Załamanie nerwowe - objawy, przyczyny, leczenie

Załamanie nerwowe jest nagłym zaburzeniem psychicznej równowagi pacjenta. Stan ten nie jest chorobą, ponieważ nie widnieje w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, niemniej jednak stanowi powszechny problem i może mieć poważne konsekwencje zdrowotne.

Inne określenia załamania nerwowego, to: załamanie stresowe, załamanie psychiczne lub kryzysy rozwojowe.

Na załamanie nerwowe, czyli inaczej kryzys, składają się szczególnie trudne dla jednostki doświadczenia, z którymi trudno samodzielnie sobie poradzić. Człowiek musi poszukać wówczas pomocy, np. w postaci wsparcia społecznego.

Kryzys zakłóca normalny bieg zdarzeń w życiu człowieka, destabilizuje jego dotychczasowe funkcjonowanie oraz wymusza niejako na jednostce ponowne przeanalizowanie i ocenę sposobu myślenia oraz działania.

Kryzysowi towarzyszy niejednokrotnie poczucie bezradności, konieczności poddania się biegowi zdarzeń oraz braku kontroli nad własnym życiem. W trójwymiarowym modelu załamania nerwowego ujmuje się triadę objawów zgrupowanych w następujący sposób:

• emocje, afekt – gniew, nerwowość, wrogość, lęk, strach, przygnębienie, smutek;
• myślenie, procesy poznawcze – utrata, zagrożenie, przekroczenie granic;
• zachowanie, sfera behawioralna – unikanie, działania chybione, paraliż działań.

Z załamaniem nerwowym bardzo mocno koresponduje teoria kryzysów tożsamości w ciągu życia, którą stworzył psychoanalityk Erik Erikson. Według badacza, każda faza rozwoju człowieka wiąże się ze swoistym kryzysem (załamaniem nerwowym) i prowadzi do konfliktu wartości.

Na jakie kryzysy jest narażony człowiek od momentu narodzin aż do śmierci?

• Okres niemowlęctwa – zaufanie a nieufność.
• Wczesne dzieciństwo – autonomia a wstyd i zwątpienie.
• Wiek zabaw – inicjatywa a poczucie winy.
• Wiek szkolny – pracowitość a poczucie niższości.
• Rozwój płciowy – tożsamość a niepewność roli.
• Wczesna dojrzałość – intymność a izolacja.
• Dorosłość – kreatywność a stagnacja.
• Dojrzałość – integralność ego a rozpacz.

Przyczyny załamania nerwowego bywają różne. Określenie „załamany człowiek” może odnosić się zarówno do osoby, która straciła bliskiego przyjaciela, jak i osoby, która w wyniku niespodziewanych wydarzeń utraciła stałą pracę.

Stan zachwiania dobrostanu psychicznego może stanowić konsekwencję przewlekłego stresu. Mówiąc o załamaniu nerwowym, można mieć na myśli wiele rodzajów kryzysów. Wyróżnia się przynajmniej cztery typy kryzysów:

• kryzysy rozwojowe – wydarzenia zachodzące w toku życia jednostki, które powodują gwałtowną zmianę lub życiowy zwrot. Kryzysy rozwojowe stanowią naturalną reakcję adaptacyjną na nowe warunki i okoliczności. Kryzys rozwojowy może wywoływać np. ukończenie studiów, ślub, urodzenie dziecka, zmiana miejsca zatrudnienia, przejście na emeryturę, itp.;
• kryzysy egzystencjalne – wewnętrzne lęki i konflikty jednostki, które koncentrują się wokół rozważań nad sensem życia, poczuciem niezależności, swobody czy wolności. Kryzysy egzystencjalne stanowią skutek bilansów życiowych, jakich człowiek dokonuje, np. w okresie dorastania albo w czasie tzw. kryzysu wieku średniego;
• kryzysy środowiskowe – reakcje stresowe na katastrofy wywołane przez człowieka i klęski żywiołowe, np. powódź, huragan, trzęsienie ziemi, wojnę, epidemię, zapaść gospodarczą czy emigrację;
• kryzysy sytuacyjne – załamanie nerwowe, które pojawia się w sytuacjach nadzwyczajnych i rzadkich, jakich człowiek nie jest w stanie przewidzieć ani kontrolować. Kryzys sytuacyjny charakteryzuje się przypadkowością, nagłym przebiegiem, ma często wymiar katastrofalny i wywołuje wstrząs u jednostki. Na kryzysy sytuacyjne składają się: porwania, utrata pracy, ciężka choroba własna lub bliskiej osoby, śmierć członka rodziny, gwałt czy udział w wypadku komunikacyjnym.

