Diagnostyka astmy u dzieci

U dzieci objawy astmy zależą w dużej mierze od wieku i stanu zdrowia. Astma u dzieci małych może się manifestować w postaci przewlekle utrzymującego się kaszlu, okresowo występującego świszczącego oddechu, kaszlu i/lub duszności powysiłkowych. W tym okresie przebieg choroby może naśladować infekcję dróg oddechowych przebiegającą bez gorączki.

U dzieci starszych głównymi objawami astmy są: napadowo występujący suchy kaszel, szczególnie w nocy, świszczący oddech, duszność, uczucie ucisku w klatce piersiowej. Objawy te wywoływane są przez: ekspozycję na alergen, wysiłek fizyczny, infekcję, stres.

Rozpoznanie astmy u dzieci nie jest proste ze względu na następujące kwestie:

• Świszczący oddech jest charakterystyczny dla astmy, ale może być spowodowany innymi czynnikami. W najcięższych przypadkach ten objaw może wcale nie wystąpić.
• Suchy kaszel jest czasami jedynym symptomem astmy.
• Ucisk w klatce piersiowej może być objawem astmy i pojawiać tylko po wysiłku lub w nocy.
• Trudności w złapaniu oddechu to poważny problem w przypadku niemowląt. Poważne ataki astmy mogą się wiązać z problemami podczas karmienia lub z ciągłym płaczem. Dzieci stają się śpiące i zmieszane. W przypadku nastolatków objawy rozwijają się później, w miarę jak choroba postępuje.

W zaostrzeniach choroby występują objawy astmy, świadczące o ciężkości zaostrzenia: sinica, trudność w mówieniu, przyspieszenie czynności serca, wdechowe ustawienie klatki piersiowej, praca dodatkowych mięśni oddechowych, wciąganie międzyżebrzy, zaburzenia świadomości.

W celu zdiagnozowania astmy lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad. Na podstawie szczegółowego wywiadu, a także obserwacji funkcjonowania płuc lub skuteczności przepisanych uprzednio leków dokonuje diagnozy. O co może pytać lekarz?

• Czy w rodzinie były przypadki astmy?
• Jakie niepokojące objawy wystąpiły u dziecka?
• Jakie czynniki wywołują niepożądane symptomy? Czy są to na przykład infekcje wirusowe, zimne powietrze, kurz, kontakt ze zwierzętami, pyłki, zmiany pogody lub wysiłek fizyczny?
• Czy między wystąpieniem objawów astmy pojawiły się inne symptomy?
• Jak często występuje suchy kaszel? Czy ma charakter napadowy?
• Jak często pojawiają się napady duszności?
• W jakich porach doby objawy astmy mają miejsce?
• Czy chory odczuwa duszność bądź ucisk w klatce piersiowej?
• Czy i w jakich okolicznościach zdarza się świszczący oddech?
• Jak objawy choroby wpływają na życie dziecka? Czy opuszcza dużo zajęć szkolnych?

Po wstępnej ocenie lekarz jest zwykle w stanie ocenić, czy istnieje duże prawdopodobieństwo astmy. Jeżeli diagnoza wyraźnie wskazuje na astmę, zaczyna się próbne leczenie astmy u dziecka. Metodę leczenia dobiera się do objawów choroby. Po 2-3 miesiącach mały pacjent powinien pojawić się na wizycie kontrolnej w celu oceny postępów leczenia.

Natomiast w przypadku małego prawdopodobieństwa astmy konieczne jest dalsze poszukiwanie przyczyn niepokojących objawów. Do tego celu u starszych dzieci wykorzystuje się badanie spirometryczne lub prześwietlenie klatki piersiowej.

Badania w diagnostyce astmy

Badania czynnościowe układu oddechowego

Badania czynnościowe układu oddechowego są podstawą rozpoznawania astmy u dzieci powyżej 6-7 roku życia, młodzieży i dorosłych. U dzieci młodszych możliwości wykonywania badań czynnościowych układu oddechowego są ograniczone, ze względu na konieczność współpracy badanego w wykonywanych pomiarach, czego nie udaje się uzyskać u dzieci w wieku poniżej 5-6 roku życia.

• Badanie spirometryczne - spirometr ma za zadanie zmierzenie zarówno objętości, jak i szybkości wydmuchiwanego powietrza z płuc. Spirometr jest tak skonstruowany, że pomiar jest przedstawiany jako wykres graficzny w przedziale czasowym. Taki wykres nazywa się spirogramem. Najważniejszą informacją uzyskiwaną ze spirometrii jest wartość przepływu oraz objętość powietrza wydmuchiwanego w pierwszej sekundzie forsownego wydechu, w skrócie FEV1. Ponieważ zmniejszenie FEV1 nie jest charakterystyczne dla astmy, określa się stosunek FEV1 do FVC, który prawidłowo jest większy niż 74%, a jego obniżenie świadczy o obturacji dróg oddechowych.
• Ocena szczytowego przepływu wydechowego (PEF) i oznaczanie jego dobowej zmienności - służy do monitorowania przebiegu choroby. Dobowa zmienność PEF przekraczająca 20% jest uznawana za charakterystyczną cechę astmy oskrzelowej.
• Test odwracalności obturacji oskrzeli - polega na ocenie stopnia odwracalności obturacji oskrzeli po podaniu krótko działającego B2-mimetyku. Zwiększenie FEV1 o przynajmniej 12% jest typowe dla astmy.
• Testy prowokacyjne - polegają na kontrolowanym, wziewnym podawaniu czynnika prowokującego (alergenu) i pomiarze reakcji ze strony dróg oddechowych.

