Wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja) - przyczyny, objawy, leczenie

Anafilaksja to ciężka, zagrażająca życiu reakcja alergiczna. Jej najcięższą postacią jest wstrząs anafilaktyczny, który może doprowadzić do ciężkiej niewydolności oddechowej. Czym spowodowana jest anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny? Jak powinna wyglądać pierwsza pomoc w przypadku wystąpienia wstrząsu? Czym jest wstrząs anafilaktyczny po penicylinie?

1. Anafilaksja – co to jest wstrząs anafilaktyczny?

Anafilaksja to natychmiastowa reakcja alergiczna, dotykająca funkcjonowanie całego organizmu lub ważnych organów (najczęściej przewodu pokarmowego, płuc, skóry, układu krążenia) i poważnie zagrażająca życiu chorego, szczególnie jeśli wystąpi w swojej najcięższej postaci - wstrząsu anafilaktycznego.

Reakcja anafilaktyczna jest wywołana nadmierną reakcją organizmu na wytworzenie przeciwciał IgE w wyniku, gdy do organizmu dostaje się alergen. Przeciwciała wywołują skurcz mięśni gładkich, reakcje skórne, a nawet drgawki. Utrudnione może być także oddychanie.

2. Przyczyny anafilaksji

Anafilaksja pojawia się nagle, bardzo szybko po zetknięciu się z alergenem i wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej. Jej objawy widać po zaledwie kilku sekundach (musi być to drugi kontakt z alergenem - za pierwszym razem pojawiają się przeciwciała, za drugim mogą one wywołać wstrząs) - najczęściej po pozajelitowym podaniu leku (np. penicyliny, niesteroidowego leku przeciwzapalnego, morfiny, insuliny) lub wstrzyknięciu kontrastu wykorzystywanego przy badaniach radiologicznych.

Testy skórne

Wykonanie testów skórnych pozwala rozpoznać alergeny, na które jesteśmy uczuleni.

zobacz galerię

Przyczyną wstrząsu może być także ukąszenie przez owada, jad owadów, na który alergik jest uczulony lub zjedzenie pokarmu z alergenem (często są to orzeszki ziemne, skorupiaki, środki konserwujące dodawane do żywności). Możliwa jest także przy kontakcie z lateksem. Anafilaksja pojawia się również podczas odczulania.

3. Wstrząs anafilaktyczny - objawy

Podczas wstrząsu anafilaktycznego gwałtownie spada ciśnienie, przyspiesza się akcja serca, blednie skóra, dochodzi do utraty przytomności oraz mogą pojawić się:

• drgawki;
• poty;
• duszności;
• wymioty;
• łzawienie;
• ból głowy;
• obrzęk twarzy;
• świąd skóry dłoni i stóp;
• niekontrolowane oddawanie moczu i kału;
• pokrzywka na skórze;
• atak astmy oskrzelowej..

4. Anafilaksja - leczenie

Przy wystąpieniu objawów reakcji anafilaktycznej należy natychmiastowo podjąć leczenie. Usuwa się źródło alergenu, jeżeli jest to możliwe, a następnie podaje się domięśniowo lub podskórnie epinefrynę (w przypadku wstrząsu anafilaktycznego zaleca się ją podać we wlewie dożylnym).

Następnie podawane są leki przeciwhistaminowe I generacji, drogą pozajelitową. Glikokortykosteroidy stosowane są profilaktycznie w celu zapobiegania pojawieniu się reakcji anafilaktycznej. Należy podtrzymywać odpowiednią pracę układu oddechowego i układu krążenia.

5. Powikłania

Jeśli anafilaksja jest w porę zauważona, zidentyfikowana i leczona, jest możliwa do opanowania. Jednak w przypadku nieotrzymania pomocy, istnieje zagrożenie dla życia alergika.

Wstrząs anafilaktyczny, znany także jako reakcja anafilaktyczna może doprowadzić do ciężkiej niewydolności oddychania lub niewydolności krążenia. Spadek ciśnienia krwi, a także niewystarczająca ilość tlenu to czynniki, które mogą spowodować zatrzymanie akcji serca pacjenta.

Wśród powikłań, które mogą wynikać z wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego lekarze wymieniają:

• uszkodzenie mózgu,
• zaburzenia prawidłowego rytmu serca,
• niewydolność nerek,
• zawał mięśnia sercowego,
• wstrząs kardiogenny,
• zgon, spowodowany nagłym zatrzymaniem krążenia.

