Tachyfilaksja – na czym polega, przyczyny i przykłady
Tachyfilaksja, czyli zjawisko występowania szybkiej utraty wrażliwości na lek w przypadku jego częstego podawania, bez odpowiednich przerw, przypomina tolerancję na lek. Co je różni? Głównie to, że w przypadku tachyfilaksji za wygaszanie działania leku odpowiada wyczerpanie mediatorów w błonie presynaptycznej zakończeń nerwowych, a nie przyzwyczajenie się organizmu do substancji czynnej. Co warto wiedzieć?
1. Co to jest tachyfilaksja?
Tachyfilaksja to zjawisko występowania szybkiej utraty wrażliwości na lek w przypadku jego częstego podawania, bez odpowiednich przerw. Obserwuje się je zwłaszcza w przypadku nitratów (grupy leków nasercowych, stosowanych głównie w przerywaniu oraz zapobieganiu napadom choroby wieńcowej) i innych leków, na przykład opioidów, których działanie oparte jest na mechanizmie receptorowym.
Tachyfilaksja może mieć różne przyczyny. Odpowiada za nią najczęściej internalizacja receptorów błonowych, z którymi wiąże się dana substancja. Zjawisko polega na tym, że liczba receptorów dostosowuje się do siły sygnału chemicznego, jakim jest stężenie danej substancji w płynie zewnątrzkomórkowym. To pozwala komórce na wykrywanie zmian natężenia sygnału niezależnie od jego wartości bezwzględnej.
2. Tachyfilaksja a tolerancja
Aby zrozumieć mechanizm tachyfilaksji, trzeba dostrzec różnicę pomiędzy tachyfilaksją a tolerancją na lek.
Tolerancja na lek, inaczej tolerancja farmakologiczna, to zjawisko polegające na coraz słabszym działaniu leku w miarę jego przyjmowania. Stan przyzwyczajenia się organizmu do danej dawki leku sprawia, że w celu uzyskania tego samego efektu terapeutycznego należy zwiększyć przyjmowaną dawkę preparatu.
Wyróżnia się tolerancję:
- farmakokinetyczną, inaczej metaboliczną, w której dochodzi do przyspieszenia metabolizmu leku. W odniesieniu do substancji psychoaktywnych zwana też toksykokinetyczną,
- farmakodynamiczną, zwaną funkcjonalną, która rozwija się na poziomie receptorowym, na skutek zmian adaptacyjnych receptorów lub poprzez wzrost bądź spadek ich liczby. W odniesieniu do substancji psychoaktywnych zwana też toksykodynamiczna.
Efekt ten obserwuje się również w przypadku substancji psychoaktywnych. To tolerancja funkcjonalna lub tolerancja fizjologiczna.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
3. Na czym polega tachyfilaksja?
Tachyfilaksja przypomina tolerancję, jednak w jej przypadku utrata wrażliwości na działanie leku jest konsekwencją wyczerpania mediatorów w błonie presynaptycznej zakończeń nerwowych.
Główną przyczyną jej pojawienia się jest podanie kilku dawek leku w krótkim odstępie czasu. Wówczas następuje wyrzut do szczeliny synaptycznej neuroprzekaźników, które są odpowiedzialne za mechanizm działania leku. Dochodzi do wyczerpania ich zapasów w błonie neuronu.
Trzeba wiedzieć, że cofnięcia tego zjawiska nie spowoduje zwiększenie dawki. Ponowny efekt terapeutyczny zostaje osiągnięty dopiero po zachowaniu odpowiedniego odstępu czasu pomiędzy przyjmowanymi dawkami preparatu. Jest to niezbędne, by zostały zsyntetyzowane nowe mediatory odpowiedzialne za działanie leków.
4. Tachyfilaksja: efedryna i nitrogliceryna
Zjawisko tachyfilaksji, czyli osłabienie siły działania, a niekiedy nawet jej utratę podczas dłuższego stosowania, obserwuje się na przykład po podaniu kilku dawek efedryny lub nitrogliceryny, zwłaszcza dożylnie.
Efedryna to organiczny związek chemiczny, alkaloid roślinny, pochodna fenyloetyloaminy. Stosowana jest jako lekarstwo na nieżyt nosa oraz niedociśnienie związane z narkozą. To również stymulant, reduktor apetytu oraz środek zwiększający koncentrację i uwagę.
Substancja działa pobudzająco na układ współczulny, bezpośrednio na receptoryα-adrenergiczne i β-adrenergiczne oraz pośrednio poprzez uwalnianie noradrenaliny z zakończeń nerwowych. To właśnie dlatego, przy powtarzanym podawaniu występuje zjawisko tachyfilaksji. Oznacza to, że każda kolejna dawka podawana w krótkim czasie powoduje mniejszy skutek farmakologiczny.
Nitrogliceryna należy do azotanów. To jedne z najstarszych leków stosowanych w chorobach serca. Do tej grupy należy również diazotan izosorbidu, monoazotan izosorbidu i czteroazotan pentaerytrytylu. Stosuje się je prewencyjnie, przed występowaniem bólów dławicowych. Azotany w przypadku stabilnej choroby wieńcowej, zależnej od zmian miażdżycowych w tętnicach wieńcowych, poprawiają tolerancję wysiłku.
Osłabienie oczekiwanej reakcji na lek, czyli tachyfilaksja, może pojawić się podczas przewlekłego podawania azotanów - dożylnie bądź doustnie, w równych odstępach czasu. Aby utrzymać skuteczność leczenia należy zachować odstęp czasowy pomiędzy kolejnymi dawkami (zwłaszcza przy podaniu dożylnym).
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.