Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Tomasz Makos

Przeszczep nerki - wskazania, przeciwwskazania, przebieg operacji

Przeszczep nerki
Przeszczep nerki

Przeszczepianie nerki jest zabiegiem medycznym, który polega na operacyjnym wprowadzeniu do ciała biorcy zdrowej nerki, pochodzącej od żywego albo zmarłego dawcy. Zdrowa nerka ma przejąć funkcję filtracyjną. Przeszczep nerki jest metodą z wyboru leczenia przewlekłej niewydolności nerek w stadium zaawansowanym, tzn. wymagającym prowadzenia regularnych dializ.

spis treści

1. Wskazania i przeciwwskazania do przeszczepu nerki

Podstawowym wskazaniem do transplantacji jest przewlekła niewydolność nerek w krańcowym stadium. Przeszczepienie nerki może jednak przynieść poprawę w praktycznie każdym przypadku niewydolności narządu. Są to, tzw. przeszczepy wyprzedzające, które dają możliwość uniknięcia dializowania. Wykonuje się je coraz częściej u chorych, którzy posiadają w rodzinie zgodnych dawców.

Do uszkodzenia nerek przyczyniają się takie choroby, jak cukrzyca typu II, kłębuszkowe zapalenie nerek i nadciśnienie tętnicze.

Zobacz film: "Czy liczba przeszczepów u dzieci spada?"

Do pozostałych przyczyn niewydolności nerek zalicza się:

Gorsze rokowania dają guzy nerki. Przeszczep nerki nie może być wykonany u osób, które przechodzą choroby zakaźne lub aktualnie leczą się z powodu chorób onkologicznych. Choroba nowotworowa przebyta w przeszłości nie jest przeciwwskazaniem do transplantacji, ale wymaga zwykle odczekania przynajmniej 2 lat w celu uniknięcia remisji.

Wszelkie problemy zdrowotne, które towarzyszą chorobie nerek powinny być rozwiązane przed zabiegiem. W szczególności przypadłości sercowo-krążeniowe, które mogą być zredukowane poprzez zabieg chirurgiczny. Infekcja HBV albo HIV sama w sobie nie jest przeciwwskazaniem do zabiegu, ale jest nim poważna niewydolność wątroby oraz pełnoobjawowy zespół AIDS. Po przebyciu choroby nowotworowej zaleca się odczekać 2-5 lat przed podjęciem transplantacji. Na wyższe ryzyko komplikacji są zawsze narażone osoby otyłe i uzależnione od tytoniu.

Komplikacje po zabiegu transplantacji nerek mogą dotyczyć:

  • niedrożności tętnicy nerkowej;
  • niedrożności żyły nerkowej;
  • krwotoków;
  • tętniaków;
  • nadciśnienia;
  • niedrożności moczowodu;
  • nieszczelności moczowodu;
  • krwiomoczu;
  • torbieli limfatycznej;
  • zakażeń;
  • hiperglikemii;
  • dolegliwości żołądkowo-jelitowych;
  • nadczynności przytarczyc;
  • nowotworów.

2. Operacja przeszczepu nerki

Kwalifikacją do zabiegu i umieszczeniem pacjenta na krajowej liście osób oczekujących na transplantację nerki zajmuje się lekarz specjalista. Proces pobrania narządu i wyszukania odpowiedniego dawcy jest nadzorowany przez koordynatorów transplantacji na szczeblu lokalnym i regionalnym. Operacja przeszczepu nerki polega na dokonaniu dwóch połączeń naczyniowych – tętniczego i żylnego – oraz umocowaniu fragmentu moczowodu do pęcherza moczowego.

Ze względu na występującą zwykle niezgodność tkankową, biorca musi do końca życia przyjmować leki immunosupresyjne.

W Polsce co roku przeprowadza się 800-1100 zabiegów przeszczepu nerki. Głównym czynnikiem powodującym śmiertelność, oprócz komplikacji okołozabiegowych, jest odrzucenie przeszczepu przez organizm biorcy. Lepsze rokowania zapewnia zgodność tkankowa i pochodzenie organu od żywego dawcy. Pomimo wprowadzenia przeszczepów rodzinnych i od osób niespokrewnionych, liczba organów zdatnych do transplantacji jest wciąż niezadowalająca.

Brak jednej nerki nie wpływa w żaden widoczny sposób na funkcjonowanie organizmu. Dzięki kompensacyjnemu przerostowi drugiej, wskaźniki funkcji nerek pozostają w normie (czasami spotykany niewielki białkomocz nie stanowiący zagrożenia), a przewidywana długość życia nie zmienia się w odniesieniu do reszty populacji. Kobiety, które zostają dawcami, mogą później zajść w ciążę i urodzić zdrowe dziecko.

3. Przebieg operacji przeszczepiania nerki

Biorca nerki zostaje poddany znieczuleniu ogólnemu. Przy przeprowadzaniu połączeń naczyniowych istotne jest należyte zwiotczenie mięśni gładkich, najlepiej środkami nieobciążającymi nerek i wątroby.

Obecnie praktykuje się lokowanie nerki po przeciwnej stronie do miejsca jej pobrania, w taki sposób, aby leżący powierzchownie moczowód był łatwo dostępny w razie późniejszych interwencji urologicznych. Przed wykonaniem połączeń jest czas na dokładne wypreparowanie struktur przeszczepianego narządu i odpowiednie uformowanie zakończeń naczyń.

Naczynia nerki są przyszywane do naczyń biodrowych biorcy. W zależności od długości struktur, pozostających do dyspozycji operatora, połączenie jest dokonywane na poziomie tętnicy i żyły biodrowej wewnętrznej lub zewnętrznej (najczęstsza opcja). Jeżeli są obecne dodatkowe nerkowe naczynia tętnicze, łączy się je wspólnie jeszcze przed zabiegiem. W wypadku żył obfite krążenie oboczne zapewnia dopływ krwi, nawet przy usunięciu dodatkowych odgałęzień. Tego typu odmiany anatomiczne występują często (25-30% przypadków).

Jeżeli nie doszło do uszkodzenia nerki z powodu przejściowego niedokrwienia, diureza po zabiegu powinna rozpocząć się w przeciągu kilku minut od wznowienia krążenia.

Największym wyzwaniem staje się kontrola objętości płynów w organizmie. Leki i woda mogą być podawane doustnie już w przeciągu pierwszej doby po zabiegu, ponieważ dzięki dostępowi zaotrzewnowemu funkcja jelit nie jest zakłócana. Cewnik jest usuwany w przeciągu paru dni. Leki obniżające ciśnienie, zobojętniające kwas oraz o działaniu przeciwgrzybiczym pomagają w szybszym przywróceniu homeostazy organizmu.

Antybiotyki zabezpieczają przed infekcją dróg moczowych. Zwykle powrót do zdrowia następuje szybko i spontanicznie, pod warunkiem, że na dysfunkcję nerek nie nakładają się inne schorzenia.

4. Dawca nerki

Potencjalny dawca musi mieć dwie zdrowe nerki, które nie wykazują żadnych odchyleń w standardowych testach stanu układu wydalniczego. Ogólny stan zdrowia ocenia się na podstawie wyników badań krwi, EKG, RTG klatki piersiowej i USG jamy brzusznej. Standardowym wymogiem jest również aktualne szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wątroby typu B. Odpowiednie testy specjalistyczne mają na celu stwierdzenie stopnia zgodności tkankowej.

Przed operacją wykonuje się badania obrazowe, które mają pomóc w wyborze strony operacji i ułatwić pracę ekipie chirurgów. W wypadku braku osoby z rodziny, mogącej ofiarować nerkę, przeszczepy nerek od osoby zmarłej uważa się za dostateczną alternatywę. Popularność tej procedury zawdzięcza się upowszechnieniu koncepcji "śmierci mózgu".

Mózg jest organem najbardziej wrażliwym na przerwy w dostawie tlenu i w sytuacjach krytycznych jako pierwszy przestaje spełniać swoje funkcje. U osób, które doznały nieodwracalnego uszkodzenia mózgu możliwe jest jednak sztuczne utrzymanie krążenia i wentylacji. Umożliwia to odzyskanie niektórych organów wewnętrznych. Optymalnym dawcą jest poprzednio zdrowy pacjent w wieku od 3 do 65 lat, u którego doszło do śmierci mózgu z powodu innego niż incydent mózgowo-naczyniowy.

Przejściowy brak kontaktu pobranej nerki z naturalnym otoczeniem wymusza zastosowanie specjalnych procedur, mających na celu uniknięcie szkodliwych konsekwencji braku wymiany gazowej, uszkodzeń podczas transportu i możliwości infekcji drobnoustrojami. Tkanki do transplantacji można przechowywać przez dłuższy okres, ale unaczynione narządy wymagają podjęcia szybszych działań (od 6 do 24 godzin). Pobraną z ciała dawcy nerkę umieszcza się w roztworze koloidowym o obniżonej temperaturze.

W przypadku osób z zaawansowaną cukrzycą typu I zabieg przeszczepienia nerki wykonuje się jednocześnie z zabiegiem przeszczepienia trzustki. Organy mogą być wówczas pobrane tylko od dawcy zmarłego.

Ból po zabiegu pobrania nerki od dawcy żywego utrzymuje się 2-4 dni. Zwykle można go znacznie złagodzić odpowiednio dawkowanymi środkami przeciwbólowymi. Do najczęściej spotykanych komplikacji pozabiegowych można zaliczyć problemy ze zrastaniem się rany i nawracające zespoły bólowe (3,2% pacjentów).

Blizna ma długość kilkunastu centymetrów w wypadku laparotomii lub około 8 cm, kiedy nerka została usunięta laparoskopowo. Dawca wychodzi ze szpitala w przeciągu tygodnia od zabiegu, po 5 tygodniach następuje całkowity powrót do zdrowia.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze