Zespół hemofagocytarny – przyczyny, objawy, rozpoznanie i leczenie
Zespół hemofagocytarny to zagrażająca życiu choroba, za którą odpowiada nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego. Bywa, że jest uwarunkowana genetycznie, ale i ma charakter nabyty. Jakie są jej przyczyny i objawy? Na czym polega jej leczenie?
1. Co to jest zespół hemofagocytarny?
Zespół hemofagocytarny (HLH, hemophagocytic lymphohistiocytosis) to rzadkie i zagrażające życiu zaburzenie hematologiczne. Występuje u około 1200 osób na 1 000 000 mieszkańców na rok. Choroba w równym stopniu dotyczy płci żeńskiej i męskiej. Najczęściej ujawnia się u dzieci poniżej 1. roku życia. HLH może przebiegać pod postacią pierwotną (uwarunkowaną genetycznie) lub wtórną (nabytą).
2. Zespół hemofagocytarny - przyczyny
Patomechanizm zespołu HLH nie został do końca poznany. Wiadomo, że chorobę wywołuje nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego. Odpowiada za nią niekontrolowane namnażanie limfocytów T i makrofagów, co prowadzi do hipercytokinemii (tzw. burza cytokinowa). Nadmierne stężenie i aktywność cytokin prozapalnych w organizmie skutkuje nasiloną ogólnoustrojową reakcją zapalną i niewydolnością wielonarządową.
Wrodzony zespół hemofagocytowy może być uwarunkowany genetycznie, czasem jest związany z wrodzonymi zespołami niedoborów immunologicznych (zespół Griscelli typu 2, zespół Chediaka i Higashiego, zespół Hermanskiego i Pudlaka typu 2, choroba limfoproliferacyjna związana z chromosomem X, przewlekła granulomatoza).
Nabyty zespół hemofagocytowy może być zainicjowany przez ciężkie infekcje bakteryjne, wirusowe, grzybicze lub pasożytnicze, jak i choroby autoimmunologiczne lub nowotworowe, głównie chłoniaki.
Wtórna postać występująca jako powikłanie układowych chorób tkanki łącznej, nazywana jest zespołem aktywacji makrofagów (MAS, macrophage activation syndrome). U dzieci najczęściej występuje w przebiegu układowej postaci młodzieńczego idiopatycznego zapalenia stawów (uMIZS).
3. Objawy zespołu hemofagocytarnego
Objawy zespołu hemofagocytarnego z reguły są niecharakterystyczne, obejmują cechy zespołu uogólnionej reakcji zapalnej. W obrazie klinicznym dominuje:
- długotrwale utrzymująca się gorączka niereagująca na antybiotykoterapię,
- osłabienie,
- powiększenie wątroby i śledziony (splenomegalia),
- powiększenie węzłów chłonnych,
- obrzęki,
- żółtaczka,
- skłonność do krwawień, łatwe siniaczenie (cechy skazy krwotocznej),
- wysypka o charakterze plamisto-grudkowym, rumieniowym lub pęcherzowym i inne zmiany skórne.
- objawy z zakresu ośrodkowego układu nerwowego, takie jak zaburzenie koordynacji ruchów, napady padaczkowe, drażliwość, nagłe zaniewidzenie, osłabione lub wzmożone napięcie mięśni, występują u około połowy pacjentów.
4. Diagnostyka i leczenie
W rozpoznaniu zespołu hemofagocytarnego wykorzystuje się badania przedmiotowe i podmiotowe, jak i laboratoryjne. Niezbędne jest wykonanie biopsji skóry, węzłów chłonnych, szpiku kostnego, śledziony lub wątroby i badanie histopatologiczne pobranego materiału.
W badaniach stwierdza się w nich podwyższone wskaźniki stanu zapalnego hiperfibrynogenemię, cytopenię, hipertriglicerydemię, hipertransaminazemię, hipofibrynogenemię. Typowa jest obecność makrofagów, które pochłonęły erytrocyty lub ich fragmenty w szpiku kostnym, węzłach chłonnych, narządach miąższowych hemofagocytów.
Potwierdzenie choroby umożliwia analiza DNA lub spełnienie minimum 5 kryteriów z listy, która obejmuje takie symptomy HLH jak:
- powiększenie śledziony,
- gorączka (temperatura >38,5°C, trwająca co najmniej 7 dni),
- niedobór co najmniej 2 z 3 linii komórkowych we krwi obwodowej (cytopenia),
- stężenie hemoglobiny poniżej 9 g/dl (< 10 g/dl u noworodków),
- liczba płytek krwi poniżej 100 tys./mm3,
- liczba neutrofili poniżej 1000/mm3,
- zmniejszona aktywność limfocytów NK lub jej brak,
- stężenie rozpuszczalnego receptora CD25 >2400 U/ml,
- hipertriglicerydemia (na czczo >265 mg/dl) i/lub hipofibrynogenemia (≤1,5 g/l), stężenie ferrytyny ≥500 µg/l,
- hemofagocytoza obecna w szpiku kostnym, śledzionie, węzłach chłonnych lub płynie mózgowo-rdzeniowym.
Wyleczenie zespołu hemofagocytowego nie jest możliwe. Celem terapii jest zahamowanie nadmiernej odpowiedzi immunologicznej. Podjęcie działań jest konieczne, ponieważ nieleczona choroba w ciągu kilku miesięcy od ujawnienia prowadzi do śmierci.
W leczeniu HLH stosuje się leki przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe oraz przeciwgrzybicze i obniżające gorączkę, ale i glikokortykosteroidy (deksametazon), etopozyd i cyklosporynę A, także metotreksat czy leki stosowane w chemioterapii.
Czasem konieczny jest przeszczep szpiku kostnego. Leczenie objawowe obejmuje oczyszczanie krwi z patologicznych białek (plazmaferezę) i przetaczanie immunoglobulin oraz preparatów krwiopochodnych.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.