Rzeżączka - przyczyny, objawy, diagnozowanie, leczenie, profilaktyka

Rzeżączka jest chorobą weneryczną, która najczęściej jest przenoszona drogą płciową. Wywołuje ją bakteria występująca w postaci dwoinki rzeżączki Neisseria gonorrhoeae. Bakteria ta najczęściej bytuje w wilgotnych miejscach na ciele, takich jak odbytnica, drogi moczowo-płciowe czy jama ustna.

Jej nazwa pochodzi od tego, że zawsze występuje parami, często również we wspólnej otoczce. Może się zdarzyć, że gonokoki spowodują zapalenie stawów, okostnej, zapalenie opon mózgowych lub zapalenie spojówek.

Osoby chore na rzeżączkę często nie zdają sobie sprawy ze swojej choroby, bagatelizując pierwsze objawy, co czasem może doprowadzić nawet do całkowitej bezpłodności. Na chorobę tą narażone są również nowo narodzone dzieci, na które choroba może zostać przeniesiona w czasie porodu, co może spowodować zakażenie tkanek oka.

Rzeżączka może występować również z innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Główną przyczyną zakażenia rzeżączką są kontakty płciowe (genitalne, oralne), analne) z osobami chorymi oraz używanie wspólnych przedmiotów do codziennej higieny, np. ręczników albo pościeli.

Jak wynika z najnowszych badań, bakterie rzeżączki mogą przeżyć nawet do czterech godzin na tzw. powierzchniach nieorganicznych, np. na desce klozetowej czy na ręczniku.

O zakażenie gonokokami łatwo drogą pośrednią u małych dziewczynek – ze względu na ich budowę anatomiczną i skład wydzieliny narządów płciowych. Zakażenie rzeżączką może nastąpić przez przebywanie w łóżku z chorymi dorosłymi czy wspólne używanie gąbek do mycia albo ręczników do wycierania miejsc intymnych.

Początkowe objawy rzeżączki u kobiet bywają bardzo dyskretne i słabo wyrażone, przypisywane zwykle innym dolegliwościom, a czasem w ogóle się nie pojawiają. U mężczyzn pierwsze objawy choroby można zaobserwować po 5-7 dobach od stosunku. Symptomy chorobowe są zazwyczaj bardziej widoczne.

Pierwotnym miejscem zakażenia rzeżączką u kobiet jest szyjka macicy, natomiast u mężczyzn – cewka moczowa. Infekcja bakteryjna jednak rozprzestrzenia się dalej i może objąć macicę, jajowody i jajniki.

W wielu przypadkach rzeżączka doprowadza do niepłodności w wyniku zbliznowaceń wyściółki jajowodu albo do ciąży pozamacicznej. Pęknięta ciąża pozamaciczna może być przyczyną wstrząsu spowodowanego utratą krwi, a w konsekwencji nawet zgonu.

Choroba ta może rozwijać się również poza narządami płciowymi, w innych okolicach ciała człowieka.

Rzeżączka gardła

Bakterie rzeżączki mogą wniknąć do błony śluzowej gardła, np. w skutek seksu oralnego.

Objawami rzeżączki gardła będą m.in.:

• ropne zapalenie migdałków,
• ból gardła podczas przełykania,
• zaczerwienienie śluzówki,
• obrzęk łuków podniebiennych.

Rzeżączka o rozsianym charakterze

Rzeżączka w 0.5-3% przypadków pokazuje się w postaci zmian na skórze. Częściej borykają się z nimi kobiety niż mężczyźni, wynikają z rozprzestrzeniania się bakterii przez krwiobieg.

W przypadku płci męskiej ryzyko zakażenia się tą bakterią przez stosunek waginalny z kobietą zakażoną wynosi 20%. W analogicznej sytuacji, u kobiet ryzyko to wynosi 60-80%.

Skórne objawy rzeżączki widoczne są głównie na stopach i dłoniach. Są charakterystycznymi nekrotycznymi krostami, które otacza obwódka, tzw. keratodermia blenorrhagica.

W tego rodzaju rzeżączce mogą występować także bóle stawów.

Rzeżączkowe zapalenie spojówek

Dolegliwość ta występuje przede wszystkim u noworodków, które zostają zakażone w czasie porodu. Objawy mają zróżnicowane nasilenie, nieleczona choroba zaś może doprowadzić do uszkodzenia rogówki i upośledzenia wzroku.

Rzeżączkowe zapalenie odbytnicy i odbytu

Najczęściej pojawia się u osób uprawiających seks analny. Tak jak rzeżączkowe zapalenie gardła, przez dłuższy czas może nie dawać objawów.

Jeśli choroba ma jednak postać objawową, pacjentom dokucza świąd i pieczenie odbytu), wysięk wydzieliny śluzowej z odbytu i problem z oddawaniem stolca.

