Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Lek. Łukasz Galus

Sepsa - rozpoznanie, ciężka sepsa, przyczyny i predyspozycje, leczenie

Sepsa charakteryzuje się obecnością drobnoustrojów i ich toksycznych produktów we krwi
Sepsa charakteryzuje się obecnością drobnoustrojów i ich toksycznych produktów we krwi (123rf.com)

Sepsa to choroba, którą nie możemy zarazić się od innej osoby. Możemy jednak zarazić się inną zakaźną chorobą, której przebieg może zakończyć się sepsą. Sytuacja taka występuje najczęściej w przypadku zakażeń gronkowcami czy meningokokami, które mogą skutkować pojawieniem się tego groźnego stanu zapalnego.

spis treści

1. Rozpoznanie sepsy

Wszystkie zakażenia i rany powodują, że do wnętrza organizmów dostają się mikroorganizmy. Zwykle jednak nasz system odpornościowy skutecznie i szybko radzi sobie z większością patogenów, przez co kończy się na podwyższonej temperaturze, bólu, ropieniu, obrzęku. Są to objawy toczącego się stanu zapalnego, który jest odpowiedzią układu immunologicznego na atak mikroorganizmów z zewnątrz.

Stan zapalny, o którym mowa, szybko radzi sobie z tymi zagrożeniami, choć są one nieprzyjemne i zwykle je tłumimy. Jest on dobrodziejstwem jednak nie w każdej sytuacji.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czym jest sepsa?"

Posocznica, uogólniony zespół odczynu zapalnego, zespół układowej odpowiedzi zapalnej, zapalne zakażenie krwi i SIRS – to inne nazwy sepsy. Jest to rodzaj patologicznej, ciężko przebiegającej uogólnionej reakcji organizmu na zakażenie, które wiąże się z wysoką śmiertelnością.

Sepsa charakteryzuje się obecnością drobnoustrojów i ich toksycznych produktów we krwi. Do zakażenia sepsą może dochodzić u noworodków i niemowląt na oddziałach szpitalnych.

Z pojęciem sepsy wiąże się także wstrząs septyczny. Mówimy o nim, gdy mamy do czynienia z ciężką sepsą połączoną z niskim ciśnieniem, czyli spadkiem ciśnienia tętniczego. Natomiast z sepsą mamy do czynienia, gdy wystąpią przynajmniej dwa z czterech objawów uogólnionej reakcji zapalnej.

2. Objawy sepsy

W mediach co jakiś czas pojawiają się elektryzujące doniesienia o przypadkach sepsy. Samo hasło "sepsa" powoduje u wielu ludzi lęk, szczególnie że stan ten dotyczy najczęściej osób ciężko chorych, które przebywają w sterylnych szpitalach, pośród personelu medycznego.

Sepsa nie jest chorobą, tym bardziej zakaźną. Jest to zespół objawów, które wynikają z gwałtownej reakcji organizmu za zakażenie, co w niektórych przypadkach może prowadzić do wstrząsu, niewydolności a nawet śmierci pacjenta.

O sepsie może świadczyć:

  • ciepłota ciała powyżej 38ºC lub poniżej 36ºC,
  • tachykardia - przyspieszona praca serca, >90/min,
  • tachypnoe - przyspieszony oddech, > 30/min (lub konieczność zewnętrznego wspomagania oddechu np. poprzez respirator),
  • liczba leukocytów (białych ciałek krwi) >12 000/µl lub
  • gdy mamy zidentyfikowane ognisko zakażenia, czyli wykazana jest obecność drobnoustrojów chorobotwórczych w tkankach, płynach lub jamach ciała.

Dodatkowymi kryteriami rozpoznawania sepsy są:

  • obecność neutrofilii (rodzaj białych krwinek, odpowiedzialnych za zwalczanie bakterii),
  • dwukrotnie podwyższenie poziomu CRP – białka C-reaktywnego, biorącego udział w reakcjach zapalnych,
  • dwukrotne podwyższenie poziomu prokalcytoniny, białka biorącego udział w reakcjach zapalnych,
  • hiperglikemia (podwyższone stężenie glukozy we krwi) mimo niewystępowania cukrzycy, nagłe zmiany świadomości,
  • tak zwany dodatni bilans płynowy, czyli zatrzymywanie płynów w organizmie, prowadzące do obrzęków.

