Aminokwasy – właściwości, podział i rola
Aminokwasy to związki organiczne, które pełnią w organizmie wiele ważnych funkcji. Od nich zależy budowa białek, produkcja hormonów, enzymów i przeciwutleniaczy, a także przebieg procesów energetycznych. Aminokwasy dzieli się na endogenne, które organizm wytwarza samodzielnie i egzogenne, które trzeba dostarczać. Gdzie ich szukać? Co trzeba wiedzieć?
1. Co to są aminokwasy?
Aminokwasy, inaczej kwas α-amino karboksylowy czy kwas aminowy, to grupa związków organicznych składających się z cząsteczek węgla, azotu, wodoru, tlenu oraz zmiennej grupy łańcucha bocznego.
To podstawowy materiał budulcowy białek. Aminokwasy łącząc się, tworząc różne kombinacje, dzięki czemu powstają różne typy białka, które pełnią wiele funkcji.
2. Podział aminokwasów
Ponieważ aminokwasy klasyfikuje się z uwzględnieniem kilku kryteriów, funkcjonują trzy zasadnicze podziały.
Główny podział aminokwasów obejmuje:
- aminokwasy białkowe, których jest 20. Wchodzą w skład białek i mają kluczowe znaczenie dla organizmu człowieka,
- aminokwasy niebiałkowe, których jest ponad 300. Pełnią inne funkcje niż budulcowe.
Z uwagi na możliwość wytwarzania aminokwasu przez organizm lub konieczność dostarczania go wraz z pożywieniem, aminokwasy białkowe dzieli się na:
- aminokwasy egzogenne. To związki organiczne niezbędne do życia, których ludzki organizm nie jest w stanie wytwarzać samodzielnie. Niezbędne jest dostarczanie ich wraz z dietą bądź w postaci suplementów diety (np. odżywek białkowych). Aminokwasy egzogenne to: fenyloalanina, lizyna, leucyna, izoleucyna, metionina, tryptofan, treonina i walina,
- aminokwasy endogenne, które są syntetyzowane w organizmie człowieka. To między innymi alanina, kwas asparaginowy, asparagina, cysteina, glicyna, glutamina, kwas glutaminowy, prolina, seryna czy tyrozyna.
Wyróżnia się także aminokwasy warunkowo niezbędne, które organizm człowieka jest w stanie produkować samodzielnie, ale wyłącznie wtedy, gdy dostępne są odpowiednie ilości aminokwasów będących ich prekursorami.
Ze względu na budowę łańcucha bocznego aminokwasu wyróżnia się:
- aminokwasy hydrofobowe (niepolarne), do których zalicza się aminokwasy z alkilowym lub aromatycznym łańcuchem bocznym
- aminokwasy hydrofobowe (polarne), do których należą aminokwasy obojętne, kwasowe i zasadowe.
3. Rola i właściwości aminokwasów
Aminokwasy to ważne składniki budulcowe białek. Mają zdolność do tworzenia tkanek, organów, mięśni, skóry, włosów i paznokci. Są niezbędne do regeneracji struktur ciała, zwłaszcza mięśni. Wpływają na budowanie masy mięśniowej i zmniejszenie uczucia zmęczenia po treningu, dodają energii. To jednak nie wszystko.
Kwas aminowy bierze udział w wielu mechanizmach odpowiedzialnych za utrzymanie homeostazy, ponieważ:
- wpływa na syntezę neuroprzekaźników, hormonów i enzymów, a także płynów ustrojowych,
- wzmacnia śródbłonek naczyń,
- posiada właściwości przeciwutleniające,
- bierze udział w termoregulacji organizmu,
- wpływa na wzrost przydatków skóry (włosy, paznokcie),
- wzmacnia układ odpornościowy,
- ma pozytywny wpływ na pracę wątroby,
- odpowiada za gospodarkę hormonalną,
- wspomaga regenerację komórek,
- bierze udział w metabolizmie węglowodanów oraz tłuszczów,
- reguluje działanie ośrodkowego układu nerwowego,
- łagodzi skutki nadmiernego spożywania alkoholu oraz palenia papierosów.
Każdy aminokwas pełni w organizmie człowieka inne funkcje. Na przykład lizyna uczestniczy w produkcji kolagenu czy elastyny, tryptofan wspiera układ nerwowy, przeciwdziała depresji i wpływa na ogólne samopoczucie, natomiast kwas asparaginowy jest niezbędny do funkcjonowania mózgu i układu nerwowego, DNA i RNA, syntezy przeciwciał.
Wzmacnia układ odpornościowy oraz uczestniczy w usuwaniu amoniaku z organizmu. Ponadto aminokwasy, z uwagi na właściwości regenerujące, przeciwstarzeniowe i nawilżające są wykorzystywane w kosmetyce.
4. Aminokwasy w jedzeniu i suplementach diety
Aby cieszyć się zdrowiem, dobrym samopoczuciem i kondycją, należy dbać o dostarczanie organizmowi produktów zawierających wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne. Jakie są dobre źródła aminokwasów?
W codziennej diecie nie może zabraknąć białka pełnowartościowego, czyli mięsa, przede wszystkim drobiu i ryb, a także jajek i nabiału. Substancje te są obecne także w wielu innych produktach, choć w różnej ilości (stąd użyteczne i pomocne są tabele aminokwasów).
Przyjmowanie aminokwasów w postaci suplementów i odżywek poleca się osobom aktywnym fizycznie, trenującym sporty siłowe, budującym masę mięśniową, ale także odchudzającym się, przestrzegającym zasad diety wegetariańskiej czy wegańskiej oraz cierpiącym na nadciśnienie, choroby serca oraz choroby układu nerwowego.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.