6. Wstrząs anafilaktyczny po penicylinie

Penicylina jest antybiotykiem β-laktamowym, który otrzymywany jest przy użyciu pleśni Penicillium. Antybiotyki penicylinowe są powszechnie stosowane w leczeniu zakażeń bakteryjnych, ponieważ hamują proces tworzenia ściany komórkowej bakterii, przez co chorobotwórcze drobnoustroje nie mogą się namnażać. Blokują aktywność enzymów bakteryjnych, transpeptydaz (PBP), które uczestniczą w końcowym etapie syntezy peptydoglikanu ściany komórki bakteryjnej.

Niestety, nie wszyscy mogą przyjmować ten antybiotyk β-laktamowy. U osoby z nadwrażliwością może wystąpić wstrząs anafilaktyczny po penicylinie. W przypadku podania leku doskórnie, silna reakcja alergiczna może wystąpić niemal natychmiast. Czas reakcji może być nieco wydłużony w przypadku doustnego przyjęcia penicyliny.

Początkowe objawy zwiastujące nadejście wstrząsu anafilaktycznego po zastosowaniu antybiotyku penicylinowego mogą obejmować:

• złe samopoczucie,
• bladość skóry,
• nudności i wymioty,
• utratę przytomności,
• katar,
• spadek ciśnienia tętniczego krwi,
• przyspieszony i spłycony oddech.

W późniejszym czasie mogą pojawić się również takie objawy jak:

• świąd skóry,
• rumień,
• pokrzywkę rozchodzącą się po całym ciele,
• obrzęk twarzy,
• obrzęk błoń śluzowych jamy ustnej oraz przełyku,
• duszność.

Szok anafilaktyczny po penicylinie wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej. W przypadku wystąpienia wyżej wymienionych objawów, należy skonsultować się z pogotowiem.

7. Rozpoznanie wstrząsu anafilaktycznego i czynniki ryzyka

Rozpoznanie anafilaksji zwykle poprzedzone jest obserwacją objawów klinicznych, występujących u pacjenta. U znacznej części osób przebiają one w sposób gwałtowny, nie jest to jednak reguła. Podczas wstrząsu anafilaktycznego może wystąpić bladość skóry, gwałtowny spadek ciśnienia, przyspieszenie akcji serca. Wielu pacjentów traci również przytomność. Tego typu objawy są charakterystyczne dla anafilaksji.

Czasami zdarza się, że pacjent nie widzi związku między wystąpieniem wymiotów, które są poprzedzone wysypką skórną. Wielu pacjentów myli wstrząs anafilaktyczny z innymi schorzeniami np. astmą oskrzelową, zatruciem pokarmowym. Przyjęcie leków antyhistaminowych może spowodować brak wystąpienia objawów towarzyszących wstrząsowi anafilaktycznemu.

Najważniejszym kryterium diagnostycznym w przypadku anafilaksji jest spadek ciśnienia krwi, a także tachykardia, nazywana częstoskurczem. W badaniach laboratoryjnych istotną rolę odgrywa poziom tryptazy - białka enzymatycznego z rodzaju proteinaz, które występuje głównie w komórkach tucznych. Ilościowe oznaczanie trypatazy w surowicy krwi jest wykorzystywane w diagnostyce reakcji anafilaktycznych.

Zwiększone stężenie tego białka może wskazywać na wystąpienie anafilaksji. Wstrząs anafilaktyczny należy różnicować z takimi problemami zdrowotnymi jak: choroba serca, padaczka, napady paniki czy omdlenia.

Należy mieć na uwadze, że osoba, u której raz wystąpił wstrząs anafilaktyczny jest bardziej narażona na ponowne wystąpienie anafilaksji. Inne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko wystąpienia anafilaksji to: alergia, astma oskrzelowa, choroba serca czy mastocytoza. Ostatnie schorzenie wiąże się z powstawaniem nadmiaru komórek tucznych, zwanych mastocytami.

8. Reakcja anafilaktyczna – pierwsza pomoc w razie wystąpienia objawów

Anafilaksja w lżejszej, niż wstrząs anafilaktyczny, odmianie może wywoływać pokrzywkę lub obrzęk. W przypadku pojawienia się anafilaksji należy położyć chorego tak, aby nogi były wyżej niż głowa i natychmiast wezwać pogotowie, ponieważ taka reakcja stanowi realne zagrożenie życia.

