Anosmia – przyczyny, diagnostyka i leczenie utraty węchu
Anosmia, czyli utrata węchu, to nabyty lub rzadziej wrodzony całkowity brak funkcji powonienia. Najczęstszą przyczyną zaburzenia są choroby nosa i zatok przynosowych, nowotwory i urazy okolic nosa. Wrodzona anosmia stanowi zaledwie kilka procent przypadków. Co warto wiedzieć?
1. Czym jest anosmia?
Anosmia, czyli utrata węchu, może pojawić się z wielu różnych przyczyn. Mówi się o niej, gdy z jakiegoś powodu zmysł powonienia nie działa tak, jak powinien. Na czym polega mechanizm jego działania? Za odróżnianie zapachów odpowiadają komórki węchowe zlokalizowane w błonie śluzowej nosa. Komórka receptora węchowego jest neuronem czuciowym, który ma dwie wypustki. Krótsza z nich, dendryt, pokryta jest rzęskami, w których przetwarzane są substancje zapachowe. Druga wypustka neuronu czuciowego węchowego tworzy nerw węchowy, który dociera do opuszki węchowej. Ta kończy się w korze węchowej, w płacie skroniowym.
Obrazowo, w bardzo dużym uproszczeniu można przyjąć, że cząsteczki zapachowe dostają się do nosa, w okolicę nabłonka węchowego. Każda znajdująca się w nim komórka jest połączona z neuronem zapachowym. Informacja jest przekazywana do odpowiednich ośrodków w mózgu. Tam zapach jest przetwarzany i identyfikowany.
2. Przyczyny utraty węchu
Prawidłowa zdolność wyczuwania zapachów zmniejsza się wraz z wiekiem i procesem starzenia organizmu. Pogorszenie i zmniejszenie odczuwania węchu nazywane jest hiposmią. Na słabsze odbieranie zapachów wpływa również palenie papierosów, jak również zaleganie wydzieliny w drogach oddechowych (najczęściej odpowiada za to przeziębienie, grypa, katar sienny lub zapalenie zatok przynosowych). W przypadku całkowitego braku węchu, czyli anosmii, zdolność odróżniania zapachów jest zniesiona.
Wrodzona anosmia stanowi tylko kilka procent przypadków tego zaburzenia. To jeden z objawów zespołu Kallmanna. Do najczęstszych przyczyn nabytej anosmii, czyli utraty powonienia, zalicza się:
- wirusowe zakażenia górnych dróg oddechowych,
- choroby nosa i zatok przynosowych, astmę oskrzelową,
- polipy, tętniaki, guzy lub nowotwory w przewodzie nosowym
- urazy okolic nosa, uraz głowy czaszkowo-mózgowy (anosmia i częstość jest proporcjonalna do ciężkości urazu). Do uszkodzenia włókien nerwowych (przerwania w miejscu ich przechodzenia w blaszce sitowej) dochodzi najczęściej podczas wypadków samochodowych,
- choroby układu nerwowego, takie jak choroba Parkinsona, choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane, cukrzyca, zespół Fostera Kennedy′ego, migrenowe bóle głowy, zespół Korsakowa, epilepsja,
- choroby endokrynologiczne, takie jak zespół Cushinga, niedoczynność tarczycy, marskość wątroby,
- działanie leków. To głównie antybiotyki, ale i podawane do nosa środki znieczulające, leki przeciwpadaczkowe, leki immunosupresyjne, leki moczopędne, obniżające ciśnienie czy stężenie glukozy we krwi, leki stosowane w chorobie Parkinsona,
- działanie substancji chemicznych. To na przykład pochodne amfetaminy i kokaina, organiczne i nieorganiczne związki chemiczne, metale ciężkie, kwasy i zanieczyszczenia powietrza.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
3. Diagnostyka i leczenie anosmii
Pacjenci z anosmią wymagają dokładnego zebrania wywiadu. O co pyta lekarz? O ostatnio przebytą infekcję górnych dróg oddechowych, choroby układowe (cukrzyca, choroby tarczycy), przyjmowane leki (zarówno przepisane przez lekarzy, jak i dostępne bez recepty), narażenie na działanie substancji toksycznych, wykonane zabiegi dentystyczne, palenie papierosów i picie alkoholu, urazy głowy.
Istotne są również objawy towarzyszące, takie jak zaburzenia widzenia, krwawienia z nosa, niedrożność przewodów nosowych, bóle głowy, spadek zdolności intelektualnych i zaburzeń nastroju. Podczas badania pacjent wącha substancję wonną, z zamkniętymi oczami, każdym nozdrzem osobno. To element kluczowy diagnostyki.
Ponadto niezbędne jest badanie fizykalne uszu, nosa, jamy ustnej, jamy nosowo-gardłowej, a także ocena otolaryngologiczna w celu wykluczenia miejscowych zmian.
Wskazana jest ocena stanu psychicznego. Wykonuje się również badania krwi (morfologia, stężenie glukozy, witaminy B12 i inne, w zależności od podejrzenia podłoża problemu). Czasem konieczne jest wykonanie rezonansu magnetycznego głowy i zatok przynosowych nosa.
3.1. Rokowania w anosmii
Rokowanie u każdego pacjenta jest inne, ponieważ różne są przyczyny anosmii. Aby podjąć leczenie, należy dążyć do jej ustalenia, a następnie skupić się na terapii choroby podstawowej. Niestety często zdarza się, że nie można określić przyczyny przypadłości.
Dobra wiadomość jest taka, że w przypadku anosmii nabytej tylko część przyczyn upośledza zmysł powonienia na trwałe. Niektóre sytuacje są odwracalne. Zdarza się, że węch wraca po zakończeniu narażenia na czynnik szkodliwy. Ponadto warto pamiętać, że komórki w nabłonku węchowym są unikatowe. W przeciwieństwie do innych komórek nerwowych, neurony mają zdolność naprawy lub regeneracji po uszkodzeniu.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.