Uzależnienia behawioralne - czym są i jak można je leczyć

Uzależnienia behawioralne to specyficzny rodzaj nałogu, który nie jest związany z zażywaniem substancji psychoaktywnych czy spożywaniem określonych pokarmów. W obecnych czasach przybierają one na sile i dotyczą coraz większej liczby osób. Uzależnienie od konkretnych zachowań, a nie substancji, może skutecznie utrudnić codzienne funkcjonowanie. Jak rozpoznać, że mamy do czynienia z tym specyficznym rodzajem nałogu i jak wygląda terapia uzależnień behawioralnych?

1. Co to jest uzależnienie behawioralne?

Uzależnienie behawioralne to inaczej nałóg wykonywania określonych czynności lub zachowań. Terminem tym określa się wiele zaburzeń z zakresu uzależnień, a przez ciągły rozwój technologii diagnozowane nałogi stale powiększają swój zasięg.

Przedmiotem uzależnienia behawioralnego mogą być czynności takie, jak seks, hazard czy przeglądanie internetu, ale także granie w gry komputerowe czy nawet obsesyjne mycie rąk.

Zobacz film: "Uzależnienia behawioralne [Kontrowersje]"

Czynności wynikające z uzależnień behawioralnych wykonywane są kompulsywnie, a chory nie jest w stanie samodzielnie zapanować nad potrzebą ich zrealizowania. Określone zachowania przynoszą choremu ulgę i sprawiają, że pozornie czuje się on zaspokojony i szczęśliwy. Na czas wykonywania danej czynności znika złe samopoczucie, napięcie nerwowe, a pojawia się przyjemność.

1.1. Od czego można się uzależnić?

Uzależnienie to nie tylko nałóg sięgania po alkohol, substancje psychoaktywne czy papierosy. Wśród behawioralnych nałogów znajduje się przede wszystkim uzależnienie od:

• zakupów
• jedzenia
• internetu lub telefonu
• gier komputerowych i hazardowych
• pracy
• opalania, szczególnie w solarium (tanoreksja)
• zabiegów medycyny estetycznej

Wśród uzależnień behawioralnych znajdują się także takie zaburzenia, jak przesadna dbałość o własny wygląd i sylwetkę - bigoreksja. Osoba dotknięta tym uzależnieniem intensywnie trenuje, obsesyjnie sięga po produkty wysokobiałkowe, sterydy i unika niezdrowego jedzenia. Przesadna dbałość o spożywanie tylko zdrowych, nieprzetworzonych produktów to kolejne uzależnienie behawioralne - nazywane jest ortoreksją.

Specyficznym rodzajem nałogu behawioralnego jest alkoreksja. Osoba dotknięta tym uzależnienie rezygnuje z jedzenie na rzecz alkoholu, ponieważ ma on mniejszą kaloryczność i dzięki temu (wg chorego) może pomóc w walce o szczupłą sylwetkę.

2. Przyczyny uzależnień behawioralnych

Uzależnienia związane z wykonywaniem danej czynności lub realizowaniem danych zachowań może mieć takie same przyczyny, co klasyczne nałogi. Mogą to być czynniki społeczne, kulturowe, rodzinne, a także genetyczne (uzależnienia behawioralne mogą być dziedziczone) lub neurobiologiczne.

Bardzo często uzależnienie behawioralne jest ucieczką przed problemami codziennymi, np.:

• dorastaniem w dysfunkcyjnej rodzinie,
• wypaleniem zawodowym
• doświadczaniem przemocy fizycznej bądź psychicznej
• stresem związanym z brakiem społecznej akceptacji.

Mechanizm ucieczki jest bardzo często rozpoznawaną przyczyną wystąpienia uzależnień behawioralnych. Uzależnienie może pojawić się także jako konsekwencja nadmiernej chęci bycia akceptowanym przez społeczność i strach przed "odstawaniem od grupy". Najczęściej taką przyczynę uzależnień rozpoznaje się u osób młodych, choć oczywiście może pojawiać się także u dorosłych.

3. Dlaczego się uzależniamy?

Proces uzależnienia w przypadku czynności i zachowań jest bardzo podobny, jak w przypadku substancji psychoaktywnych. Na skutek kompulsywnego wykonywania konkretnych czynności dochodzi do zaburzenia równowagi między dwoma układami neuroprzekaźnikowymi:

• układem nagrody, który jest regulowany przez układ dopaminergiczny
• układem kary, który stymuluje układ serotoninergiczny.

W normalnych warunkach obydwa układy aktywizują się w równy sposób. Jeśli dochodzi do uzależnienia, układ nagrody zaczyna dominować nad układem kary (jego aktywność znacznie spada). Wykonana czynność jest więc rozpoznawana jako nagroda, gratyfikacja.

4. Objawy uzależnień behawioralnych

Uzależnienia behawioralne objawiają się w taki sam sposób, jak klasyczne nałogi - uzależnienie od alkoholu czy narkotyków. Osoba dotknięta zaburzeniem odczuwa bardzo silną potrzebę wykonania danej czynności, w przeciwnym razie jest nerwowa, rozdrażniona, może nawet odczuwać niepokój czy lęk.

Przedmiot uzależnienia behawioralnego sprawia, że chory zaczyna stopniowo zaniedbywać codzienne czynności, relacje z bliskimi czy obowiązki domowo-zawodowe. Ponadto może odczuwać tzw. objawy odstawienne, kiedy przez długi czas nie będzie mógł zrealizować swojej nałogowej potrzeby.

Nawet jeśli przedmiot uzależnienia wywołuje szkodliwe zachowania i jest przyczyną wyraźnych zaniedbań ze strony chorego, a sam uzależniony zdaje sobie z tego sprawę, nie jest w stanie przerwać danej czynności, dopóki nie odczuje pełnej przyjemności.

5. Leczenie uzależnień behawioralnych

Uzależnienia behawioralne są chorobą i stopniowo wyniszcza życie pacjenta. Czynnik uzależniający może całkowicie uniemożliwić codzienne funkcjonowanie i zrujnować życie rodzinne i towarzyskie. Dlatego konieczna jest psychoterapia, która pomoże pacjentowi zwalczyć silne pragnienie wykonywania danej czynności i wygrać z nałogiem.

5.1. Terapia uzależnień behawioralnych

Na terapię uzależnień pacjent zgłasza się świadomy tego, że jego życie wymyka się powoli spod kontroli przez uzależniający czynnik. Pełny powrót do zdrowia jest możliwy tylko wtedy, kiedy pacjent wykazuje bardzo duże zaangażowanie i chęć zmiany nawyków.

Celem terapii jest zatrzymanie określonych zachowań i nauka radzenia sobie z codziennością bez sięgania po szkodliwe nałogi. Na początku specjalista musi dokładnie poznać pacjenta i stopniowo odkrywa przyczynę wystąpienia uzależnień behawioralnych.

Na kolejnych spotkaniach przekazuje pacjentowi wiedzę na temat tego, jak radzić sobie z nałogowym wykonywaniem określonych czynności, a jednocześnie nie rezygnować z nich zupełnie (osoba uzależniona od seksu nie musi z niego rezygnować, ale musi nauczyć się nie powielać szkodliwych wzorców).

Terapia uzależnień behawioralnych może trwać kilka miesięcy lub lat - zależy to od indywidualnych uwarunkowań każdego pacjenta. Można zgłosić się na terapię indywidualną lub grupową. Zaleca się, aby także osoby najbliższe pacjentowi przez jakiś czas spotykały się ze specjalistą na terapii dla osób współuzależnionych. To pomoże im wspierać pacjenta w leczeniu jego choroby.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.