3. Ciężka sepsa

W przypadku ciężkiej sepsy przyczyny obejmują ciężką infekcję i stan zapalny. Ciężka sepsa charakteryzuje się dodatkowo nakładaniem i wzajemnym wzmacnianiem tych dwóch stanów. To sprawia, że ciężka sepsa wyjątkowo szybko i mocno atakuje i w końcu przełamuje opór układu odpornościowego. W dalszej kolejności ciężka sepsa daje objawy w postaci rozszerzonych naczyń krwionośnych, co w efekcie powoduje spadek ciśnienia.

Warto podkreślić, że w przypadku ciężkiej sepsy objaw ten jest bardzo charakterystyczny. Ciężka sepsa sprawia, że ciśnienie pozostaje niskie, choć łożysko naczyniowe jest odpowiednio wypełnione krwią. Aby w tym stanie utrzymać ciśnienie na odpowiednim poziomie, konieczne jest podawanie odpowiednich leków.

4. Szybka diagnoza

Od stycznia 2016 roku w Polsce i Europie dostępna jest nowa technologia diagnostyczna, która umożliwia szybkie czułego markera sepsy - prokalcytoniny. Wcześniej tego typu badania były możliwe do przeprowadzenia tylko w dobrze wyposażonych laboratoriach szpitalnych.

Badanie takie jest wykonywane przy udziale nowoczesnego, zminiaturyzowanego urządzenia diagnostycznego Lagdeo IB-10, które umożliwia badanie stężenia tej substancji bezpośrednio w gabinetach lekarskich, szpitalnym oddziale ratunkowym (SOR), przychodni, izbie przyjęć nawet najmniejszego szpitala czy w karetce pogotowia. Wynik jest dostępny w ciągu około dwudziestu minut od pobrania krwi. Jest to sprawdzony i potwierdzony badaniami klinicznymi test.

5. Przyczyny i predyspozycje 

Ryzyko wystąpienia sepsy występuje u osób szczególnie do tego predysponowanych. Wśród przyczyn sepsy należy wymienić ogólnie słaby stan zdrowia osób, ze współistniejącymi chorobami takimi jak przewlekłe choroby płuc czy neutropenie (najczęstsza, u osób leczonych chemioterapią).

Osobami szczególnie narażonymi na wystąpienie sepsy, są też pacjenci poddani immunosupresji (czyli celowemu obniżeniu odporności, np. w związku z przeszczepami oraz osoby starsze, niedożywione i wyniszczone.

PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT

Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:

Wszystkie odpowiedzi lekarzy

Ryzyko sepsy rośnie także w związku z rodzajem stosowanej diagnostyki i leczenia inwazyjnego, czyli stwarzającego możliwość wprowadzenia drobnoustroju do organizmu. Wszystkie wymienione przyczyny sepsy sprawiają, że największy odsetek występowania sepsy istnieje na oddziałach intensywnej opieki medycznej - ok. 5 - 10 proc. Sepsa występuje zarówno w warunkach szpitalnych, jak i poza szpitalnych.

Do najczęstszych patogenów będących przyczyną sepsy zaliczamy:

  • bakterie: Staphylococcus, Streptococcus, Entrobacterie (E.coli, Klebssiella, Proteus) czy beztlenowce, jak Pseudomonas,
  • grzyby: Candida sp.,
  • wirusy (denga).

5.1. Sepsa meningokokowa u dzieci

Dla dzieci i młodzieży szczególnie niebezpieczne są zakażenia wywołane przez bakterie z gatunku Neisseria meningitidis (meningokoki). Przebiegają one bowiem jako ropne zapalenie opon mózgowych lub zakażenie krwi (posocznica, sepsa).

