Szkorbut - przyczyny, objawy, leczenie, powikłania, profilaktyka

Szkorbut to choroba, która kojarzy się przede wszystkim z żeglarzami i marynarzami. Kiedyś występowała bardzo często, obecnie zachorowalność jest niska, a szkorbut niemal nie pojawia się wśród przypadków medycznych. Schorzenie wywołane jest niedoborem witaminy C, która jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Co to jest szkorbut?

1. Czym jest szkorbut?

Szkorbut (gnilec, choroba cynga, dzięgna) to choroba wywołana niedoborem witaminy C w organizmie. Ludzie nie są w stanie samodzielnie wyprodukować kwasu askorbinowego i muszą uzupełniać jego poziom wraz ze spożywanym pożywieniem (45-90 mg na dobę).

1.1. Historia szkorbutu

W przeszłości choroba szkorbut była bardzo często rozpoznawana, szczególnie wśród osób, które nie miały dostępu do świeżych warzyw i owoców. Z tego względu cynga bywa nazywana chorobą żeglarzy i marynarzy.

Obecnie choroba gnilec dotyka osoby, zamieszkujące kraje trzeciego świata, ale również ludzi niedożywionych, cierpiących na zaburzenia odżywiania, alkoholizm czy problemy z wchłanianiem witaminy C.

2. Co wywołuje szkorbut? Przyczyny szkorbutu

Pacjent chory na szkorbut

Zapalenie dziąseł może obejmować całą jamę ustną.

zobacz galerię

Główną przyczyną szkorbutu jest dieta uboga w witaminę C, która prowadzi do niedoboru lub braku kwasu askorbinowego w organizmie. W przeszłości często chorowali na nią żeglarze, wybierający się w dalekie podróże. Działo się tak dlatego, że nie mieli dostępu do produktów, stanowiących źródło tej witaminy.

Od XV wieku choroba doprowadziła do śmierci wielu z nich, dopóki nie odkryto, że można jej zapobiec poprzez spożywanie cytryn, pomarańczy i limonek. W dzisiejszych czasach szkorbut występuje niezwykle rzadko, choć wciąż zdarzają się jego przypadki u ludzi, u których występują takie czynniki ryzyka, jak:

• niedożywienie wynikające z alkoholizmu, podeszłego wieku, źle dobranych diet lub zaburzeń psychicznych (łaknienia, wstrętu do jedzenia, głodzenia się),
• choroby prowadzące do zaburzenia wchłaniania witaminy C (choroba Leśniowskiego-Crohna, ostra dyspepsja, choroby wymagające leczenia dializami, zespół złego wchłaniania),
• głód (głównie w krajach trzeciego świata).

Do tej pory istnieje ryzyko wystąpienia szkorbutu u dzieci karmionych pasteryzowanym mlekiem butelkowym, ponieważ w procesie pasteryzacji witamina C ulega zniszczeniu. Preparaty mlekowe mają co prawda dodatek kwasu askorbinowego, ale podczas obróbki termicznej ulega on rozkładowi. Dzieci karmione piersią otrzymują z mlekiem matki odpowiednią dawkę.

3. Objawy szkorbutu

Objawy szkorbutu zwykle pojawiają się po około 3 miesiącach spożywania zbyt małych ilości witaminy C lub niespożywania jej wcale. Z początku pojawiają się: osłabienie, zmęczenie, apatia oraz ból kończyn, a w szczególności nóg.

Są to zazwyczaj symptomy, które łatwo zlekceważyć lub zrzucić winę na przemęczenie czy lekkie przeziębienie. Jeśli choroba nie zostanie odpowiednio wcześnie zdiagnozowana i wyleczona, pojawiają się kolejne objawy szkorbutu. Są to przede wszystkim:

