Nurty psychoterapeutyczne
Psychoterapię uznaje się za specjalistyczną metodę leczenia, polegającą na intencjonalnym stosowaniu oddziaływań psychologicznych, która wykorzystuje wiedzę teoretyczną i umiejętności psychoterapeuty (psychiatry, psychologa klinicznego) w procesie niesienia pomocy. Zakres zastosowań psychoterapii jest bardzo szeroki – od zaburzeń osobowości, nerwic czy chorób psychosomatycznych, do problemów egzystencjalnych oraz w relacjach międzyludzkich. Podstawowym środkiem leczenia w psychoterapii jest związek emocjonalny, jaki powstaje między pacjentem a psychoterapeutą. Nie istnieje jedna szkoła psychoterapii. Wyróżniono cztery główne nurty psychoterapeutyczne, a wśród nich pomniejsze szkoły terapii.
- 1. Szkoły psychoterapeutyczne
- 1.1. Podejście psychodynamiczne
- 1.2. Podejście behawioralno-poznawcze
- 1.3. Podejście humanistyczno-egzystencjalne
- 1.4. Podejście systemowe
- 2. Psychoterapia w leczeniu nerwic
- 2.1. Skuteczność psychoterapii w leczeniu zaburzeń nerwicowych
- 3. Który nurt psychoterapii wybrać?
1. Szkoły psychoterapeutyczne
Większość psychoterapeutów nie ma jednego określonego podejścia do pracy z pacjentem. W zależności od osobistych przekonań, własnych preferencji, potrzeb klienta używa się różnych koncepcji teoretycznych i technik terapeutycznych. Współcześni psychoterapeuci wykazują eklektyzm metod terapeutycznych, tzn. podejmują próby integracji tez zawartych w różnych orientacjach teoretycznych. Elastyczne podejście do modeli psychoterapii zwraca uwagę na fakt, iż każda koncepcja wnosi coś wartościowego do rozumienia ludzkiego zachowania, ale też każda ma swoje wady czy ograniczenia. Niżej w formie skrótowej zostaną przedstawione, za czołową ekspertką w dziedzinie psychoterapii – Lidią Grzesiuk, podstawowe cztery kategorie nurtów psychoterapeutycznych.
1.1. Podejście psychodynamiczne
- Początkiem dla tego modelu wyjaśniania zaburzeń w życiu psychicznym człowieka stała się ortodoksyjna psychoanaliza Zygmunta Freuda.
- Paradygmat: struktura-funkcja, pozytywizm.
- Źródłem zaburzeń jest konflikt wewnątrzpsychiczny i traumatyczne doświadczenia, szczególnie z okresu wczesnego dzieciństwa. Proces wyparcia konfliktowych i traumatycznych treści oddala je od świadomości, ale manifestują się one poprzez objawy chorobowe.
- Drogę do usunięcia objawów stanowi pełny wgląd oraz interpretacja mechanizmów obronnych ego.
- Metody pracy terapeutycznej to m.in.: poszukiwanie symbolicznego ujęcia konfliktu (znaczenia objawu), analiza marzeń sennych, analiza wolnych skojarzeń oraz czynności pomyłkowych.
- Przedstawiciele: Zygmunt Freud, Karen Horney, Alfred Adler, Carl Gustav Jung, Harry Stack Sullivan, Anna Freud, Erik Erickson.
- Przykładowe pojęcia: nieświadomy proces, regresja, opór, wgląd, projekcja, kompleks Edypa, lęk kastracyjny, wyparcie, przeniesienie, fiksacja.
1.2. Podejście behawioralno-poznawcze
- Paradygmat: bodziec-reakcja, pragmatyzm, konstruktywizm.
- Zaburzenia wyjaśnia się za pomocą procesów uczenia się, np. warunkowania instrumentalnego (kary, nagrody), modelowania, niewłaściwej percepcji i interpretacji zdarzeń.
- Proces kształtowania się zaburzeń wyjaśnia analiza zachowania, treści ujawnianych w wypowiedziach oraz błędów logicznych w myśleniu.
- Celem terapii jest wyeliminowanie dezadaptacyjnych nawyków lub schematów poznawczych i zastąpienie ich bardziej przystosowawczymi.
- Przedstawiciele: John Watson, Frederic Skinner, Joseph Wolpe, Arnold Lazarus, Albert Bandura, Martin Seligman, Albert Ellis, Aaron Beck.