Sepsa meningokokowa u dzieci może mieć gwałtowny przebieg. Zupełnie zdrowe dziecko z powodu infekcji menigokokowej w ciągu zaledwie kilku godzin może trafić na oddział intensywnej terapii. Na zachorowanie na tego rodzaju sepsę szczególnie narażone są dzieci do piątego roku życia oraz młodzież w wieku 14-19 lat. Z zakażeniami tymi trudno jest walczyć, ponieważ meningokoki rozprzestrzeniają się drogą kropelkową.

Na początku sepsa daje objawy grypopodobne, których nasilenie pozornie zmniejsza się po 4-6 godzinach. Jednak, kiedy niemowlę lub małe dziecko wykazuje niepokój ruchowy, nie ma \apetytu, ma ból głowy i kończyn połączony z wymiotami, podejrzenie sepsy jest całkowicie uzasadnione.

Typowym objawem sepsy jest sztywność karku. Najbardziej charakterystyczny objaw wstrząsu septycznego, czyli drobne wybroczyny, pojawia się, niestety, w zaawansowanym stadium choroby. Nie należy czekać, aż ujawni się on na skórze lub błonach śluzowych, lecz od razu podjąć leczenie.

Rokowanie w sepsie zależy od szybkiego postawienia diagnozy i bezzwłocznego rozpoczęcia leczenia w wyspecjalizowanym ośrodku wysokimi dawkami antybiotyków podawanych pozajelitowo. Obecnie duże nadzieje wiąże się z zastosowaniem aktywowanego białka C. Profilaktyka sepsy właściwie sprowadza się do zapobiegania zakażeniom szpitalnym.

Meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - zdjęcia
Meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych - zdjęcia

W przedstawionej sytuacji powstałe wybroczyny przyczyniły się do rozwinięcia gangreny, w wyniku której

zobacz galerię

6. Wielokierunkowość patomechanizmów i objawów

Sepsa nie jest wyłącznie zwykłym zakażeniem układowym organizmu, lecz zjawiskiem powodującym zakłócenia większości procesów organizmu. W wyniku objawów sepsy u dzieci dochodzi do wydzielania całego szeregu mediatorów procesów zapalnych tzw."burzy cytokinowej”. Rozwijająca się odpowiedź zapalna zwrotnie prowadzi do uruchomienia mechanizmów ją blokujących. W konsekwencji wyróżnia się okres nadmiernej odpowiedzi układu odpornościowego oraz jej niedoboru.

Podczas sepsy dochodzi także do zmian w śródbłonku naczyniowym - jego uszkodzenia, prowadzących, między innymi do wykrzepiania krwi w naczyniach. Jest to tak zwany zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego - DIC, który z kolei, w wyniku tworzenia mikrozatorów i niedokrwienia narządów prowadzi do ich niewydolności. Niewydolność narządów prowadzi do szeregu zaburzeń metabolicznych (np. niewydolność wątroby) czy równowagi kwasowo - zasadowej (niewydolność nerek).

W wyniku wzrostu przepuszczalności naczyń krwionośnych (pod wpływem mediatorów zapalnych), a także zmniejszenia kurczliwości mięśnia sercowego dochodzi także do niewydolności krążenia, które również jest przyczyną niewydolności innych narządów wewnętrznych. Powyższe przykładowe patologiczne zmiany zachodzące w organizmie podczas sepsy nakreślają wielokierunkowość choroby oraz wzajemne potęgowanie się jej poszczególnych elementów.

Zobacz także

7. Leczenie sepsy

Leczenie sepsy wymaga dwukierunkowego działania. Pierwszym zadaniem, jakie stawiane jest przed lekarzem w przypadku pacjenta z sepsą, jest identyfikacja patogenu i wdrożenie leczenia przeciwko niemu. Jest to, tak zwane leczenie przyczynowe sepsy. Z reguły polega ono na stosowaniu antybiotyków, początkowo dobranych empirycznie o szerokim spektrum działania, a po identyfikacji wroga celowanych. Nie mniej ważna i często decydująca o przeżyciu pacjenta z sepsą jest druga ścieżka leczenia, czyli działanie objawowe. Ma ono na celu wyrównywanie zakłóconych funkcji życiowych.