Termin „załamanie nerwowe” wiąże się z pojęciem kryzysu psychicznego czy kryzysu psychosocjalnego.

Załamanie nerwowe to tak naprawdę bardzo pojemny znaczeniowo termin. Wiele osób utożsamia albo myli załamanie nerwowe ze:

• stresem,
• depresją,
• zaburzeniami lękowymi,
• nerwicą
• zespołem stresu pourazowego (PTSD).

Co odróżnia załamanie nerwowe od klinicznych zaburzeń psychicznych? I depresji, i nerwicy, i kryzysom psychicznym towarzyszy napięcie emocjonalne, subiektywne poczucie dyskomfortu, stres, lęk, smutek, zaburzenia koncentracji uwagi i trudności w codziennym funkcjonowaniu.

Oprócz rozchwiania emocjonalnego pojawiają się symptomy ze strony ciała, np.:

• bóle i zawroty głowy,
• biegunka,
• drżenie mięśni,
• przyspieszone tętno.

Różnica między załamaniem nerwowym a klinicznymi postaciami chorób psychicznych ma charakter nie ilościowy, a jakościowy.

Objawy załamania nerwowego mogą bardzo ściśle wkomponowywać się w obraz kliniczny depresji, nerwicy czy PTSD. Załamanie nerwowe różni się jednak od zaburzeń psychicznych nasileniem objawów i czasem trwania.

Zwykle przełomowe przeżycia, traumatyczne wydarzenia i codzienne stresy prowokują i mobilizują jednostkę do dokonania zmian w dotychczasowym życiu w celu zaadaptowania się do nowych okoliczności.

Człowiek przechodzący załamanie nerwowe dokonuje analizy swojego myślenia i działania, następuje dezintegracja psychiczna i ponowna integracja na wyższym poziomie, by móc sprawniej funkcjonować i radzić sobie z życiem.

Wydaje się, że żyjąc w rozpędzonym XXI wieku, nie da się uniknąć stresów i konsekwencji z nimi związanych. Załamaniu nerwowemu jako doświadczeniu subiektywnie trudnemu zawsze towarzyszy stres. Z tego też względu objawy załamania nerwowego bardzo mocno przypominają konsekwencje sytuacji stresowych.

• Objawy kognitywne (poznawcze) – zaburzenia myślenia, problemy z koncentracją uwagi, zaburzenia pamięci, nadwrażliwość zmysłów, natręctwa myślowe, spadek motywacji, zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni, zaburzona zdolność logicznego myślenia, kłopoty z komunikacją.
• Objawy somatyczne, inaczej objawy fizyczne załamania nerwowego – uczucie chronicznego zmęczenia, problemy ze snem (bezsenność, nadmierna potrzeba snu, częste budzenie się), kołatanie serca, trzęsienie się z nerwów, skurcze mięśni, przyspieszony puls, bóle w klatce piersiowej, zaparcia lub biegunki, kłopoty z oddychaniem, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, bóle brzucha, wymioty, nudności, nadaktywność pęcherza moczowego, nadmierna produkcja śliny, nadmierne pocenie się, zmiany skórne, brak apetytu, oziębłość płciowa.
• Objawy emocjonalne – drażliwość, dysforia, skłonność do irytacji, wybuchy gniewu, złość, wrogość, agresja słowna, zmienność nastrojów, rozstrój nerwowy, stany lękowe, smutek, panika, strach, przygnębienie, nastrój depresyjny, apatia, utrata zainteresowań, unikanie kontaktów społecznych.

Nie wolno bagatelizować przedłużającego się napięcia psychicznego, gdyż może być to początek klinicznych postaci zaburzeń, np.