Superrzeżączka jest chorobą oporną na wszystkie dotychczas stosowane leki. Wyleczenie jej jest niezmiernie trudne, czasem wręcz niemożliwe. Każdego razu, gdy stosowany jest przeciwko tej bakterii nowy antybiotyk, ona mutuje, aby go pokonać. Z badań WHO wynika, że choroba ta dotyczy rocznie 78 milionów osób, sprawa jest więc poważna.

Tuż obok rzeżączki, najczęściej występującą chorobą narządów moczowo-płciowych u mężczyzn jest nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej, u kobiet zaś zapalenie błon śluzowych pochwy i cewki moczowej.

Może zostać wywołane przez:

• pierwotniaki,
• wirusy,
• drożdżaki,
• bakterie.

Do samego zakażenia dochodzi zazwyczaj podczas kontaktów seksualnych. Objawy mogą pojawić się od jednego do kilku tygodni od zakażenia. Objawem charakterystycznym nierzeżączkowego zapalenia cewki moczowej jest niewielka wydzielina śluzowa, pojawiająca się po nocy lub w też w ciągu dnia, kiedy dłuższy czas nie oddajemy moczu. Leczenie jest zależne od przyczyny choroby.

Diagnozę rzeżączki stawia się w oparciu o badania na obecność dwoinki rzeżączki, np. w wymazie z pochwy lub w wydzielinie cewki moczowej. Niestety, ta metoda okazuje się najczęściej wystarczająca tylko w przypadku mężczyzn.

U kobiet, pobrane wymazy pochwowe bada się na obecność genów bakterii albo stosuje się hodowlę bakteryjną, tzn. próbkę wydzieliny umieszcza się na płytce z odpowiednią pożywką i inkubuje przez 2 dni, aż do wytworzenia przez bakterie kolonii widocznych gołym okiem.

Ryzyko zarażenia rzeżączką jest duże, szczególnie bez stosowania ochrony w postaci prezerwatywy. Podstawowym czynnikiem ryzyka są stosunki seksualne z więcej niż jednym partnerem lub z osobą, która sama ma wielu innych partnerów. P

Poza tym choroba często współistnieje z chlamydiami lub HPV, rzadziej z kiłą, dlatego należy się badać również w tym kierunku i nie zapominać o codziennej obserwacji własnego ciała.

Leczenie rzeżączki polega na antybiotykoterapii. Najczęściej stosuje się iniekcje ceftriaksonu albo doustnie leki z grupy fluorochinolonów, a czasem doksycyklinę lub azytromycynę. Nadal trwają badania nad szczepionką przeciwko rzeżączce.

Nieleczona rzeżączka prowadzi do bardzo poważnych powikłań, m.in. grozi niepłodnością. Skutkiem przebytej rzeżączki u mężczyzn może być zapalenie najądrzy, prostaty, stawów lub zapalenie opon mózgowych, a u kobiet – zapalenie jajników lub stawów.

Rzeżączka u kobiety ciężarnej jest niebezpieczna dla płodu. Może prowadzić do rzeżączkowego zapalenia spojówek u noworodka i utraty wzroku.

Gdy rzeżączka jest nieleczona, mogą pojawić się powikłania, np. w postaci:

• zapalenia przydatków u kobiet,
• zapalenia stawów,
• rzeżączkowego zapalenia jąder i najądrzy u mężczyzn,
• zapalenie narządów miednicy mniejszej,
• zapalenie pęcherza moczowego,
• zapalenie cewki moczowej,
• zapalenie mięśnia sercowego,
• zapalenie opon mózgowych,
• niepłodność.

Poniżej przedstawiamy kilka praktycznych porad, odgrywających ogromną rolę w profilaktyce rzeżączki.

1. Staraj się pozostawać w monogamicznym związku i unikaj stosunków seksualnych z przygodnymi partnerami.
2. W przypadku braku stałego partnera, zawsze pamiętaj o prezerwatywie.
3. Jeśli jesteś w ciąży, koniecznie zbadaj się w kierunku zakażenia rzeżączką.
4. Zaniechaj współżycia z osobą chorą lub w trakcie leczenia.
5. Uważnie obserwuj swoje ciało.
6. Wykonuj badania pod kątem wirusa HPV, chlamydii lub kiły, gdyż choroba ta często z nimi współistnieje.
7. W publicznych toaletach nie siadaj na desce klozetowej.
8. Nie pożyczaj w żadnym wypadku innym osobom swojej bielizny lub kostiumu kąpielowego.
9. Nie dziel z domownikami, lub innymi osobami przedmiotów osobistej higieny, takich jak gąbki do mycia, lub ręcznik.

Źródła

1. Herold G., (red.), Medycyna wewnętrzna. Repetytorium dla studentów medycyny i lekarzy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, ISBN 978-83-200-3579-7.
2. Kaszuba A. (red.), Dermatologia - diagnostyka różnicowa, Urban & Partner, Wrocław 2009, ISBN 978-83-7609-039-9
3. Jabłońska S., Majewski S., Choroby skóry i choroby przenoszone drogą płciową, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, ISBN 978-83-200-4154-5
4. Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0