Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Małgorzata Waszkiewicz

Badanie ogólne moczu - wyniki, test paskowy, badanie mikroskopowe moczu

Wyniki badania moczu pomagają z diagnostyce wielu chorób
Wyniki badania moczu pomagają z diagnostyce wielu chorób (Zdjęcie lekarza / Shutterstock)

Badanie ogólne moczu jest jednym z najczęściej wykonywanych badań. Wykonywane jest w różnych dolegliwościach. Jest skuteczne, bezbolesne, tanie i szybkie. Wyniki badania ogólnego moczu dostępne są najczęśćiej w dzień wykonania badania. U osoby zdrowej mocz powinien mieć barwę słomkowożółtą i zupełnie przejrzystą. Mocz mętny lub mleczny może świadczyć o pewnych nieprawidłowościach, takich jak infekcja układu moczowego. Mocz o barwie pomarańczowej może sygnalizować żółtaczkę, z kolei mocz w odcieniu czerwonym świadczy o obecności krwinek czerwonych, tzw. erytrocytów.

spis treści

1. Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu jest jednym z rutynowo wykonywanych okresowych badań kontrolnych. Próbka do badania ogólnego moczu jest najczęściej pobierana ze środkowego strumienia pierwszego porannego moczu. Po dokładnym umyciu okolic ujścia cewki moczowej niewielka ilość moczu powinna być oddana do muszli klozetowej, a następnie około stu mililitrów do pojemniczka i możliwie szybko dostarczona do laboratorium. Mocz należy zawsze oddawać do sterylnego naczynia, tzn. specjalnie do tego przeznaczonego jednorazowego pojemniczka, który można kupić w każdej aptece.

Próbkę moczu powinno się, w miarę możliwości, jak najszybciej zanieść do laboratorium, ponieważ mocz zbyt długo przechowywany zmienia swoje właściwości i wynik badania moczu może być fałszywy. Kobiety powinny także pamiętać o tym, aby nie oddawać moczu do badania w czasie miesiączki i tuż po niej, gdyż może to spowodować zanieczyszczenie próbki krwią.

Zobacz film: "Test na ciężar właściwy moczu"

Badanie ogólne moczu powinno być wykonane w ciągu 2 godzin od pobrania, a jeśli nie jest to możliwe, mocz powinien być przechowywany w chłodnym miejscu.

Lekarz może zlecić badanie ogólne moczu w wielu sytuacjach. Najczęściej robi to, podejrzewając:

  • zakażenie układu moczowego,
  • nowotwór dróg moczowych,
  • cukrzycę,
  • krwawienie z dróg moczowych,
  • kamicę moczową,
  • kłębuszkowe zapalenie nerek
  • śródmiąższowe zapalenie nerek,
  • toczeń trzewny,
  • chorobę wątroby.

W badaniu ogólnym moczu oceniane są parametry fizyczne moczu oraz jego osad. Jeżeli chodzi o właściwości fizyczne, pod uwagę brane są:

  • kolor moczu,
  • przejrzystość,
  • ciężar właściwy,
  • pH,
  • zapach,
  • objętość moczu.

Weryfikowana jest również obecność cukru, ciał ketonowych, białka, urobilinogenu oraz bilirubiny.

2. Test paskowy badania moczu

Pierwszym etapem badania ogólnego moczu jest wykonanie tzw. testu paskowego. Te dostępne na rynku testy wykorzystywane są do szybkich badań nie tylko w szpitalach czy przychodniach, ale także w domu chorego. Przy ich użyciu możliwe jest stwierdzenie w moczu obecności takich substancji, jak białko, glukoza, hemoglobina, urobilinogen, ciałka ketonowe, azotany. Pozwalają one także na oznaczenie pH moczu.

5 rzeczy, które dzieją się z twoim ciałem, kiedy wstrzymujesz mocz
5 rzeczy, które dzieją się z twoim ciałem, kiedy wstrzymujesz mocz [7 zdjęć]

Wstrzymywanie moczu zdarzyło się prawdopodobnie każdemu z nas. Kiedy jesteśmy zajęci pracą, śpieszymy

zobacz galerię

Zasada działania testów paskowych polega na tym, że zawierają one związki chemiczne, które po kontakcie z badanymi substancjami zmieniają barwę. Uzyskane kolory są porównywane z ustaloną dla danego testu skalą i na tej podstawie pozwalają wnioskować o ewentualnie nieprawidłowym stężeniu badanej substancji w moczu. Test odpowiada nam na pytanie, „czy dana substancja znajduje się w moczu?” i ewentualnie „czy jest jej dużo?”, nie daje jednak precyzyjnego, liczbowego wyniku. Sygnalizuje więc jedynie ewentualną nieprawidłowość, która powinna być dalej diagnozowana przy użyciu dokładniejszych badań.

