Pomiar ciśnienia tętniczego krwi - jak wykonać, pomiar, prawidłowy wynik, odpowiedni mankiet, holter ciśnieniowy
Ciśnieniem tętniczym nazywamy nacisk, jaki wywiera krew na ścianki tętnic. Mówimy o ciśnieniu skurczowym i rozkurczowym. Podział ten związany jest z pracą serca, z jego kurczeniem się i rozkurczaniem. W momencie gdy serce kurczy się, napełniając krwią tętnice, ciśnienie jest wyższe. Nazywamy je skurczowym lub górnym. Gdy serce jest w fazie rozkurczu, a ciśnienie jest niższe, mówimy o ciśnieniu rozkurczowym lub inaczej dolnym. Najczęściej pomiaru ciśnienia dokonuje się za pomocą ciśnieniomierza i stetoskopu z zastosowaniem metody osłuchowej. Ciśnienie krwi mierzy się w celu ustalenia, z jaką siłą krew napiera na ściany tętnic.
Zbyt wysokie powtarzalne wartości ciśnienia świadczą o nadciśnieniu. W Polsce nadciśnienie to jedna z częściej występujących chorób, nieleczone lub nieprawidłowo kontrolowane nadciśnienie może prowadzić do wielu zaburzeń w układzie sercowo naczyniowym, a w konsekwencji do zawału mięśnia sercowego czy udaru mózgu. Pierwsze pomiary ciśnienia metodą bezpośrednią wykonano z końcem XVIII wieku. Jak więc prawidłowo dokonywać pomiarów ciśnienia tętniczego, jaki wybrać typ aparatu, co wpływa na wynik badania?
1. Jak wykonać pomiar ciśnienia tętniczego krwi?
Ciśnieniomierz składa się z mankietu, który posiada komorę powietrzną, manometru (rtęciowego, sprężynowego lub elektronicznego) i ręcznej pompki połączonych ze sobą gumowymi przewodami. Dzięki pomiarowi ciśnienia powietrza w mankiecie uciskającym poprzez tkanki tętnicę, możliwe jest zbadanie ciśnienia panującego w naczyniu.
Pomiar ciśnienia przeprowadzany jest poprzez okluzję tętnicy mankietem ciśnieniowym, a następnie obserwację pulsu serca (za pomocą stetoskopu) podczas wypuszczania powietrza z mankietu. Gdy usłyszymy pierwszy dźwięk, to zaobserwowana wartość na manometrze odpowiada ciśnieniu skurczowemu, a ostatni dźwięk odpowiada ciśnieniu rozkurczowemu.
Obecnie coraz bardziej popularne są nowoczesne ciśnieniomierze elektroniczne wykorzystujące metodę oscylometryczną pomiaru. Metoda ta opiera się na pomiarze zmian ciśnienia w pompowanym mankiecie, które są wynikiem istnienia i rozchodzenia się fali tętna. Ciśnienie jest tu wyczuwalne dzięki strumieniowi krwi, który płynie pod mankietem i powoduje jego drgania. W tej metodzie pomiaru ciśnienia podstawą pomiaru jest więc pulsujące falowanie tętnicy, a nie zjawiska akustyczne (słuchawki nie są więc tu potrzebne).
Na ciśnienie ma wpływ wiele czynników. Ciśnienie zmienia się wraz z wiekiem, ogólną kondycją organizmu. Jest też bardzo wrażliwe na stres, który potrafi je znacznie podnieść, a także na infekcje, szczególnie te, podczas których gorączkujemy.
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- Co oznacza skaczące ciśnienie i duszności? - odpowiada lek. Katarzyna Szymczak
- O czym świadczy wysoki puls w spoczynku? - odpowiada lek. Łukasz Wroński
- O czym świadczy ciśnienie na poziomie 130/50? - odpowiada lek. Tomasz Budlewski
2. Pomiar ciśnienia tętniczego krwi
W cyklu dobowym wartości ciśnienia tętniczego wielokrotnie ulegają zmianie. Jest to zjawisko prawidłowe. Dlatego zalecane jest, by pomiar ciśnienia tętniczego krwi wykonywać o stałych porach i w tych samych warunkach po chwili odpoczynku. Przed pomiarem ciśnienia należy odpocząć, leżąc lub siedząc spokojnie przez około 5-10 minut. Nie należy mierzyć ciśnienia od razu po zjedzonym posiłku – wskazane jest odczekanie co najmniej godzinę. Przerwa półgodzinna jest natomiast wymagana po ostatnim wypalonym papierosie albo po przyjściu z mrozu. Ciśnienie należy mierzyć przed przyjęciem leków (na przykład zażywanych zawsze rano). Wskazane jest również wykonywanie pomiarów ciśnienia na tej samej ręce. Podczas mierzenia ciśnienia ręka powinna być swobodnie oparta na stole (nie powinno się jej trzymać w powietrzu). Należy siedzieć spokojnie. Pomiaru ciśnienia należy dokonywać w cichym i spokojnym pomieszczeniu (należy wyłączyć telewizor oraz inne urządzenia emitujące dźwięki - niektóre wiadomości, dźwięki mogą powodować niezamierzony wzrost ciśnienia). Ciśnienie powinno być mierzone na ręce, na której częściej wartości są wyższe.
