Wolne rodniki – czym są, jak powstają i wpływają na organizm?

Wolne rodniki biorą udział w wielu procesach biologicznych zachodzących w organizmie. Ich małe stężenie spełnia więc funkcje fizjologiczne. Jednak jeśli produkowane są w nadmiarze, mogą prowadzić do licznych powikłań zdrowotnych. Jaka jest rola wolnych rodników w organizmie? Jakie są źródła wolnych rodników i jak można im przeciwdziałać?

1. Co to są wolne rodniki?

Wolne rodniki (inaczej oksydanty) występują naturalnie w ludzkim organizmie. Są to atomy, zdolne do samodzielnego, niezależnego istnienia, które posiadają niesparowany elektron (jeden lub więcej). Nazywa się je cząsteczkami wysoce reaktywnymi, gdyż szybko wchodzą w reakcje. Dążą do oddania nadmiarowego elektronu, albo przyłączenia następnego od innej cząsteczki (przy okazji uszkadzając te cząsteczki).

Czy wolne rodniki są szkodliwe dla organizmu?

Zobacz film: "Przebieg wizyty u dermatologa"

W fizjologicznej ilości wolne rodniki nie są niebezpieczne. Ich małe stężenie jest wręcz niezbędne, gdyż pełnią funkcję informatorów wewnątrzkomórkowych i regulatorów licznych procesów biologicznych, zachodzących w organizmie. Ważna jest jednak równowaga pomiędzy nimi a antyoksydantami.

Jeśli równowaga pomiędzy ich ilością a zdolnością usuwania ich z organizmu zostanie zaburzona, występuje tzw. stres oksydacyjny. W przypadku, gdy wolne rodniki nie mogą zostać zneutralizowane, mogą stawać się przyczyną uszkodzeń cząsteczek, w tym DNA.

2. Jak powstają wolne rodniki?

Proces powstawania wolnych rodników może być endogenny, związany ze zwykłymi reakcjami metabolicznymi. Są one skutkiem ubocznym procesu przetwarzania tlenu na energię (ok. 5 proc. cząsteczek przekształca się w wolne rodniki).

Ich powstawanie może mieć też podłoże egzogenne, związane z nadmierną ekspozycją na pewne zewnętrzne czynniki, takie jak:

• promieniowanie jonizujące i nadfioletowe,
• silny, długotrwały stres,
• zanieczyszczenia środowiska, pestycydy,
• stosowanie niektórych leków,
• palenie tytoniu,
• nieprawidłowa higiena snu,
• zbyt intensywne treningi fizyczne,
• nadmierne spożywanie alkoholu.

Czy dieta może wpływać na poziom wolnych rodników w organizmie?

Do wzrostu poziomu wolnych rodników może przyczyniać się także niewłaściwa dieta. Ich namnażanie przyspiesza zwłaszcza żywność wysoko przetworzona, zawierająca dużo nasyconych kwasów tłuszczowych oraz produkty smażone i wędzone.

3. Jakie są potencjalne skutki zdrowotne związane z nadmierną ilością wolnych rodników?

Nadmiar wolnych rodników ma destrukcyjny wpływ na organizm. Może prowadzić bowiem do uszkodzeń błon komórkowych, DNA i RNA, zakłócać procesy tworzenia nowych komórek oraz tkanek. Ich nadmiar wpływa także niekorzystnie na produkcję kolagenu, przez co przyspiesza proces starzenia się skóry.

Skutki nadmiaru wolnych rodników to przede wszystkim zwiększone ryzyko rozwoju wielu schorzeń i chorób, takich jak:

• choroby autoimmunologiczne,
• choroby serca i choroby układu krążenia (m.in. miażdżyca),
• schorzenia układu pokarmowego,
• choroby neurodegeneracyjne (demencja starcza, choroba Parkinsona, choroba Alzheimera),
• reumatoidalne zapalenie stawów,
• zaćma, przedwczesna degeneracja siatkówki oka,
• choroby nowotworowe,
• ogólne starzenie się organizmu.

4. Antyoksydanty a zwalczanie wolnych rodników

Wolnym rodnikom przeciwdziałają przede wszystkim antyoksydanty, zwane inaczej przeciwutleniaczami. Ich głównym zadaniem jest właśnie neutralizacja wolnych rodników tlenowych. Organizm produkuje niektóre przeciwutleniacze, są to antyoksydanty endogenne – głównie koenzym Q10 i melatonina.

Antyoksydanty mogą być także dostarczane organizmowi z zewnątrz, są to antyoksydanty egzogenne. Zalicza się do nich przede wszystkim witaminę C, E i A, karotenoidy, polifenole, kwas alfa-liponowy, cynk, czy selen.

Antyoksydantów egzogennych dostarcza przede wszystkim dieta przeciwutleniająca, na którą składają się m.in. następujące produkty:

• warzywa i owoce (najwięcej antyoksydantów jest w tych intensywnie kolorowych, świeżych i nieprzetworzonych),
• przyprawy kuchenne, świeże zioła,
• herbaty,
• orzechy i oleje roślinne,
• miód gryczany,
• czerwone wino.

5. Jak jeszcze chronić organizm przed działaniem wolnych rodników?

Oprócz dobrze zbilansowanej i urozmaiconej diety ważny jest także zdrowy tryb życia. Kluczowe jest przede wszystkim rzucenie palenia lub unikanie palenia biernego. Warto dbać także o jakość wdychanego powietrza. Dobrze jest unikać spacerów w okresie, gdy poziom pyłu zawieszonego przekracza dopuszczalne normy.

Wskazana jest także odpowiednia ilość i jakość snu, dobre nawodnienie oraz ograniczenie spożywania alkoholu, gdyż jego nadmiar jest czynnikiem sprzyjającym tworzeniu się wolnych rodników tlenowych.

Z kolei, by chronić się przed destrukcyjnym wpływem wolnych rodników na skórę, zaleca się przede wszystkim unikanie nadmiernego opalania i solarium. Konieczne jest także stosowanie kremów z filtrem, nie tylko latem.

Pielęgnację skóry mogą wspierać także specjalne kosmetyki antyoksydacyjne.

6. Suplementy diety neutralizujące wolne rodniki

W aptekach dostępne są także specjalne suplementy diety zawierające substancje antyoksydacyjne, które mają na celu eliminować ewentualne niedobory przeciwutleniaczy. Po tego typu produkty zaleca się sięgać w przypadkach, gdy dobrze skomponowana dieta i zdrowy tryb życia okazują się niewystarczające. Suplementację dobrze jest omówić z lekarzem.

Gdzie znaleźć informacje na temat suplementacji przeciwutleniaczy w walce z wolnymi rodnikami? Informacje na temat wpływu danego produktu oraz jego dawkowania umieszczone są zawsze na etykiecie produktu lub dołączonej do opakowania ulotce.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.