Zobacz także:

Leczenie sepsy polega m.in. na:

  • przetaczaniu płynów infuzyjnych dożylnie, w celu wyrównywania niedociśnienia i zaburzeń ukrwienia,
  • wyrównywaniu równowagi kwasowo - zasadowej m.in.: poprzez stosowanie dwuwęglanów,
  • prowadzeniu dializ w przypadku niewydolności nerek,
  • stosowaniu glikokortykosteroidów w celu opanowywania reakcji zapalnych,
  • przetaczaniu płytek krwi w przypadku krwawień,
  • podawaniu insuliny w przypadku zaburzeń gospodarki węglowodanowej,
  • wspomaganiu oddechu w przypadku niewydolności oddechowej.

Współczesna medycyna daje nam bardzo wiele narzędzi do walki z sepsą. Pomimo to wciąż w wielu przypadkach jest ona bezradna w jej obliczu - śmiertelność w ciężkiej sepsie szacuje się na 28-60%!

8. Oporność bakterii na leczenie

Sepsa jest znana od wieków, pisał o niej nawet Hipokrates. W dawnych czasach jej wystąpienie, kiedy nie znane były antybiotyki i środki antyseptyczne, było jak najbardziej uzasadnione. Jednak, mimo dzisiejszej wiedzy i postępu w medycynie, w dalszym ciągu sepsa jest groźna i w ciągu kilku godzin może pozbawić chorego nawet życia.

Po odkryciu antybiotyków, zaczęto je stosować nagminnie i często bez żadnego uzasadnienia, co spowodowało powstanie mikroorganizmów opornych na wiele z nich. Skutkuje to tym, że wiele patogenów, z którymi mamy do czynienia, nie da się wyleczyć i jest realnym zagrożeniem, szczególnie dla osób z obniżoną odpornością (m.in. noworodki, wcześniaki, osoby w podeszłym wieku, pacjenci leczenie chemio- i radioterapią, osoby po oparzeniach znacznej części ciała). U tych chorych występuje mocno zwiększone ryzyko zakażenia ogólnoustrojowego i w konsekwencji sepsy.

Postęp technologiczny pozwala na coraz dokładniejsze ingerencje w ludzkie ciało, co przyczynia się do wydłużania życia u chorych, u których do niedawna rokowania były bardzo złe. Mimo to, przedłużające się pobyty w szpitalu oraz inwazyjne procedury medyczne przynoszą zwiększone ryzyko zakażeń, w tym właśnie sepsy.

9. Profilaktyka

Aby nie dopuścić do zakażenia, powinniśmy:

  • stosować podstawowe zasady higieny,
  • w przypadkach obniżonej odporności unikać kontaktu z chorymi,
  • dokładnie dezynfekować rany,
  • stosować się do zaleceń lekarskich w przypadku infekcji.

W niektórych przypadkach konieczna może okazać się zapobiegawcza antybiotykoterapia, m.in. przed operacją lub porodem (np. jeśli u kobiety w ciąży stwierdzono kolonizację paciorkowcem.

Nie istnieje szczepionka przeciw sepsie, jest jednak możliwość zaszczepienia się na patogeny, które mogą sepsę wywołać.

SIRS jest poważnym problemem medycznym. W samej tylko UE rocznie z jej powodu umiera 146 tysięcy chorych. W Wielkiej Brytanii śmiertelność z jej powodu wynosi od 30 do 50 na 100 000 zachorowań w ciągu roku, co plasuje ją w czołówce najczęstszych przyczyn zgonów.

W leczeniu sepsy najważniejsza jest skuteczna diagnostyka czynników infekcyjnych, które ja wywołują. Decyduje ona o skuteczności terapii i czasie hospitalizacji chorego.

Na chwilę obecną nie ma możliwości wyeliminowania posocznicy, lecz możemy zmniejszyć częstotliwość jej występowania poprzez:

  • wprowadzenie racjonalnej polityki antybiotykoterapii,
  • dokładne badania laboratoryjne w celu dobrania właściwego lekarstwa,
  • przestrzeganie procedur medycznych,
  • restrykcyjnej kontroli zakażeń szpitalnych.

Działania te mogą zmniejszyć liczbę nowych zakażeń oraz zwiększyć szanse na szybkie i skuteczne leczenie chorych.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze