Leczenie adjuwantowe – na czym polega i kiedy się je stosuje?

Leczenie adjuwantowe (leczenie adjuwantowe) to rodzaj ogólnoustrojowego leczenia nowotworów, traktowane jako uzupełniające leczenie zasadnicze, najczęściej chirurgiczne. Najważniejszą metodą leczenia adiuwantowego jest chemioterapia, radioterapia i hormonoterapia. W leczeniu adjuwantowym zastosowanie znajduje także immunoterapia i leczenie ukierunkowane molekularnie.

Celem leczenia adiuwantowego jest usunięcie mikroprzerzutów i zniszczenie komórek nowotworowych, których nie udało się usunąć chirurgicznie, a co za tym idzie zmniejszenie ryzyka wznowy miejscowej lub pojawienia się przerzutów odległych. Terapia uzupełniająca zdecydowanie zmniejsza ryzyko nawrotu choroby i zgonu, zwiększa także szanse pacjenta na wyleczenie.

Możliwe jest także leczenie neoadiuwantowe, inaczej terapia neoadiuwantowa. To ogólnoustrojowe leczenie nowotworów, które poprzedza leczenie zasadnicze, najczęściej chirurgiczne. Zwykle polega ono na przedoperacyjnej chemioterapii, hormonoterapii lub rzadziej radioterapii.

Jak działa chemioterapia? Ponieważ jest to metoda ogólnoustrojowego leczenia nowotworów za pomocą leków cytostatycznych, wdraża się zarówno pojedyncze leki (monoterapia), jak i kombinacje wielu leków (polichemioterapia), które są skierowane przeciwko szybko dzielącym się komórkom nowotworowym. Są one podawane jako część schematu leczniczego.

Chemioterapię często łączy się z innymi metodami leczenia nowotworów, zwłaszcza chirurgicznymi, ale także radioterapią i hormonoterapią. Kiedy chemia po operacji?

Najważniejszym czynnikiem, który determinuje czas rozpoczęcia leczenia adjuwantowego jest powrót do zdrowia po operacji. Aby poddać się chemioterapii, pacjent musi dojść do siebie po zabiegu.

Chemioterapia adjuwantowa - skutki uboczne

Ponieważ wszystkie grupy leków cytotoksycznych stosowanych w ramach chemioterapii nowotworów wykazują działanie toksyczne nie tylko na zaatakowane przez nowotwór, ale i zdrowe komórki organizmu, podczas terapii i po jej zakończeniu pojawia się wiele działań niepożądanych.

To najczęściej:

• nudności, wymioty,
• łysienie,
• obniżenie odporności,
• anemia,
• trombocytopenia, neutropenia,
• wrzody żołądka i dwunastnicy,
• stany zapalne błon śluzowych układu pokarmowego,
• uszkodzenie nerek,
• niepłodność (to wynik zahamowania spermatogenezy i miesiączkowania oraz uszkodzenia komórek płciowych).

Radioterapia to kolejna metoda leczenia metoda leczenia adjuwantowego, polegająca na zastosowaniu promieniowania jonizującego (fotonowego, elektronowego, protonowego). Mechanizm ich działania polega na bezpośrednim lub pośrednim uszkodzeniu wrażliwych struktur komórkowych.

Przeprowadza się ją przy użyciu specjalnego aparatu (akceleratora), który generuje promienie jonizujące. Radioterapię wykorzystuje się głównie w onkologii do leczenia chorób nowotworowych, ale i łagodzenia bólu związanego z rozsianym procesem nowotworowym, na przykład przy przerzutach do kości.

Czasem przy użyciu promieniowania jonizującego prowadzi się terapię chorób nienowotworowych, którym towarzyszy dotkliwy stan zapalny. Ze względu na sposób napromieniania radioterapię dzieli się na:

• teleradioterapię (EBRT). To leczenie z zastosowaniem źródła umieszczonego w pewnej odległości od tkanek,
• brachyterapię (BT), czyli leczenie przy użyciu źródła promieniowania znajdującego się w bezpośrednim kontakcie z guzem.

Z uwagi na stan pacjenta wyróżnia się:

• radioterapię radykalną, której celem jest usunięcie guza nowotworowego i wyleczenie pacjenta,
• radioterapia objawowa, która ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych wywołanych przez przerzuty,
• radioterapia paliatywna, mająca na celu jedynie złagodzenie objawów choroby nowotworowej. Stosuje się ją, gdy wyleczenie nie jest możliwe.

Ponieważ efekt działania promieniowania jonizującego dotyczy nie tylko komórek nowotworowych, ale i zdrowych tkanek organizmu, podczas zabiegów, ale i po ich zakończeniu, mogą pojawić się skutki uboczne i powikłania. To najczęściej uczucie zmęczenia i senność, nudności, wymioty, biegunka, utrata owłosienia okolicy napromienianej, łuszczenie i świąd skóry czy duszność.

Hormonoterapia nowotworów to metoda leczenia zmian, w powstawaniu których uczestniczą czynniki hormonalne. Jej istotą i celem jest zmiana środowiska hormonalnego, co hamuje wzrost nowotworów hormonozależnych.

Wykorzystuje się ją zwłaszcza przy raku sutka, szyjki macicy, trzonu macicy, gruczołu krokowego, jajnika i tarczycy. Przykładowe hormonalne leki adjuwantowe to tamoksifen, inhibitory aromatazy, cyproteron czy analogi gonadoliberyny.

Choć hormonoterapia jest znacznie mniej toksyczna niż chemioterapia, nie jest pozbawiona ryzyka pojawienia się skutków ubocznych. Najczęstsze z nich to nudności i wymioty, zwroty głowy, uderzenia gorąca, potliwość, senność, zaburzenia libido, ale i choroba zakrzepowa naczyń. Większość objawów ustępuje po zakończeniu leczenia hormonami.