Jeśli u pacjenta wystąpi wstrząs anafilaktyczny, pierwsza pomoc jest niezbędna. Wstrząs anafilaktyczny jest ostrą zagrażającą życiu reakcją alergiczną organizmu, a brak odpowiedniego postępowania medycznego może przynieść fatalne skutki.

Problemy z oddychaniem czy spadek ciśnienia tętniczego krwi to objawy, które mogą stanowić zagrożenie dla życia. Osoba, u której pojawiają się te objawy wymaga podania adrenaliny. Lek ten jest jedynym, który może uratować życie pacjenta, w przypadku wystąpienia objawów wstrząsu anafilaktycznego. Ryzyko wystąpienia skutków ubocznych jest niewspółmierne do korzyści, dlatego nie należy zwlekać z podaniem tego środka.

9. Wstrząs anafilaktyczny i postępowanie po zakończeniu leczenia

Niezwykle istotnym elementem postępowania medycznego u pacjenta po przebytym epizodzie anafilaksji jest dokładne określenie, czym spowodowany był szok anafilaktyczny. Kiedy objawy wstrząsu zostaną opanowane, konieczne może być pobranie krwi, celem oceny tzw. swoistych przeciwciał. Postępowanie to wdraża się w sytuacji, w której istnieje podejrzenie alergii na konkretny alergen, przeciw któremu skierowane są przeciwciała.

Dodatkowo, wskazana jest konsultacja u specjalisty – alergologa. Testy skórne z użyciem alergenów wykonywane są zazwyczaj po trzech, czterech tygodniach. Wykonane wcześniej, mogą wypaść fałszywie ujemnie.

Dodatkowo, pacjent musi zmienić dotychczasowe nawyki np. żywieniowe, celem wykluczenia alergenów wywołujących reakcję anafilaktyczną. Jeśli ostra reakcja alergiczna wystąpiła u dziecka w wieku szkolnym lub przedszkolnym, niezbędne będzie również poinformowanie placówki edukacyjnej o tym, że dziecko jest alergikiem i przeszło wstrząs uczuleniowy.

10. Anafilaksja – profilaktyka wstrząsu

Aby anafilaksja nie wystąpiła, zalecane jest unikanie substancji alergizujących, czyli np. zwracanie uwagi na skład poszczególnych produktów spożywczych. Aby jednak było to możliwe, trzeba wiedzieć dokładnie, na co jest się uczulonym. Aby to stwierdzić, przeprowadza się testy skórne.

W przypadku noworodków - są one najlepiej chronione przez mleko matki. Te matki, które chcą karmić piersią, a wywodzą się z rodziny obciążonej alergią, powinny po porodzie zdecydowanie żądać, by ich dziecko nie było karmione jakimikolwiek produktami mlecznymi.

Kontakt z mlekiem krowim w pierwszych dniach życia może działać alergizująco nawet wówczas, gdy niemowlę będzie następnie karmione mlekiem matki. Jeżeli u matki wystąpi brak laktacji, to w rodzinach obciążonych alergią jest uzasadnione podjęcie próby karmienia, tzw. mlekiem ubogoalergenowym. W przypadku alergii i astmy polecana jest także odpowiednia dieta i uprawianie sportu, które poprawią samopoczucie.

11. Statystyki

Statystyki dotyczące częstości występowania wstrząsu anafilaktycznego, podane przez krajowego konsultanta w dziedzinie medycyny ratunkowej, prof. Jerzego Roberta Ładnego pokazują, że każdego roku na skutek anafilaksji umiera od jednej do trzech osób na milion mieszkańców Polski, co w przeliczeniu na liczbę Polaków zamieszkujących nasz kraj oznacza od czterdziestu do stu dwudziestu zgonów rocznie.

Ryzyko śmiertelności jest wyższe w przypadku atopików, którzy mają wrodzoną skłonność do wytwarzania przeciwciał (nazywanych również białkami obronnymi organizmu) w tak zwanej klasie IgE.

Zgonów spowodowanych wstrząsem anafilaktycznym jest zdecydowanie mniej od zgonów, które są spowodowane chorobami nowotworowymi czy zawałami mięśnia sercowego.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.