- Przykładowe pojęcia: wzmocnienie, nawyk, terapia implozywna, desensytyzacja, ekonomia żetonowa, proces podejmowania decyzji, analiza schematów poznawczych, awersyjne przewarunkowanie, wyuczona bezradność, proces atrybucji.
1.3. Podejście humanistyczno-egzystencjalne
- Paradygmat: potrzeba-motywacja, figura-tło, antropologia filozoficzna.
- Psychoterapeuci odwołują się do koncepcji człowieka, dokonują refleksji nad ludzką naturą, poszukuje się specyficznie ludzkich właściwości istnienia.
- Zaburzenia wyjaśniane są jako trudności w rozwoju osobistym, zakłócenia procesu samorealizacji, zablokowanie ekspresji „Ja”, mała świadomość swoich potrzeb i wartości, lęk przed odpowiedzialnością.
- Celem terapii jest stworzenie warunków do korektywnego doświadczenia emocjonalnego i pobudzenia do refleksji nad dokonywanymi wyborami w życiu.
- Przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers, Karl Jaspers, Rollo May, Viktor Frankl, Fritz Perls.
- Przykładowe pojęcia: samorealizacja, samoaktualizacja, autonomia, poczucie odpowiedzialności, poczucie sensu życia, doświadczenie „tu i teraz”, hierarchia potrzeb i wartości, empatia, autentyczność, niedyrektywność, Gestalt, koncentracja na kliencie, fałszywe „Ja”, ekspresja „Ja”.
1.4. Podejście systemowe
- Paradygmat: część-całość, teoria systemów.
- Zaburzenia są wyjaśniane jako skutki wzajemnych relacji między jednostką a grupą społeczną, zwłaszcza jako konsekwencje pełnionych ról i podejmowanych interakcji społecznych (rodzinnych, zawodowych itp.).
- Psychopatologia obejmuje nie tyle problemy jednostki, co proces komunikacji między członkami systemu (np. rodziny) i zasady porządkujące wzajemne relacje.
- Terapia ma charakter dyrektywny – terapeuta wprowadza nowe reguły komunikacji lub zmienia strukturę rodziny.
- Przedstawiciele: Virginia Satir, Salvador Minuchin, Mara Selvini Palazzoli, Jay Haley, Paul Watzlawick, Gregory Bateson.
- Przykładowe pojęcia: podwójne wiązanie, paradoksalny nakaz, przeformułowanie, sprzężenia zwrotne, pytania cyrkularne, homeostaza, ustanawianie granic, ekwipotencjalność, modyfikacja interakcji, koalicje, przymierza, podsystemy.
Istnieją też inne szkoły psychoterapeutyczne, które trudno zaklasyfikować do tych powyższych, np. NLP (programowanie neurolingwistyczne), bioenergetyka czy psychoterapia zorientowana na proces Arnolda Mindella. Bez względu jednak na rodzaj stosowanych technik, różnice terminologiczne w wyjaśnianiu problemów psychicznych, formy organizacyjne, długość i częstotliwość sesji psychoterapeutycznych – w każdej psychoterapii powinno się obserwować te same czynniki: atmosferę zaufania, zrozumienie, szacunek i empatię dla ludzkiego cierpienia.
2. Psychoterapia w leczeniu nerwic
Jedną z metodą leczenia zaburzeń nerwicowych jest psychoterapia. Inne metody, jak farmakoterapia, mogą zmniejszyć, a nawet usunąć objawy nerwicowe, jednak nie eliminują źródła, które uruchamia nerwicorodne postawy uczuciowe. Owe postawy mogą ulec zmianie tylko i wyłącznie podczas psychoterapii. Zainteresowanie psychoterapią w leczeniu zaburzeń nerwicowych można zaobserwować chociażby przez pryzmat gabinetu psychologicznego, do którego coraz częściej trafiają osoby, dla których psychoterapia przestała stanowić temat tabu, a jest kluczem do powrotu do zdrowia.
