Mannitol – stosowanie, działanie, wskazania i skutki uboczne
Mannitol to organiczny związek chemiczny i węglowodan należący do polihydroksylowych alkoholi cukrowych. Jego działanie polega na zwiększeniu ciśnienia osmotycznego płynu pozakomórkowego. Dzięki temu znalazł zastosowanie w diagnostyce i zapobieganiu ostrej niewydolności nerek, w jaskrze, leczeniu podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego i obrzęku mózgu.
1. Co to jest mannitol?
Mannitol to organiczny związek chemiczny, polihydroksylowy alkohol cukrowy. Występuje w formie dwóch enancjomerów (D i L). Został odkryty w 1806 roku. Dokonał tego Joseph Louis Proust, który wyizolował substancję z soku wydzielanego w miejscach zranienia drzewa jesionu mannowego (Fraxinus ornus L.).
Zastosowanie mannitolu
Ponieważ mannitol to węglowodan zasobny w przyswajalny węgiel, dodaje się go do podłoży hodowlanych. Ponadto znajduje zastosowanie w medycynie. To środek moczopędny zaliczany do diuretyków osmotycznie czynnych.
Pierwotnie mannitol traktowano jak lek przeczyszczający i poprawiający smak leków. Obecnie wiadomo, że substancja wpływa na układ moczowy, układ nerwowy i narządy zmysłów i układ oddechowy, wykorzystuje się go w takich dziedzinach medycyny jak nefrologia, pulmonologia, kardiologia, neurologia, okulistyka i toksykologia. Preparaty na rynku polskim zawierające mannitol to na przykład roztwór do infuzji Mannitol 15 proc. Baxter 150 mg/ml.
2. Działanie mannitolu
Ponieważ mannitol podany dożylnie zwiększa ciśnienie osmotyczne płynu pozakomórkowego, co prowadzi do przenikania wody z wnętrza komórek do płynu śródmiąższowego i osocza, zmniejsza ciśnienie wewnątrzczaszkowe i wewnątrzgałkowe oraz zwiększa wydalanie moczu i trucizn przy zatruciach, ma działanie:
- moczopędne (diuretyczne),
- przeciwobrzękowe,
- przeciwwysiękowe,
- przeciwjaskrowe (obniża ciśnienie w gałce ocznej).
3. Wskazania do stosowania mannitolu
W medycynie stosowane są roztwory do wlewu dożylnego. Mannitol kroplówka jest podawana w wielu sytuacjach. Wskazaniem jest:
- podwyższone ciśnienie śródczaszkowe i obrzęk mózgu,
- diagnostyka i zapobieganie ostrej niewydolności nerek; zwiększa objętość płynów krążących i zapobiega nieodwracalnemu uszkodzeniu nerek w skąpomoczu,
- redukcja ciśnienia wewnątrz gałki ocznej, gdy nie można go obniżyć innymi sposobami, czyli w sytuacji, gdy inne metody leczenia są nieskuteczne,
- tzw. diureza wymuszona w celu przyspieszenia usunięcia toksycznych substancji z moczem, gdy doszło do zatrucia,
- terapia uzupełniająca podstawowe metody leczenia mukowiscydozy u dorosłych.
Mannitol jest dystrybuowany niemal wyłącznie w przestrzeni zewnątrzkomórkowej i wydalany w postaci niezmienionej głównie przez nerki.
4. Dawkowanie mannitolu
Z uwagi na to, że mannitol stosuje się dożylnie oraz drogą wziewną, występuje jako roztwór do infuzji i proszek do inhalacji w kapsułce twardej. Dawka i tempo podawania leku zależą od wieku, masy ciała, wskazania, stanu pacjenta i innych metod leczenia.
Jeśli chodzi o podanie dożylne, dobowe dawki stosowane u osób dorosłych wynoszą od 50 do 200 g, zaś u dzieci od 0,5 do 1,5 g/kg masy ciała.
Podanie wziewne u osób dorosłych wymaga zastosowania maksymalnej dawki, która wynosi 800 mg.
Uwaga! Zastosowanie dużych dawek mannitolu może zainicjować rozwój odwracalnej niewydolności nerek.
5. Mannitol – skutki uboczne, przeciwwskazania i środki ostrożności
Przeciwwskazaniem do stosowania mannitolu jest nadwrażliwość na substancję czynną, obrzęk płuc, bezmocz, czynne krwawienie wewnątrzczaszkowe, ciężkie odwodnienie i nasilająca się niewydolność serca.
Nie należy stosować mannitolu w okresie ciąży i w okresie laktacji, jeżeli nie jest to bezwzględnie koniecznie oraz u dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia z uwagi na brak danych potwierdzających bezpieczeństwo i skuteczność mannitolu.
Ze stosowaniem mannitolu związane jest ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Najczęściej obserwuje się takie skutki uboczne jak obrzęki, nudności, wymioty, ból głowy, drgawki, zaburzenia widzenia, gorączka, odwodnienie, zapalenie żyły w miejscu wstrzyknięcia, zakrzepica żylna, kwasica.
Przedawkowanie mannitolu drogą wziewną powoduje silny skurcz oskrzeli i intensywny kaszel. Przedawkowanie mannitolu drogą dożylną prowadzi do niewydolności nerek, obrzęku płuc, znacznej utraty sodu, potasu i chlorków (zaburzenia równowagi elektrolitowej), hiperwolemii, częstoskurczu, zaburzeń przewodnictwa nerwowo-mięśniowego, atonii przewodu pokarmowego i objawów zatrucia ośrodkowego układu nerwowego.
Stosując mannitol należy zachować środki ostrożności. Przed rozpoczęciem podawania mannitolu należy ocenić wydolność układu sercowo-naczyniowego i kontrolować czynność oddechową i ciśnienie żylne ośrodkowe.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.