Szkorbut - czym jest i jak go leczyć

Szkorbut to choroba, która kojarzy się przede wszystkim z żeglarzami i marynarzami. Kiedyś występowała bardzo często, obecnie zachorowalność jest niska, a szkorbut niemal nie pojawia się wśród przypadków medycznych. Schorzenie wywołane jest niedoborem witaminy C, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego.

1. Przyczyny szkorbutu

Pacjent chory na szkorbut

Zapalenie dziąseł może obejmować całą jamę ustną.

zobacz galerię

Główną przyczyną szkorbutu jest dieta uboga w witaminę C. W przeszłości często chorowali na nią żeglarze, wybierający się w dalekie podróże,. Działo się tak dlatego, że nie mieli dostępu do produktów stanowiących źródło tej witaminy. Od XV wieku choroba doprowadziła do śmierci wielu z nich, dopóki nie odkryto, że można jej zapobiec przez spożywanie cytryn, pomarańczy i limonek. W dzisiejszych czasach szkorbut występuje niezwykle rzadko, choć wciąż zdarzają się jego przypadki u ludzi, u których występują takie czynniki ryzyka, jak:

• niedożywienie wynikające z alkoholizmu, podeszłego wieku, źle dobranych diet lub zaburzeń psychicznych (zaburzeń łaknienia, wstrętu do jedzenia, głodzenia się),
• choroby prowadzące do zaburzenia wchłaniania witaminy C (choroba Leśniowskiego-Crohna, ostra dyspepsja, choroby wymagające leczenia dializami, zespół złego wchłaniania),
• głód (głównie w krajach trzeciego świata).

Szkorbut niekiedy występuje u dzieci karmionych pasteryzowanym mlekiem butelkowym, ponieważ w procesie pasteryzacji witamina C ulega zniszczeniu. Preparaty mlekowe mają dodatek tej witaminy, ale podczas obróbki termicznej ulega ona rozkładowi. Dzieci karmione piersią otrzymują z mlekiem matki odpowiednią jej dawkę.

2. Objawy szkorbutu

Objawy szkorbutu zwykle pojawiają się po około 3 miesiącach spożywania zbyt małych ilości witaminy C lub niespożywania jej wcale. Z początku pojawiają się: osłabienie, zmęczenie, apatia oraz ból kończyn, a w szczególności nóg. Są to zazwyczaj symptomy, które łatwo zlekceważyć lub zrzucić winę na przemęczenie czy lekkie przeziębienie. Jeśli choroba nie zostanie odpowiednio wcześnie zdiagnozowana i wyleczona, pojawiają się kolejne objawy szkorbutu. Są to przede wszystkim:

• zmiany skórne – czerwono-niebieskie plamki wokół mieszków włosowych, przypominające niewielkie siniaki. Włoski otoczone siniakiem są skręcone i łatwo się łamią. Bywa, że siniaki łączą się, tworząc wybroczyny o dużej powierzchni,
• problemy z dziąsłami – przy szkorbucie dziąsła puchną i stają się czerwone, miękkie i gąbczaste. Nawet lekkie podrażnienie sprawia, że krwawią,
• problemy z układem mięśniowo-szkieletowym – krwawienie wewnątrz stawów powoduje ogromny ból i dyskomfort. Stawy są opuchnięte i wrażliwe, a ból może być tak dotkliwy, że uniemożliwia chodzenie,
• problemy z oczami – są suche i podrażnione, a pacjent może się też skarżyć na nadwrażliwość na światło i zamazany obraz. Może się także pojawić krwotok podspojówkowy lub wewnątrz otoczki nerwu wzrokowego,
• anemia – rozwija się u 75 proc. pacjentów ze szkorbutem i jest wynikiem utraty krwi do tkanek, zaburzonego wchłaniania i metabolizmu żelaza i kwasu foliowego, krwawień do przewodu pokarmowego i wewnątrznaczyniowej hemolizy,
• problemy z sercem i płucami – spłycenie oddechu, niskie ciśnienie tętnicze, ból w klatce piersiowej i wstrząs, który może prowadzić do zgonu pacjenta.

3. Leczenie i profilaktyka szkorbutu

Leczenie szkorbutu opiera się na natychmiastowym podaniu witaminy C. Mogą być to warzywa lub owoce albo specjalne leki w postaci doustnej lub dożylnej. Oprócz tego stosuje się leczenie objawowe, w zależności od wystepujących dolegliwości. Szkorbut zwykle można zwalczyć już w kilka dni. Choroba nie niesie za sobą konsekwencji ani powikłań, jednak należy jak najszybciej podjąć leczenie.

Szkorbutowi można także bardzo łatwo zapobiegać – wystarczy dostarczać organizmowi odpowiednią ilość witaminy C. Jej źródłem są owoce cytrusowe (głównie pomarańcze i cytryny), czarna porzeczka, kiwi, papaja, pomidory, truskawki, niektóre warzywa (marchewka, brokuły, ziemniaki, szpinak i papryka) oraz mięso (wątróbka, ostrygi).