Psychoterapia to umiejętność świadomego i planowanego oddziaływania na przeżywanie jednostki, której głównym celem jest usunięcie przyczyn schorzenia. Uświadomienie pacjentowi psychogennego podłoża jego zaburzeń oraz poprawa jego funkcjonowania to nadrzędne cele psychoterapii. Uwzględniając źródło powstawania zaburzeń nerwicowych, czyli nierozwiązane, nieuświadomione konflikty wewnętrzne wynikające z rozbieżności pomiędzy dążeniami jednostki a jej możliwościami, skłaniają często pacjentów do rozpoczęcia psychoterapii nerwic.
2.1. Skuteczność psychoterapii w leczeniu zaburzeń nerwicowych
Najskuteczniejszą metodą leczenia zaburzeń, u podstaw których znajdują się psychologiczne problemy jednostki, jest psychoterapia. W trakcie jej trwania pacjent może przepracować ukryte znaczenie swoich objawów oraz poznać ich przyczyny. Rozpoczęty proces terapeutyczny pozwala także wypracować pacjentowi nowe formy funkcjonowania, które będą konstruktywne zarówno dla niego, jak i otoczenia. Nowe doświadczenia emocjonalne oraz wzory reagowania i zachowania uzyskane w trakcie psychoterapii dostarczają nowych sposobów rozwiązywania problemów. Z czasem postrzeganie swojej osoby przez pryzmat zniekształceń percepcyjnych słabnie. Osoba jest w stanie dostrzec przyczyny swoich aktualnych konfliktów, jest bardziej świadoma swoich przeżyć, możliwości, a także ograniczeń.
To, co do tej pory było źródłem nerwicy, przestaje powoli być zagrażające, staje się źródłem wiedzy o sobie samym, wiedzy, której do tej pory pacjent nie dopuszczał do siebie, blokował jej dostęp do świadomości. Zaniżone poczucie własnej wartości, które jest najczęstszym skutkiem zaburzeń nerwicowych, do tej pory rekompensowane dążeniami do szczególnych osiągnięć, staje się źródłem do poszukiwania swoich mocnych i słabych stron.
3. Który nurt psychoterapii wybrać?
Podejmując decyzję o rozpoczęciu psychoterapii grupowej, pacjenci bardzo często stoją przed kolejnym dylematem, który często opóźnia ich proces psychoterapeutyczny, a mianowicie – jaki nurt psychoterapii będzie skuteczny w leczeniu ich zaburzeń? W przypadku zaburzeń nerwicowych mówi się o dwóch nurtach, które stanowią wsparcie dla pacjenta – psychoterapii psychodynamicznej oraz psychoterapii poznawczo-behawioralnej.
Psychoterapia psychodynamiczna ma na celu przepracowanie nieświadomych treści, które nie tylko przyczyniają się do powstania objawów, ale mogą także dezorganizować funkcjonowanie pacjenta. Głównym zadaniem psychoterapeuty jest pomoc pacjentowi w rozwiązaniu wewnątrzpsychicznych, nieświadomych konfliktów oraz uświadomienie stosowanych mechanizmów obronnych, które chronią przed uświadomieniem tego, co pacjent uważa za bolesne. Psychoterapia psychodynamiczna jest z reguły długoterminowa, może trwać od roku do nawet 5 lat i dłużej. Spotkania odbywają się przeważnie dwa razy w tygodniu i trwają około 50 minut.
W przypadku psychoterapii poznawczo-behawioralnej oddziaływania psychoterapeuty skupiają się na „tu i teraz”, tak więc powrót do przeszłości nie jest potrzebny. Również zmiana niepożądanego zachowania odbywa się bez analizy jego nieświadomych przyczyn. Terapeuta w tym nurcie pełni funkcję aktywną i dyrektywną, a pacjent w funkcjonowaniu przypomina ucznia, który powinien być gotowy do zmian. Podstawą terapii w tym nurcie jest najczęściej zmiana automatycznych myśli, które implikują lęk, co dzieje się poprzez korygowanie błędów logicznych. Poprzez zmianę zachowania i interpretacji własnych objawów terapia pozwala przerwać mechanizm błędnego koła.
Każdy człowiek doświadcza trudności, które może przezwyciężyć lub poddać się im. W takich chwilach potrzebna jest pomoc psychoterapeuty, który przy zastosowaniu odpowiednich technik będzie mógł poprawić nasze funkcjonowanie, sprawić, że dzięki swoim zasobom zaczniemy lepiej funkcjonować. Bo przecież psychoterapia to nic innego jak wsparcie rozwoju.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.