Szkorbut

Szkorbut to choroba spowodowana niedoborem witaminy C (kwasu askorbinowego). Jest ona potrzebna organizmowi człowieka do syntezy kolagenu. Jeśli jej zabraknie, wytwarzanie kolagenu jest zaburzone, a tym samym ściany komórek stają się kruche i może dochodzić do krwawień. Ponadto witamina C bierze udział w odporności, wchłanianiu żelaza, metabolizmie cholesterolu i wielu innych procesach zachodzących w organizmie. Jeśli szkorbut nie jest leczony, może doprowadzić do śmierci.

1. Przyczyny szkorbutu

Pacjent chory na szkorbut

Zapalenie dziąseł może obejmować całą jamę ustną.

zobacz galerię

Główną przyczyną szkorbutu jest dieta uboga w witaminę C. W przeszłości często chorowali na nią żeglarze wybierający się w dalekie podróże, którzy nie mieli dostępu do produktów stanowiących źródło tej witaminy. Od XV wieku choroba doprowadziła do śmierci wielu z nich, dopóki nie odkryto, że można jej zapobiec przez spożywanie cytryn, pomarańczy i limonek. W dzisiejszych czasach szkorbut występuje niezwykle rzadko, choć wciąż zdarzają się jego przypadki u ludzi, u których występują takie czynniki ryzyka, jak:

• niedożywienie wynikające z alkoholizmu, podeszłego wieku, źle dobranych diet lub zaburzeń psychicznych (zaburzeń łaknienia, wstrętu do jedzenia, głodzenia się),
• choroby prowadzące do zaburzenia wchłaniania witaminy C (choroba Leśniowskiego-Crohna, ostra dyspepsja, choroby wymagające leczenia dializami, zespół złego wchłaniania),
• głód (głównie w krajach trzeciego świata).

Szkorbut niekiedy występuje u dzieci karmionych pasteryzowanym mlekiem butelkowym, ponieważ w procesie pasteryzacji witamina C ulega zniszczeniu. Preparaty mlekowe mają dodatek tej witaminy, ale podczas obróbki termicznej ulega ona rozkładowi. Dzieci karmione piersią otrzymują z mlekiem matki odpowiednią jej dawkę.

2. Objawy i profilaktyka szkorbutu

Objawy szkorbutu pojawiają się po około 3 miesiącach spożywania zbyt małych ilości witaminy C lub niespożywania jej wcale. Z początku pojawiają się: osłabienie, zmęczenie, apatia oraz ból kończyn, a w szczególności nóg. W przypadku braku leczenia choroby pojawiają się kolejne objawy szkorbutu:

• zmiany skórne – czerwono-niebieskie plamki wokół mieszków włosowych, przypominające niewielkie siniaki. Włoski otoczone siniakiem są skręcone i łatwo się łamią. Bywa, że siniaki łączą się, tworząc wybroczyny o dużej powierzchni,
• problemy z dziąsłami – przy szkorbucie dziąsła puchną i stają się czerwone, miękkie i gąbczaste. Nawet lekkie podrażnienie sprawia, że krwawią,
• problemy z układem mięśniowo-szkieletowym – krwawienie wewnątrz stawów powoduje ogromny ból i dyskomfort. Stawy są opuchnięte i wrażliwe, a ból może być tak dotkliwy, że uniemożliwia chodzenie,
• problemy z oczami – są suche i podrażnione, a pacjent może się też skarżyć na nadwrażliwość na światło i zamazany obraz. Może się także pojawić krwotok podspojówkowy lub wewnątrz otoczki nerwu wzrokowego,
• anemia – rozwija się u 75 proc. pacjentów ze szkorbutem i jest wynikiem utraty krwi do tkanek, zaburzonego wchłaniania i metabolizmu żelaza i kwasu foliowego, krwawień do przewodu pokarmowego i wewnątrznaczyniowej hemolizy,
• problemy z sercem i płucami – spłycenie oddechu, niskie ciśnienie tętnicze, ból w klatce piersiowej i wstrząs, który może prowadzić do zgonu pacjenta.

Szkorbutowi można bardzo łatwo zapobiegać – wystarczy dostarczać organizmowi odpowiednią ilość witaminy C. Jej źródłem są owoce cytrusowe (głównie pomarańcze i cytryny), czarna porzeczka, kiwi, papaja, pomidory, truskawki, niektóre warzywa (marchewka, brokuły, ziemniaki, szpinak i papryka) oraz mięso (wątróbka, ostrygi).

Leczenie szkorbutu polega na podawaniu preparatów z witaminą C oraz wzbogaceniu diety w produkty bogate w tę witaminę. Oprócz tego stosuje się leczenie objawowe.