• zmiany skórne – czerwono-niebieskie plamki wokół mieszków włosowych, przypominające niewielkie siniaki, włoski otoczone zmianami są skręcone i łatwo się łamią, siniaki niekiedy łączą się w wybroczyny o dużej powierzchni,
• problemy z dziąsłami – przy szkorbucie dziąsła puchną i stają się czerwone, miękkie i gąbczaste, nawet lekkie podrażnienie sprawia, że krwawią (szkorbut zębów),
• problemy z układem mięśniowo-szkieletowym – krwawienie wewnątrz stawów powoduje ogromny ból i dyskomfort, stawy są opuchnięte i wrażliwe, a ból może być tak dotkliwy, że uniemożliwia chodzenie,
• problemy z oczami – oczy są suche i podrażnione, a pacjent może się skarżyć na nadwrażliwość na światło i zamazany obraz, może się także pojawić krwotok podspojówkowy lub wewnątrz otoczki nerwu wzrokowego,
• anemia – rozwija się u 75 proc. pacjentów ze szkorbutem i jest wynikiem utraty krwi do tkanek, zaburzonego wchłaniania i metabolizmu żelaza i kwasu foliowego, krwawień do przewodu pokarmowego i wewnątrznaczyniowej hemolizy,
• problemy z sercem i płucami – spłycenie oddechu, niskie ciśnienie tętnicze, ból w klatce piersiowej i wstrząs, który może prowadzić do zgonu pacjenta.

4. Leczenie szkorbutu

Jak leczyć szkorbut? Walka z chorobą żeglarzy polega przede wszystkim na natychmiastowym podaniu witaminy C. Mogą być to warzywa lub owoce albo specjalne leki w postaci doustnej bądź dożylnej.

Oprócz tego stosuje się leczenie objawowe, w zależności od występujących dolegliwości. Szkorbut zwykle można zwalczyć już w kilka dni.

5. Powikłania po szkorbucie

Szkorbut wywołany jest niedoborem witaminy C, jest to choroba wielonarządowa, która stopniowo postępuje. Wraz z upływem czasu wywołuje coraz bardziej dotkliwe dolegliwości, między innymi krawienia, zmiany wysiękowe, trudno gojące się rany z podatnością na zakażenia.

Ponadto, pacjent za sprawą obniżonej odporności jest narażony na infekcje, a nawet sepsę. Dodatkowo choroba dziąseł gnilec sprawia, że chory może utracić całe uzębienie. Nieleczony szkorbut prowadzi do śmierci wielonarządowej.

6. Jak zapobiegać szkorbutowi?

Zalecana dobowa dawka witaminy C dla osoby dorosłej wynosi 45-90 mg. Profilaktyka szkorbutu polega przede wszystkim na dbaniu o prawidłowy poziom kwasu askorbinowego, najlepiej za sprawą częstego sięgania po świeże warzywa i owoce.

6.1. Witamina C (kwas askorbinowy) - charakterystyka, zapotrzebowanie, niedobór i nadmiar

Witamina C (kwas askorbinowy) to jedna z najbardziej znanych witamin, o ogromnym znaczeniu dla funkcjonowania organizmu. Jest ona odpowiedzialna za transport składników odżywczych, proces budowy tkanki łącznej, gojenie się ran, znikanie siniaków czy leczenie złamań. Kwas askorbinowy oddziałuje również na kondycję układu odpornościowego i krążenia.

Według Instytutu Żywności i Żywienia zapotrzebowanie na witaminę C wynosi:

• 40-50 mg dziennie u dzieci,
• 75 mg dziennie u kobiet,
• 90 mg dziennie u mężczyzn.

Niedobór witaminy C w bardzo krótkim czasie negatywnie wpływa na stan zdrowia i samopoczucie, wywołując uczucie osłabienia, krwawienie dziąseł, utratę apetytu, spadek wagi, ból mięśni i stawów.

Przewlekły niedobór kwasu askorbinowego przyczynia się do powstania szkorbutu, ale również astmy, anemii czy nieodwracalnych zmian kostnych.

Nadmiar witaminy C natomiast jest trudny do osiągnięcia, ponieważ każda większa ilość jest usuwana z organizmu wraz z moczem i potem. Niekiedy zażycie dawki powyżej 1000 mg może wywołać ból brzucha, nudności i wymiotę, a także wysypkę na skórze.

Źródła witaminy C w diecie to:

• owoce cytrusowe,
• porzeczki,
• guawa,
• kiwi,
• papaja,
• pomidory,
• truskawki,
• marchew,
• brokuły,
• ziemniaki,
• kapusta,
• szpinak,
• papryka.

Witamina C obecna jest również w świeżym mięsie, ponieważ zwierzęta samodzielnie produkują kwas askorbinowy. Wielu producentów zapewnia, że w ich napojach i cukierkach obecny jest kwas askorbinowy, natomiast jego ilość jest znikoma ze względu na rozpad składnika w czasie procesu pasteryzacji lub gotowania.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.