Test paskowy ocenia następujące parametry:

  • barwa moczu – prawidłowy mocz opisywany jest zwykle jako słomkowy, żółty, bladożółty, ciemnożółty. Barwa moczu mówi o jego zagęszczeniu lub o obecności substancji, które w normalnych warunkach są nieobecne (wiele leków i barwników zawartych na przykład w pokarmach może ją zmieniać);
  • przejrzystość – mocz prawidłowy jest przejrzysty lub lekko mętny. Znaczne zmętnienie moczu jest najczęściej spowodowane obecnością bakterii, białych krwinek i komórek nabłonków, co może świadczyć o stanie zapalnym dróg moczowych. Przyczyną zmętnienia może być także śluz, krew miesiączkowa, nasienie, a także wytrącone kryształy moczanów, kwasu szczawiowego lub szczawianu wapnia;
  • zapach – prawidłowy mocz nie powinien być przez pacjenta wyczuwalny, zdarza się jednak, że niektórzy pacjenci wyczuwają w świeżym moczu lekko kwaskowy zapach. Woń moczu może ulec zmianie w czasie stosowania niektórych leków bądź po spożyciu pewnych pokarmów (np. szparagów). Gdy zapach moczu zostanie opisany jako „mysi”, nasuwa to podejrzenie wrodzonej metabolicznej choroby – fenyloketonurii, zapach „owocowy”, lub taki, który kojarzy się z wonią amoniaku, może wystąpić w cukrzycy (gdy jest ona niewłaściwie kontrolowana, a w moczu pojawią się tzw. ciała ketonowe). Jeżeli czuć zapach gnilny albo amoniaku, może to świadczyć o obecności bakterii w drogach moczowych.
  • ciężar właściwy – parametrem, który można sprawdzić w każdej próbce moczu, jest jego ciężar właściwy i powinien wynosić on 1,016–1,022 g/ml. Ciężar właściwy mówi nam, czy mocz jest prawidłowo zagęszczany, co zależne jest nie tylko od samych nerek, ale również od jednego z hormonów wydzielanych przez przysadkę mózgową. Na ciężar właściwy wpływ ma także obecność w moczu substancji, których nie powinno w nim być w warunkach prawidłowych (np. glukozy). Wartość parametru może ulec zmianie w przebiegu chorób nerek. Nie bez znaczenia jest także stosowanie leków o działaniu moczopędnym.
  • pH – mówi o tym, jak kwaśny (bądź zasadowy jest mocz). Na pH moczu może wpływać bardzo wiele czynników. W dużym stopniu parametr ten zależy od czynności nerek, ale mają na niego wpływ także przyjmowane leki, dieta (dieta bogata w mięso obniża, a dieta wegetariańska podwyższa pH moczu), zakażenia układu moczowego, zatrucia, czy choroby przebiegające wraz z gorączką. Prawidłowe pH powinno wynosić 5,5–6,5.
  • glukoza – nigdy nie powinno jej być w moczu zdrowych ludzi, a jej obecność najczęściej świadczy o cukrzycy. Może pojawić się także w zaburzeniach hormonalnych, takich jak nadczynność tarczycy czy akromegalia, ale również w trakcie terapii niektórymi lekami;
  • ciałka ketonowe – w śladowych ilościach mogą występować u zupełnie zdrowych osób, np. podczas głodzenia, wymiotów lub biegunki, jednak zazwyczaj ich obecność wiąże się z cukrzycą, nieprawidłowym metabolizmem.
  • krew – krew w moczu pojawia się przede wszystkim w schorzeniach dróg moczowych, takich jak kamica nerkowa (najczęstsza przyczyna) czy rak pęcherza;
  • bilirubina i urobilinogen – urobilinogen i bilirubina są specyficznymi związkami, których pojawienie się w moczu prawie zawsze świadczy o problemach zdrowotnych. Nieprawidłowości w zakresie tych parametrów świadczyć mogą o uszkodzeniu wątroby, żółtaczce, problemach w przepływie żółci bądź o nadmiernym rozpadzie krwinek czerwonych;
  • związki azotowe – dodatni wynik świadczy zwykle o znacznej ilości bakterii w drogach moczowych i jest wskazaniem do wykonania posiewu moczu.

Ważna jest także ocena objętości moczu. Niestety możną ją sprawdzić tylko wówczas, jeżeli pacjent ma zaleconą dobową zbiórkę moczu. Prawidłowo wynosi ona 1–2 litry. Wyższa wartość,tzn. wielomocz, może świadczyć o cukrzycy albo o niewydolności nerek. Objętość moczu poniżej litra, tzn. skąpomocz, może towarzyszyć niewydolności nerek oraz odwodnieniu.

Białkomocz, tzn. obecność białka w moczu u zdrowego człowieka (np. po wysiłku fizycznym), zazwyczaj nie przekracza 100 mg/dobę. Wyższe wartości w badaniu ogólnym moczu mogą świadczyć o:

  • uszkodzeniu nerek,
  • poważnej chorobie układowej,
  • chorobach nerek,
  • nadciśnieniu tętniczym,
  • gorączce,
  • ciąży.

