Hiperwentylacja – rodzaje, przyczyny, pierwsza pomoc, leczenie, zapobieganie

Hiperwentylacja to samoistna lub kontrolowana zwiększona wentylacja płuc, która charakteryzuje się głębokim i szybkim oddychaniem (powyżej 20 wdechów na minutę).

Proces ten prowadzi do utraty dużej ilości tlenu, co może skutkować nawet niedotlenieniem organizmu. Przyspieszony oddech często współwystępuje z uczuciem niepokoju, zawrotami głowy, zaburzeniami widzenia, zimnymi potami, drżeniem rąk i nóg oraz bólem w klatce piersiowej (są to objawy szoku tlenowego).

Istnieją dwie podstawowe odmiany hiperwentylacji:

• hiperwentylacja ostra - nagły stan spowodowany silnym stresem, lękiem lub atakiem paniki,
• hiperwentylacja przewlekła - wynik chorób, takich jak problemy z sercem, astma, rozedma płuc, nowotwór, depresja lub nerwica.

Hiperwentylacja to konieczność szybkiego oddychania, który zmusza do brania szybkich, głębokich wdechów. Jakie zjawiska fizyczne zachodzą w organizmie podczas hiperwentylacji? Dochodzi przede wszystkim do obniżenia poziomu dwutlenku węgla we krwi, czyli do hipokapnii.

W tym czasie organizm nie jest w stanie uzupełnić braków tlenku węgla podczas wdechu, przez co dochodzi do zwiększenia pH we krwi. Układ biologiczny ulega niedotlenieniu. Może powstać błędne koło – człowiek zaczyna jeszcze bardziej przyspieszać oddech i tym samym zużywa jeszcze większe ilości tlenku węgla.

Przyczyn hiperwentylacji może być wiele. Często dochodzi do niej na tle zaburzeń psychofizycznych, hiperwentylacja może przypominać atak paniki lub wystąpić w wyniku odczuwania silnego i przewlekłego stresu.

Stan ten aktywuje się także na dużych wysokościach, bywa wywołany ciężką pracą, zatruciem czy urazami fizycznymi. Przedawkowanie aspiryny również czasami kończy się przyspieszonym i głębokim oddechem. Inna przyczyna związana z takim procesem jak hiperwentylacja, to choroby płuc, do których zaliczymy między innymi astmę, zakażenia, zawał serca lub zatorowość płucną.

Hiperwentylacja pojawia się również przy zmianach zwyrodnieniowych w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, a nawet przy chorobie lokomocyjnej.

Kiedy pojawia się hiperwentylacja płuc, niezwykle istotna jest pierwsza pomoc. Jak należy zareagować na taki atak? Po pierwsze musimy postarać się uspokoić chorego, choć bywa to trudne przy napadach lękowych lub panice.

Należy spokojnie poinstruować pacjenta, aby zaczął powoli wdychać i wydychać powietrze przy zamkniętych ustach. Warto pokazać dokładnie w jaki sposób i jakim rytmie należy to robić.

Można również zaproponować oddychanie przez papierową torbę lub złączone dłonie. Ta metoda zwiększa stężenie dwutlenku węgla we wdychanym powietrzu. Zbyt małe stężenie tlenku może stać się bezpośrednią przyczyną utraty przytomności (hiperwentylacja omdlenie).

Po przebytej hiperwentylacji ważne jest ustalenie przyczyn wystąpienia tego stanu, w tym celu konieczna jest wizyta lekarska i wykonanie badań (np. hiperwentylacja EEG).

Leczenie hiperwentylacji zależy od przyczyny wystąpienia tego stanu. W przypadku ataku paniki lub lęku pierwszym krokiem jest uspokojenie i wyciszenie organizmu.

W tym celu pacjentowi podaje się leki uspokajające, działające na ośrodek w mózgu, który zajmuje się kontrolowaniem oddechu. Niekiedy w terapii stosowane są również beta-blokery oraz środki przeciwdepresyjne.

Zespół hiperwentylacyjny często wymaga leczenia choroby podstawowej, która negatywnie wpływa na proces oddychania. Chorzy z niewyrównaną cukrzycą, astmą czy zapaleniem dróg oddechowym są kierowani pod opiekę internisty, kardiologa lub psychiatry.

Po przywróceniu prawidłowego rytmu oddechu należy zastanowić się, jak zapobiec wystąpieniu ataków w przyszłości. W tym celu warto rozważyć psychoterapię i naukę ćwiczeń oddechowych.

Lekarz Konstantyn Pawłowich Butejko był zdania, że główną przyczyną wielu chorób jest zbyt duża intensywność oddychania (pobieranie zbyt dużej ilości powietrza).

Skutkiem hiperwentylacji może być na przykład astma, która odpowiada za nawyk przesadnego oddychania. W efekcie organizm wywołuje szereg mechanizmów obronnych, odpowiedzialnych za skurcz dróg oddechowych, zwiększoną produkcję śluzu oraz[stan zapalny oskrzeli.

Metoda Butejki skupia się na nauce kontrolowania ilości wdychanego powietrza, co przekłada się na zmniejszenie częstotliwości ataków astmy, zażywania leków rozszerzających drogi oddechowe i sterydów. Teoria ta jest obiektem badań na całym świecie, również w przypadku hiperwentylacji u dzieci.

Profilaktyka hiperwentylacji powinna być dostosowana indywidualnie do każdego pacjenta. W przypadku ataków na tle nerwowym (hiperwentylacja nerwica) warto skupić się przede wszystkim na redukcji stresu.

Dobre efekty może przynieść joga, medytacja, akupunktura, a także regularna aktywność fizyczna. Lekarze polecają szczególnie ruch na świeżym powietrzu, na przykład spacery, bieganie czy jazdę na rowerze.

Nie bez znaczenia jest również dieta, z której należy wykluczyć kofeinę, alkohol oraz papierosy. Jeśli hiperwentylacja mózgu i płuc występuje pomimo unikania stresu i wprowadzenia zmian w stylu życia, warto wykonać dodatkowe badania, które wykluczą ewentualne choroby.