Opaska ciśnieniomierza powinna znajdować się 2-3 cm nad zgięciem łokcia; pod opaskę powinny wchodzić 2 palce (jeśli się nie mieszczą, świadczy to o tym, że opaska jest zbyt mocno zaciśnięta). Ramię powyżej mankietu nie powinno być uciśnięte podciągniętym do góry rękawem bluzki czy koszuli, nie należy też zakładać mankietu na rękaw (nawet z cienkiej tkaniny). Po założeniu mankietu nie należy zmieniać pozycji ręki ani poruszać dłonią. W trakcie pomiaru ciśnienia badany powinien być odprężony i nie może rozmawiać. Stetoskop powinien być przyłożony do górnej części dołu łokciowego.
Gdy ciśnienie jest mierzone pierwszy raz, pomiary powinny zostać dokonane na obu kończynach, w następnych etapach mierzymy ciśnienie tętnicze na kończynie górnej, na której odnotowano wyższy wynik. Niewskazane jest też, by przed pomiarem pić mocną herbatę lub kawę, co w sposób oczywisty wpływałoby na wynik badania ciśnienia.
3. Prawidłowy wynik ciśnienia tętniczego krwi
Idealne ciśnienie to 120/80 mmHg (mmHg, czyli milimetrów słupa rtęci). Wartości ciśnienia zmieniają się z wiekiem. Średnie ciśnienie tętnicze u dorosłego to 120 mmHg (ciśnienie skurczowe) na 80 mmHg (ciśnienie rozkurczowe). Średnie ciśnienie tętnicze u noworodka (dziecko do 28 dnia życia) to 102/55 mmHg. Średnie ciśnienie tętnicze u dziecka (1-8 rok życia) to 110/75 mmHg. Gdy wynik przekracza próg 139/89 mmHg, mówimy o nadciśnieniu.
Ciśnienie optymalne to wartości:
Ciśnienie prawidłowe to wartości 120-129/80-84 mmHg.
Ciśnienie wysokie prawidłowe to wartości 130-139/85-89 mmHg.
Nadciśnienie I stopnia (łagodne) to wartości 140-159/9-99 mmHg.
Nadciśnienie II stopnia (umiarkowane) to wartości 160-179/10-109 mmHg.
Nadciśnienie III stopnia(ciężkie) to wartości 180/110 mmHg.
Izolowane nadciśnienie skurczowe to sytuacja, kiedy jedynie ciśnienie skurczowe jest nieprawidłowe ( >140), podczas gdy ciśnienie rozkurczowe mieści się w granicach normy.
Nieznaczne odchylenia od normy ciśnienia nie są zbyt niebezpieczne, należy jednak obserwować, czy się nie pogłębiają. By prawidłowo wykonać badanie ciśnienia za pomocą tradycyjnego ciśnieniomierza i stetoskopu, należy pamiętać, by:
- pacjent znajdował się w pozycji siedzącej lub leżącej;
- pomiaru dokonywać na lewym lub prawym ramieniu (ramię powinno być odsłonięte);
- opaska ciśnieniomierza równo przylegała do ramienia i znajdowała się na wysokości serca;
- szybko wypełnić mankiet powietrzem;
- nie pompować mankietu ręką, na której dokonywany jest pomiar;
- przyłożyć stetoskop nad tętnicą w dole łokciowym i powoli wypuszczać z mankietu powietrze.
Pierwszy usłyszany ton oznacza ciśnienie skurczowe, zniknięcie wszystkich tonów - ciśnienie rozkurczowe. Gdy tony są słyszalne aż do 0 mmHg, za ciśnienie rozkurczowe należy przyjąć wartość odpowiadającą ich ściszeniu.
Badanie jest całkowicie bezpieczne dla pacjenta. Nie ma przeciwwskazań do jego wykonania. Badanie ciśnienia tętniczego krwi jest badaniem nieinwazyjnym, dzięki czemu jest stosowane powszechnie. W ciągu ostatnich lat, dzięki rozpowszechnieniu się tanich ciśnieniomierzy elektronicznych, każdy może sobie pozwolić na wykonanie badania ciśnienia w domu, jednak najmniej zawodne pozostają pomiary przy użyciu manometru rtęciowego i stetoskopu. Są one równiej najprecyzyjniejsze. Jednak pacjent do samokontroli ciśnienia krwi powinien używać aparatu maksymalnie prostego w obsłudze i umożliwiającego pomiar bez pomocy drugiej osoby. W takim razie, jaki aparat najlepiej wybrać? Na co zwrócić uwagę, wybierając ciśnieniomierz?
