Kozłek lekarski – wygląd, właściwości, działanie i zastosowanie
Kozłek lekarski, nazywany także walerianą, słynie ze swoich właściwości uspokajających i ułatwiających zasypianie. Pomaga również łagodzić inne dolegliwości, a jego odpowiednie stosowanie jest pozbawione działań niepożądanych. Jakie są właściwości rośliny? Czy istnieją jakieś przeciwwskazania?
1. Co to jest kozłek lekarski?
Kozłek lekarski (Valeriana officinalis), znana jako waleriana, to bylina, która znajduje zastosowanie w medycynie naturalnej i konwencjonalnej. Występuje w całej Eurazji z wyjątkiem stref arktycznych i pustynnych. Porasta brzegi wód, mokre łąki, torfowiska i wilgotne lasy.
Jak wygląda kozłek lekarski? Roślina ma białe lub różowe baldachy drobnych rurkowatych lub płaskich kwiatów, które górują na liśćmi i kwitną od wiosny do połowy lata. Wydziela słodki zapach, który na koty działa jak afrodyzjak. Waleriana jest dość wysoka, może osiągać nawet 200 cm, posiada postrzępione liście, rosnące wzdłuż łodygi w sposób naprzemienny.
Surowcem leczniczym byliny są kłącza (Rhizoma Valerianae), czyli podziemne łodygi oraz korzeń (Radix Valerianae), zwany potocznie korzeniem waleriany. Wykazują one działanie uspokajające, rozkurczające i przeciwbólowe.
Do związków biologicznie czynnych zawartych w walerianie należą walepotriaty, składniki olejku eterycznego oraz flawonoidy. Co interesujące, ziela nie pozyskuje się z naturalnego siedliska, lecz z uprawy. Taka sadzonka kozłka lekarskiego zawiera więcej substancji czynnych.
2. Właściwości i działanie kozłka lekarskiego
Waleriana znajduje zastosowanie jako środek tonujący organizm w stanach napięcia i pobudzenia nerwowego. Jest pomocna przy trudnościach w zasypianiu na tle nerwowym. Ma to związek z tym, że zarówno korzeń, jak i kłącze, obniżają aktywność ośrodkowego układu nerwowego, wywołują stan odprężenia psychicznego. Korzeń waleriany poprawia jakość snu poprzez zmniejszenie czasu potrzebnego do zaśnięcia, wydłużenie czasu snu oraz zmniejszenie ilości wybudzeń w ciągu nocy.
Kozłek lekarski może być także stosowany przy dolegliwościach w obrębie układu pokarmowego i układu moczowego. Wykazuje działanie wiatropędne, pobudza wydzielanie śliny. Sprawdza się także podczas bolesnych miesiączek (działa rozkurczowo na mięśnie gładkie), w okresie przekwitania u kobiet i przed menstruacją, gdy dokucza zespół napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Działa również na napięciowe bóle głowy.
Ponieważ kozłek lekarski zwiększa przepływ krwi przez naczynia wieńcowe, obniża ciśnienie oraz spowalnia akcję serca, ma pozytywny wpływ na układ sercowo-naczyniowy. Może być stosowany między innymi w leczeniu arytmii.
Walerianę można również stosować zewnętrznie, w postaci naparów na skórę głowy, przy łupieżu i łojotoku oraz niektórych dermatozach.
3. Zastosowanie waleriany
Walerianę można kupić w każdej aptece czy sklepie zielarskim. Wśród preparatów można znaleźć zarówno suplementy, jak i leki. Najczęściej zawierają one ekstrakty alkoholowe. Są dostępne w postaci wyciągu z kłącza (krople walerianowe), tabletek z waleriany czy kapsułek.
Niektórzy stosują również susz lub napar na jego bazie. Kozłek lekarski często łączony jest z innymi ziołami o właściwościach uspokajających, między innymi szyszkami chmielu, liśćmi melisy czy passiflorą. Kozłek lekarski można również znaleźć w kremach, szamponach, balsamach do ciała czy specjalistycznych maściach pielęgnacyjnych.
4. Przeciwwskazania, skutki uboczne i środki ostrożności
Kozłek lekarski jest uważany za stosunkowo bezpieczne zioło z zastrzeżeniem, że jest stosowany w zalecanych dawkach nie dłużej niż przez 30 dni. Po miesiącu terapii trzeba zrobić dwutygodniową przerwę. Po tym czasie można podjąć kolejną terapię.
Długotrwałe stosowanie waleriany lub stosowanie jej w nadmiernych ilościach może wywołać działania niepożądane. Wówczas mogą pojawić się bóle głowy, mdłości, reakcje alergiczne, zaburzenia wzroku, palpitacje serca, nadpobudliwość lub bezsenność.
Bardzo ważne jest, by pamiętać, że waleriany nie można łączyć z lekami: uspokajającymi, przeciwdepresyjnymi, przeciwlękowymi i nasennymi, jak również z lekami przeciwhistaminowymi, zwiotczającymi mięśnie, antynapadowymi, środkami odurzającymi, a także alkoholem.
Kozłek lekarski nie powinien być stosowany przez:
- kobiety w ciąży lub karmiące piersią,
- dzieci do 12. roku życia,
- osoby chore na raka,
- osoby z chorobami nerek i wątroby.
Preparaty zawierające kozłek lekarski powinny być stosowane ostrożnie u osób starszych, a także pacjentów przyjmujących leki przeciwgrzybicze oraz tych, które prowadzą pojazdy mechaniczne lub obsługują urządzenia mechaniczne (spowolniona reakcja wywołana zmniejszonym działaniem ośrodka nerwowego może być przyczyną wypadku).
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.