Badania pod kątem alergii

Schorzenia alergiczne wykrywają następujące badania:

• ocena eozynofilii w plwocinie oraz we krwi obwodowej;
• ocena mediatorów zapalnych - histaminy, cytokin, leukotrienów;
• punktowe testy skórne - stosowane w celu wykrycia alergenów odpowiedzialnych za wyzwalanie reakcji alergicznych. Na skórę przedramienia nakłada się kroplę testowanego alergenu. W skórze zachodzi reakcja alergiczna typu I z udziałem IgE, manifestująca się miejscowym zaczerwienieniem i powstaniem bąbla. Na podstawie oceny pomiaru średnicy bąbla w porównaniu z reakcją na płyn kontroli dodatniej wnioskuje się o przyczynowej roli testowanego alergenu;
• stężenie IgE - należy podkreślić, że stężenie IgE nie koreluje z objawami chorobowymi i stopniem uczulenia, a jej prawidłowe stężenie nie wyklucza alergii;
• obecność swoistych przeciwciał IgE - ich oznaczenie wykonuje się przede wszystkim w tych przypadkach, kiedy nie można wykonać punktowych testów skórnych (rozległe zmiany skórne, stosowanie leków antyhistaminowych).

Badanie radiologiczne w diagnostyce astmy

Dotąd uważano, że jest potrzebne głównie dla wykluczenia innych schorzeń np. ciała obcego w drogach oddechowych lub zapalenia płuc. Klasyczne zdjęcie klatki piersiowej dziecka chorego na astmę w czasie zaostrzenia wykazuje nadmierne upowietrznienie płuc (rozdęcie), spłaszczenie kopuł przepony, szerokie przestrzenie międzyżebrowe, wąski cień śródpiersia.

Diagnostyka astmy u dzieci do 5 roku życia

Bardzo ważnym elementem postępowania jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej obturacji z uwzględnieniem badań w kierunku rozpoznania takich chorób, jak: wady wrodzone układu oddechowego i sercowo-naczyniowego, mukowiscydoza, zespoły aspiracyjne, zaburzenia odporności, guzy klatki piersiowej, dyskineza rzęsek. Spowodowane jest to tym, że w tej grupie wiekowej objawy astmy oskrzelowej są niecharakterystyczne, a dodatkowym czynnikiem utrudniającym postawienie rozpoznania jest niemożność wykonania badań czynnościowych układu oddechowego.

Co może wywołać astmę u dziecka? Najczęstsze przyczyny to:

• czynniki dziedziczne – jeżeli w rodzinie były przypadki astmy, istnieje większe ryzyko, że dziecko także zachoruje,
• mieszkanie w mieście – dziecko ma większy kontakt z zanieczyszczeniami itp.,
• stres i zmartwienia na tle finansowym,
• nadwaga,
• przedwczesny poród i niska waga po urodzeniu,
• przejście przez infekcje wirusowe w dzieciństwie,
• fakt, że w czasie ciąży matka paliła papierosy,
• przyjmowanie różnego rodzaju antybiotyków.

Objawy astmy nie muszą oznaczać, że dziecko choruje na astmę. Na wszelki wypadek warto jednak pójść z pociechą do lekarza. Może się okazać, że niezbędne będzie leczenie oraz zmiany w trybie życia. Różne rodzaje tej choroby, na przykład astma wysiłkowa u dzieci, nie są w zupełności uleczalne, ale dobranie odpowiednich leków może wiele pomóc.

Źródła

1. Jak rozpoznać astmę u małego dziecka?
2. Stelmach I., Astma dziecięca - wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 83-200-3308-3
3. Bręborowicz A., Emeryk A., Lis G., Astma i choroby obturacyjne oskrzeli u dzieci, Urban & Partner, Wrocław 2010, ISBN 978-83-7609-155-6
4. Droszcz W., Grzanka A., Astma u młodzieży i dorosłych, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, ISBN 978-83-2004-284-9
5. Boznański A. (red.), Choroby alergiczne wieku rozwojowego, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2769-1
6. Osiadło G., Badania czynnościowe w diagnostyce układu oddechowego, AWF Katowice, Katowice 2002, ISBN 83-87478-46-6
7. Chazan R., Pneumonologia i alergologia praktyczna - badania diagnostyczne i terapia, Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2011, ISBN 978-83-7522-061-2
8. Kulus M., Choroby układu oddechowego u dzieci, Wolters Kluwer, Warszawa 2010, ISBN 978-83-264-0095-7