Hiperkortyzolemia – przyczyny, objawy i leczenie
Hiperkortyzolemia to stan nadmiernego wydzielania kortyzolu przez korę nadnerczy. Jej objawy pojawiają się przy utrzymujących się wysokich wartościach hormonu. Pojedyncze skoki poziomu kortyzolu nie dają objawów klinicznych. Jak rozpoznać patologię? Czy możliwe jest jej leczenie?
1. Co to jest hiperkortyzolemia?
Hiperkortyzolemia to stan zwiększonego wydzielania kortyzolu przez nadnercza. To hormon z grupy glikokortykosteroidów, produkowany przez warstwę pasmowatą kory nadnerczy.
Kortyzol nazywa się hormonem stresu. Jest wytwarzany w sytuacjach zaburzonej homeostazy. Jego głównym zadaniem jest zwiększanie stężenia glukozy we krwi w sytuacjach stresowych. Ma działanie przeciwzapalne i pozytywny wpływ na wiele funkcji organizmu. Niestety w dłuższej perspektywie jego obecność zdecydowanie mu nie służy.
2. Przyczyny hiperkortyzolemii
Najczęstszą przyczyną hiperkortyzolemii są nieprawidłowości w układzie hormonalnym (podwzgórze–przysadka mózgowa–nadnercza), które wynikają z nadmiernej produkcji kortyzolu przez nadnercza bądź z nadmiernego wydzielania hormonu kortykotropowego przez przysadkę mózgową. Nie bez znaczenia jest podawanie glukokortykosteroidów.
Nadmierne wydzielania kortyzolu może mieć związek z różnymi chorobami, takimi jak:
- choroba Cushinga. To najczęstsza przyczyna i postać hiperkortyzolemii. Podłożem patologii jest rozwój gruczolaka przysadki, który zaczyna produkować hormon kortykotropowy (ACTH) w zwiększonych ilościach,
- jatrogenny zespół Cushnga (egzogenny, polekowy), który obejmuje wiele objawów klinicznych związanych z podwyższonym stężeniem glikokortykosteroidów (GKS) we krwi. Najczęściej wynika on z długotrwałego podawania GKS jako leku przeciwzapalnego,
- endogenny zespół Cushinga (niejatrogenny), który może być spowodowany przez guz przysadki wydzielający w nadmiarze ACTH (to najczęstsza przyczyna endogennego zespołu Cushinga,
- guz ektopowy (pozaprzysadkowy) wydzielający ACTH i guz nadnercza (gruczolak, rak) wydzielający kortyzol,
- zespół McCune’a i Albrighta, zespół oporności na glikokortykosteroidy oraz inne zespoły dziedziczne,
- zespoły czynnościowe, do których może prowadzić ciąża, znaczna otyłość, depresja, alkoholizm, głodzenie się lub jadłowstręt psychiczny, duży stres czy niewyrównanie cukrzycy.
3. Objawy hiperkortyzolemii
Objawy hiperkortyzolemii pojawiają się przy utrzymujących się wysokich wartościach hormonu. Pojedyncze skoki poziomu kortyzolu nie dają objawów klinicznych.
Utrzymujący się wysoki poziom kortyzolu, na co wpływa obecność choroby, wywołuje takie objawy kliniczne jak:
- nadwaga i otyłość, zwłaszcza otyłość brzuszna (szczupłe kończyny z zanikiem mięśni, bawoli kark),
- osłabienie, męczliwość, spadek tolerancji wysiłku,
- zaburzenia metaboliczne: hiperinsulinemia, insulinooporność, stan przedcukrzycowy lub cukrzyca typu 2,
- nadciśnienie tętnicze,
- ścieńczenie skóry,
- rozstępy,
- osłabienie odporności i podatność na infekcje. Kortyzol sprzyja namnażaniu się Helicobacter pylori i powstawaniu wrzodów,
- zaburzenia lipidowe, w tym podwyższenie cholesterolu całkowitego, podwyższenie cholesterolu we frakcji LDL, trójglicerydów oraz obniżenie cholesterolu we frakcji HDL,
- osłabienie libido, zaburzenia cyklu miesiączkowego,
- wzmożony apetyt,
- obniżenie nastroju,
- osteopenia lub osteoporoza, jako skutek katabolicznego działania kortyzolu na tkankę kostną. Kortyzol powoduje resorpcję kości oraz ujemny bilans wapnia.
Podwyższony poziom kortyzolu może nie dawać objawów klinicznych, jeśli jest niewielki i zmienny lub wywołany przez przyczyny fizjologiczne.
4. Diagnostyka i leczenie hiperkortyzolemii
U osób zmagających się z hiperkortyzolemia w badaniach krwi obserwuje się podwyższony poziom cukru, lipidów i obniżony poziom potasu. Często pojawia się insulinooporność, cukrzyca, nadciśnienie czy osteoporoza, a także zaburzenia psychicznych objawiające się zarówno stanami lękowo-depresyjnymi, jak i agresją.
Hiperkortyzolemię można rozpoznać, gdy w moczu lub we krwi wykrywa się wysoki lub podwyższony poziom kortyzolu. W celu jej potwierdzenia wykonuje się takie badania jak:
- wydalanie wolnego kortyzolu w dobowej zbiórce moczu,
- rytm dobowy kortyzolu, czyli ocena stężenia kortyzolu we krwi o określonych porach dnia (typowy jest wysoki poziom rano, w nocy fizjologicznie jest on najniższy),
- test hamowania deksametazonu.
Kortyzol można oznaczyć we krwi, ale i ślinie w godzinach późnowieczornych. W dobowej zbiórce moczu oznacza się metabolity kortyzolu. Leczenie farmakologiczne opiera się na łagodzeniu występujących zaburzeń.
Przede wszystkim należy leczyć chorobę podstawową. Konieczne jest zatem znalezienie przyczyny, która doprowadziła do rozwoju hiperkortyzolemii. Należy leczyć również zaburzenia gospodarki węglowodanowej, lipidowej, osteoporozę, a także zaburzenia psychiczne.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.