• depresji,
• nerwicy,
• napadów paniki,
• zaburzeń lękowych uogólnionych,
• neurastenii,
• zaburzeń dysocjacyjnych.

Zatem załamanie nerwowe może przyczynić się do rozwoju poważnych chorób natury psychicznej.

Załamanie nerwowe może pojawić się dość nieoczekiwanie, jako skutek nieprzyjemnego wydarzenia bądź sytuacji. Zjawisko to może stanowić konsekwencję:

• wypadku lub śmierci bliskiej osoby,
• utraty stanowiska pracy,
• niezaliczenia ważnego egzaminu,
• nagłej utracie zdrowia,
• zakończenia związku lub rozwodu,
• zaburzenia równowagi w życiu osobistym.

Na załamanie nerwowe narażone są osoby wielozadaniowe, nie radzące sobie w danym czasie z nadmiarem obowiązków, osoby przepracowane lub wypalone zawodowo. Załamaniu nerwowemu ulec mogą również osoby pod presją, które pełnią rolę jedynego żywiciela rodziny. Problem może pojawić się u dzieci i nastolatków uczących się. Załamanie nerwowe może stanowić konsekwencję przemocy psychicznej ze strony rówieśników.

Tytułowe zjawisko dość często spotyka także kobiety ciężarne. Przyszłe matki obawiają się nie tylko o swoje zdrowie, ale również o stan zdrowia nienarodzonego dziecka. Kobiety w ciąży niejednokrotnie obawiają się porodu, ale również okresu poporodowego. Objawy kryzysu psychicznego są również bardzo powszechne wśród matek samotnie wychowujących dzieci.

Myśl „jestem na skraju załamania nerwowego” może towarzyszyć zarówno mężczyznom na wysokich stanowiskach dyrektorskich lub kierowniczych, jak i kobietom, które pracują zawodowo i wykonują w pojedynkę wszystkie obowiązki domowe, nie mając przy tym oparcia w partnerze. Wyczerpaniu nerwowemu i wykończeniu psychicznemu może sprzyjać nadmiar obowiązków w pracy, stresujące stanowisko, wykonywanie zadań pod presją czasu.

Objawy załamania nerwowego mogą utrzymywać się przez kilka dni lub kilka tygodni. W przypadku, w którym załamanie psychiczne przedłuża się, a pacjent odczuwa nadmierną nerwowość, lęk, smutek, spadek motywacji do działania, poczucie braku sensu, wskazana jest wizyta u psychologa.

Bagatelizowanie tego stanu może prowadzić do zachowań autodestrukcyjnych np. nadużywania alkoholu lub narkotyków oraz innych uzależnień behawioralnych.

Najczęściej załamanie nerwowe nie wymaga leczenia psychiatrycznego – wystarczy interwencja kryzysowa, wsparcie psychologiczne i objawy ustępują samoistnie. Kiedy jednak wraz z upływem czasu symptomy kryzysu psychicznego utrzymują się, mimo udzielonej pomocy i ustąpienia sytuacji stresowej, terapia może okazać się niezbędna.

Oczywiście, są osoby, które załamanie nerwowe przeszły samodzielnie, bez pomocy specjalisty. W takiej sytuacji niezbędne jest wsparcie najbliższych. Ulgę mogą przynieść również ćwiczenia relaksacyjne.

Źródła

1. Heszen-Niejodek I., Teoria stresu psychologicznego i radzenia sobie [w:] Strelau J., (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, GWP, Gdańsk 2005, ISBN 83-87957-06-2.
2. Heszen-Niejodek I., Ratajczak Z., Człowiek w sytuacji stresu. Problemy teoretyczne i metodologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000, ISBN 83-226-1008-4.
3. Lazarus R.S., Paradygmat stresu i radzenia sobie, „Nowiny Psychologiczne” 1986, nr 3-4.
4. Reykowski J., Funkcjonowanie osobowości w warunkach stresu psychologicznego, PWN, Warszawa 1966.
5. Terelak J.F., Psychologia stresu, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2001, ISBN 83-86605-64-2.
6. Wrześniewski K., Psychologiczne uwarunkowania powstawania i rozwoju chorób somatycznych [w:] Strelau J., (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 3, GWP, Gdańsk 2005, ISBN 83-87957-06-2.