Do domowego pomiaru ciśnienia krwi służą aparaty elektroniczne wykorzystujące tak zwaną metodę oscylometryczną. Dwie główne zalety tej metody to fakt, że pacjenci nie muszą być doświadczeni w odczytach swych pomiarów, a poza tym nie muszą samodzielnie wyczuwać swego pulsu.
Aparaty te występują w wersji nadgarstkowej i tradycyjnej - naramiennej. Zwykle są w pełni automatyczne (po wciśnięciu przycisku do mankietu wpompowywane jest powietrze, aby po kilkunastu sekundach na wyświetlaczu ukazała się wartość ciśnienia skurczowego oraz rozkurczowego, a także tętna) i te wybierane są najczęściej. Można jednak spotkać modele półautomatyczne (tylko na ramię), gdzie napełnienie i opróżnienie mankietu powietrza wykonywane jest ręcznie. Modele te wyposażone są w gumową gruszkę, za pomocą której użytkownik samodzielnie pompuje mankiet. Najbardziej zalecanym jest aparat z mankietem na ramię. Osoby cierpiące na znaczną otyłość w okolicy ramion mogą mierzyć ciśnienie z nadgarstka.
Ciśnieniomierze nadgarstkowe są szczególnie przydatne dla chorych mniej sprawnych ruchowo, którym założenie mankietu może przysporzyć kłopotu. Powinny być również używane raczej przez osoby młode, które nie cierpią na miażdżycę naczyń krwionośnych. Jednak ze względu na małe rozmiary polecany jest dla osób, które muszą dokonywać pomiarów często i są aktywne (np. w podróży, w pracy). Generalnie aparaty nadgarstkowe dedykowane są jednak raczej młodszym użytkownikom. Za bardziej dokładną metodę pomiaru ciśnienia krwi uznaje się jednak tę, przy której pomiaru dokonuje się mankietem naramiennym.
4. Odpowiednie ciśnienie tętnicze krwi
Zastosowanie zbyt małego lub zbyt dużego mankietu jest przyczyną błędu pomiaru. Kupując ciśnieniomierz, należy szczególną uwagę zwrócić na rozmiar mankietu znajdującego się w zestawie. Ważna jest szerokość mankietu.
Mankiet standardowy służy do pomiaru ciśnienia u osób dorosłych, których obwód ramienia zawiera się pomiędzy 20 a 32 cm. W przypadku osób otyłych lub z rozbudowanym bicepsem, u których obwód ramienia jest większy niż 32 cm, należy zastosować większy mankiet. Zastosowanie zbyt dużego mankietu jest również przyczyną błędu pomiaru.
Bardzo ważną cechą mankietu jest łatwość, z jaką można go założyć na ramię. Jest to szczególnie ważne u osób, które same będą wykonywały pomiary – wówczas konieczne jest założenie mankietu jedną ręką. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem ułatwiającym samodzielne założenie mankietu jest specjalna metalowa klamra (D-ring – czyli pierścień D), wokół której mankiet jest na stałe przewinięty i zapięcie na rzep jedną ręką staje się dużo prostsze. Mankiet musi być również odpowiednio długi.
Aparaty elektroniczne nie są zalecane u osób z zaburzeniami rytmu serca (na przykład z migotaniem przedsionków), gdyż może dochodzić do błędu pomiaru. U chorych z zaburzeniami rytmu serca za najbardziej wiarygodną wciąż uważana jest metoda osłuchowa (Korotkowa). Ponieważ w metodzie oscylometrycznej pomiar ciśnienia krwi zależy od płynnego przechodzenia kolejnych fal ciśnienia, to metodą tą nie zawsze można zmierzyć ciśnienie krwi u pacjentów z zaburzeniami rytmu serca. Chorzy z arytmią mogą zaopatrzyć się w ciśnieniomierz łączący dwie metody pomiaru - oscylometryczną oraz Korotkowa.
Wszystkie ciśnieniomierze nadgarstkowe mają zasilanie bateryjne. Ważna jest także funkcja zapamiętywania pomiarów, co może być pomocne podczas wizyty u lekarza. Jednak każda osoba chorująca na nadciśnienie tętnicze powinna zapisywać pomiary w dzienniczku pomiaru ciśnienia. Dane powinny zawierać datę, godzinę pomiaru oraz wartość ciśnienia i tętna. Bardzo ważne, aby pacjenci leczący się na nadciśnienie konsultowali dokonane pomiary, ponieważ ma to duże znaczenie przy podejmowaniu decyzji terapeutycznych.