3. Badanie mikroskopowe moczu

Drugim etapem badania ogólnego moczu jest badanie mikroskopowe. W badaniu pod mikroskopem laborant ocenia tzw. osad moczu, czyli obecność elementów, takich jak:

  • krwinki czerwone – normą jest występowanie pojedynczych krwinek czerwonych w badaniu mikroskopowym moczu. Duża ich liczba może świadczyć o uszkodzeniu układu moczowego, np. kamicy nerkowej, kłębuszkowym zapaleniu nerek, urazie nerki, nowotworze pęcherza moczowego, ale też o chorobach ogólnych, takich jak nadciśnienie tętnicze lub o stosowaniu leków przeciwzakrzepowych. Inną przyczyną może być zanieczyszczenie próbki moczu krwią miesiączkową.
  • krwinki białe – krwinki białe mogą być obecne w moczu w niewielkich ilościach, tzn. do pięciu w polu widzenia pod mikroskopem. Powodem do niepokoju powinna być większa ich ilość. Duża ilość białych krwinek świadczy najczęściej o zakażeniu dróg moczowych lub o zanieczyszczeniu próbki moczu wydzieliną z narządów płciowych. Obecność krwinek białych może sygnalizować także poważne choroby nerek lub choroby ogólne.
  • komórki nabłonkowe – nieliczne komórki nabłonkowe nie są patologią, a jedynie wynikiem fizjologicznego złuszczania się błony śluzowej układu moczowego. Duża ilość nabłonków może wskazywać na uszkodzenie nerek przez leki lub w przebiegu zapalenia, nieprawidłowości zlokalizowane w moczowodach, pęcherzu lub cewce moczowej;
  • wałeczki – czasami wałeczki występują u osób zdrowych, ale gdy pojawiają się w moczu w dużych ilościach, należy koniecznie podjąć dalszą diagnostykę chorób nerek;
  • kryształy – powstają na skutek wytrącania się soli mineralnych obecnych w dużych ilościach w moczu. Mogą być to kryształy szczawianu wapnia, fosforanu wapnia, kwasu moczowego, cystyny i innych substancji. Duże kryształy mogą tworzyć w układzie moczowym złogi, a stan taki określany jest mianem kamicy;
  • inne substancje – badanie mikroskopowe pozwala wykryć w moczu również bakterie, drożdże, pierwotniaki, śluz czy plemniki.

Należy podkreślić, że wynik badania ogólnego moczu może być zafałszowany przez wiele czynników, z których najważniejszymi są zanieczyszczenie badanego moczu spowodowane niewłaściwym sposobem pobierania i zbyt późne dostarczenie próbki do laboratorium.

Najczęstszym powodem wykonywania badania mikrobiologicznego moczu są objawy wskazujące na zakażenie układu moczowego, takie jak gorączka, pieczenie bądź ból w czasie oddawania moczu.

Osoba analizująca pod mikroskopem osad moczu podczas wykonywania badania ogólnego jest czasem w stanie wykryć obecne w nim bakterie. Nie ma jednak możliwości określić ani ich rodzaju, ani, co ważniejsze, stwierdzić, jakie leki będą w walce z nimi skuteczne. Tu z pomocą przychodzi badanie mikrobiologiczne, nazywane także posiewem. Próbka moczu jest wylewana na specjalną pożywkę, sprzyjającą wzrostowi bakterii. Jeśli mocz zawiera mikroorganizmy, to zwykle dochodzi do ich szybkiego wzrostu. Po stwierdzeniu obecności w moczu dużej, tzw. znamiennej ilości bakterii, wykonywany jest antybiogram, czyli oznaczenie wrażliwości wyhodowanych drobnoustrojów na antybiotyki. Antybiogram to informacja dla lekarza o tym, jakie leki powinien zastosować w danym przypadku.

W zależności od objawów zgłaszanych przez chorego i podejrzewanej przez lekarza choroby, w badaniu ogólnym moczu może być oznaczany cały szereg substancji chemicznych. Są to np.: jony, takie jak sód, potas, chlorki, magnez, wapń, fosforany czy magnez. Zawartość jonów w badaniu ogólnym moczu może być nieprawidłowa w niewydolności nerek, ale także w kamicy nerkowej czy w zaburzeniach stanu odżywienia. Stwierdzenie występowania w moczu hemoglobiny, dużych ilości bilirubiny czy urobilonogenu wskazywać może między innymi na chorobę wątroby.

Musisz to wiedzieć

Mocz może być także materiałem, pozwalającym stwierdzić, że dana osoba zażywała narkotyki (np. kokainę, marihuanę, haszysz, LSD, opioidy) bądź środki farmaceutyczne.

Jakiekolwiek nieprawidłowości w zakresie badania ogólnego moczu nie powinny umknąć lekarzowi, gdyż mogą być pierwszym dzwonkiem alarmowym, że w organizmie człowieka coś dzieje się nie tak jak powinno.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Następny artykuł: Białko w moczu
Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze