpraca z nauczycielami.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.