Jarząb pospolity – opis, odmiany, właściwości i zastosowanie
Jarząb pospolity, potocznie nazywany jarzębiną lub jarzębem zwyczajnym, należy do rodziny różowatych. Występuje w Europie, południowo-zachodniej Azji, na Kaukazie i zachodniej Syberii. Owoce jarzębiny wykorzystuje się w kuchni, medycynie naturalnej i kosmetyce, zawsze po wysuszeniu, przemrożeniu bądź zblanszowaniu. Jakie są wskazania do ich stosowania?
1. Co to jarząb pospolity?
Jarząb pospolity, inaczej jarząb zwyczajny czy jarzębina (Sorbus aucuparia L.) to gatunek rośliny wieloletniej należący do rodziny różowatych (Rosaceae). Rośnie w Europie, południowo-zachodniej Azji, zachodniej Syberii. Porasta lasy, zarośla i miedze, często bywa sadzony w parkach, alejach i ogrodach.
Choć jarzębina najlepiej odnajduje się na glebach przepuszczalnych i piaszczystych oraz w miejscach nasłonecznionych, jest bardzo tolerancyjna. Nie ma specjalnych wymagań środowiskowych. Dobrze znosi zanieczyszczone powietrze. Żyje nawet 100 lat.
Jak wygląda jarząb pospolity?
Jarzębina to drzewo lub krzew. Osiąga wysokość nawet 15 metrów. Jak wygląda? Ma gładką i jasną korę. Cechuje ją skrętoległe ulistnienie. Liście od spodu za młodu szaro owłosione. Na każdy składa się 9-15 listków ułożonych nieparzystopierzaście. Jesienią przebarwiają się na kolor od złotożółtego do żółtoczerwonego.
Roślina kwitnie od maja do czerwca. Drobne, żółtawobiałe kwiaty z okrągłymi płatkami i licznymi pręcikami w środku są zebrane w podbaldachy. Posiada także bardzo dekoracyjne, kuliste, pomarańczowe, czerwone owoce. Te pojawiają się od lipca do października. Obecne w nich nasiona są płaskie i wąskie o czerwonym zabarwieniu. Owoce są pożywieniem ptaków oraz zwierząt leśnych.
2. Zastosowanie jarzębu pospolitego
Jarząb pospolity to roślina miododajna i ozdobna, która odnajduje się także w kuchni i medycynie.
2.1. Jarząb pospolity w kuchni
Surowe owoce jarzębiny nie są jadalne z dwóch powodów. Po pierwsze mają gorzki i cierpki smak (tak działa sorbina). Po drugie są trujące (zawierają kwas parasorbowy). Po przemrożeniu, suszeniu czy blanszowaniu (zanurzeniu we wrzątku) tracą zarówno swój nieprzyjemny smak, jak i szkodliwe właściwości (kwas parasorbowy jest przekształcany w kwas sorbowy pozbawiony właściwości toksycznych).
Owoce jarzębu pospolitego są używane w postaci przetworów. Robi się z nich soki, dżemy, musy i marmolady, a także jarzębiak. Po usmażeniu z jabłkami stanowią doskonały dodatek do mięs. Zrywa się je przed przymrozkami, następnie suszy.
2.2. Jarząb pospolity w medycynie
Ponieważ owoce jarzębiny zawierają sporo karotenu, także witaminy C, E, P, K, B3, witaminę A, cukier, sorbozę, kwasy organiczne, garbniki i pektyny, są używane nie tylko w kuchni, ale i w celach prozdrowotnych.
Owoce jarzębiny – dzięki wysokiej zawartości karotenoidów – zalicza się do produktów witaminowanych. Okazuje się także, że mają działanie moczopędne oraz pozytywny wpływ na błony śluzowe i pracę układu pokarmowego. Z tego względu warto po nie sięgać przy różnych schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego, łagodnej miażdżycy, w nieżytach przewodu pokarmowego i biegunkach, zwłaszcza przewlekłych.
To jednak nie wszystko. Owoce jarzębiny wykorzystuje się nie tylko w leczeniu, ale i profilaktyce schorzeń dróg oddechowych (uzupełnia niedobory, zwłaszcza witaminy C, ma działanie wzmacniające organizm).
W lecznictwie mogą być również używane kwiaty jarzębny, które mają działanie napotne, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne, moczopędne, przeciwalergiczne, przeciwreumatyczne i przeciwobrzękowe. Sprawdzają się przy przeziębieniach, zapaleniu pęcherza, nieżycie żołądka i jelit, leczeniu przerostu gruczołu krokowego. Przetwory z kwiatów rozszerzają naczynia wieńcowe i oskrzela. Mogą działać wzmacniająco, a i wspomagać metabolizm.
Jarzębinę w celach leczniczych można przyjmować zarówno w postaci przetworów, jak i różnych produktów, takich jak suplementy diety, herbaty, napar, odwar, nalewki, do produkcji których wykorzystywany jest przede wszystkim susz oraz intrakt, czyli wyciąg alkoholowy.
2.3. Jarząb pospolity w kosmetyce
Napary i odwary z owoców jarzębiny można wykorzystać w pielęgnacji skóry suchej, zmęczonej i zmagającej się z niedoskonałościami i przebarwieniami.
Z kolei wodne wyciągi z kwiatów jarzębu pospolitego można stosować zewnętrznie w celu łagodzenia stanów zapalnych skóry i przebarwień. Koją również oczy, które są przemęczone bądź zmagają się z pieczeniem czy opuchlizną.
3. Skutki uboczne, środki ostrożności i przeciwwskazania
Spożywanie surowych owoców jarzębu pospolitego może wywołać wymioty i biegunkę. Warto także pamiętać, że nawet suszonych, mrożonych, blanszowanych owoców jarzębiny nie mogą spożywać osoby, u których rozpoznano:
- nadwrażliwość na roślinę,
- ciężkie choroby układu pokarmowego,
- poważne zaburzenia nerek,
- refluks żołądkowo-przełykowy.
Przeciwwskazanie stanowi także ciąża i okres karmienia piersią.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.