Przy zakupie nowego urządzenia konieczne jest również uważne przeczytanie dołączonej instrukcji. Najlepiej spróbować pierwszy pomiar wykonać na dwóch aparatach i porównać wyniki. W razie wątpliwości odnośnie do wykonywania pomiaru konieczne jest wyjaśnienie ich z lekarzem lub pielęgniarką.
Zobacz także
5. Holter ciśnieniowy
Nowoczesnym sposobem pomiaru ciśnień tętniczych jest holter ciśnieniowy, czyli całodobowy automatyczny pomiar ciśnienia tętniczego, który pozwala uniknąć błędów w pomiarach dokonywanych przez człowieka. Dzięki tej metodzie możliwe jest również wykluczenie zjawiska określanego mianem „zespołu białego fartucha” (chwilowego wzrostu ciśnienia podczas badania przez lekarza). Ponadto badanie pozwala na mierzenie ciśnień tętniczych w nocy.
Chory nosi na pasku aparat, który pompuje powietrze do mankietu umieszczonego na ramieniu chorego (u praworęcznych na lewym ramieniu, u leworęcznych na prawym). Pojedynczy sygnał dźwiękowy sygnalizuje, że za chwilę rozpocznie się pomiar. Należy pamiętać, aby podczas pomiarów zatrzymać się, wyprostować rękę i powstrzymać się od dodatkowych czynności, jak np. gestykulacji rękami. Po wykonaniu pomiaru ciśnienie można wrócić do zwykłych zajęć. Pojedynczy sygnał dźwiękowy oznacza prawidłowo wykonany pomiar, zaś podwójny sygnał zgłasza, że pomiaru nie udało się zarejestrować i urządzenie po chwili zacznie pompować jeszcze raz. Po wykonaniu pomiaru można wrócić do zwykłych zajęć. Pomiary w ciągu dnia są wykonywane co 15 minut, w nocy (bez sygnału dźwiękowego oznaczającego pomiar) co 30 minut. Pacjent po upływie doby oddaje urządzenie w pracowni, w której rejestrator został założony. Na badanie należy zgłosić się w luźnym ubraniu, bo trzeba będzie pod nim ukryć zarówno mankiet, jak i aparat zapisujący pomiary ciśnienia. W dniu badania należy zażyć wszystkie leki przyjmowane na stałe. Urządzenie rejestrujące nie jest wodoszczelne i nie może zostać zamoczone. Należy uważać, aby nie uszkodzić urządzenia.
Pacjent otrzymuje dzienniczek, w którym należy zapisywać objawy i zdarzenia, które miały miejsce podczas badania; godzinę zażycia leków (należy zapisać nazwę i dawkę przyjętego leku); czynności wykonywane przez chorego (bieg, silne zdenerwowanie, drzemka w ciągu dnia, początek snu nocnego i jego zakończenie). Nie ma przeciwwskazań do wykonywania tego badania, jest bezpieczne nawet dla kobiet ciężarnych.
Wskazania do badania całodobowego pomiaru ciśnienia:
- Podejrzenie nadciśnienia,
- Kontrola skuteczności leczenia nadciśnienia tętniczego,
- Ocena niedociśnienia,
- Ocena spadku ciśnienia w nocy,
- Nadciśnienie w ciąży.
Istnieją sytuacje, w których trzeba dokonać tzw. pomiaru ciśnienia krwawego, czyli metodą inwazyjną polegającą na bezpośrednim pomiarze ciśnienia w tętnicy po jej nakłuciu.
Nadciśnienie jest chorobą, która dotyka sporego odsetka naszej populacji. Również znaczna część osób chorujących na nadciśnienie ma nadal mimo leczenia wartości zbyt wysokie. Niestety, wielu z nas lekceważy informację o nieprawidłowym ciśnieniu krwi. Należy pamiętać, że nieleczone nadciśnienie jest dla nas niebezpieczne, podobnie jak choroba niewyrównana. Nadciśnienie może prowadzić do groźnych dla życia powikłań. Zawsze w przypadku powtarzających się nieprawidłowych wyników należy skonsultować się z lekarzem. Ciśnienie tętnicze krwi należy mierzyć przy użyciu sprawnego (okresowo kontrolowanego) ciśnieniomierza. Należy pamiętać również o prawidłowym doborze samego aparatu i mankietu, dokonywać pomiarów o stałej porze, a także zapisywać wyniki badań, które następnie należy podczas wizyty przedstawić lekarzowi prowadzącemu leczenie nadciśnienia.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.