Nerwica natręctw - rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie
Nerwica natręctw to uporczywe zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, które może trwale upośledzić codzienne funkcjonowanie. Opiera się na nawracających myślach i zachowaniach, powtarzaniu określonych czynności. Nerwica natręctw wymaga leczenia u psychologa lub psychoterapeuty. Najważniejsze jest przywrócenie komfortu życia pacjenta.
- 1. Co to jest nerwica natręctw?
- 2. Przyczyny nerwicy natręctw
- 3. Objawy nerwicy natręctw
- 3.1. Objawy anankastyczne, czyli nadmierny perfekcjonizm
- 4. Rodzaje zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych
- 5. Rodzaje natręctw
- 6. Jak zdiagnozować nerwicę?
- 7. Życie z nerwicą natręctw i jej wpływ na codzienność
- 8. Obraz kliniczny nerwicy
- 9. Przebieg i rokowanie choroby
- 10. Leczenie nerwicy natręctw
- 10.1. Farmakoterapia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych
- 10.2. Leki z grupy SSRI w leczeniu nerwicy natręctw
- 10.3. Psychoterapia OCD
- 10.4. Leczenie psychiatryczne zaburzeń obsesyjnych
1. Co to jest nerwica natręctw?
Nerwica natręctw to zaburzenie psychonerwicowe, które nazywane jest także zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi. Charakteryzuje się występowaniem natrętnych myśli – obsesji (stąd nazwa nerwica natręctw myślowych) i czynności (kompulsji), którym nieodłącznie towarzyszy lęk.
W przebiegu nerwicy natręctw można mówić o takich stanach psychicznych, jak:
- depresja,
- derealizacja (poczucie, że świat jest w jakiś sposób zmieniony, nierealny),
- autoagresja.
Inaczej nerwicę natręctw myślowych określa się mianem nerwicy anankastycznej. Charakterystyczne cechy tego rodzaju nerwicy to przymus, z jakim pojawia się choroba oraz zależność – im mocniej pacjent walczy z objawami nerwicy, tym silniej się one manifestują.
Zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw) zostały ujęte w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem F42. Przyjmuje się, że przyczynami nerwic są psychologiczne konflikty i trudne sytuacje oraz problemy, których osoba nie potrafi rozwiązać. Zaburzenia nerwicowe przejawiają się w sferach postrzegania, przeżywania, myślenia i zachowania.
2. Przyczyny nerwicy natręctw
Podstawą zaburzeń nerwicowych zawsze jest lęk. To on zmusza osoby chore do powtarzania pewnych czynności, które po pewnym czasie zamieniają się w przymusowe.
Współcześnie wskazuje się na powiązanie nerwicy natręctw z rozwojem cywilizacyjnym, któremu towarzyszy wzrost czynnika stresującego w życiu. Istotny wpływ na wystąpienie zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych ma także niska samoocena danej osoby.
Wielu specjalistów uważa nerwicę natręctw za chorobę cywilizacyjną i za jej główną przyczynę uznaje stres związany ze wzrastającym tempem życia, coraz większą ilością obowiązków nakładanych na nas w pracy i w życiu zawodowym.
W rozwoju nerwicy natręctw nie bez znaczenia jest także poczucie niedowartościowania i niespełnienia. Niski status społeczny powoduje, że osoba czuje się gorsza od innych, a w jej psychice bezustannie powracają negatywne kryteria oceny własnego „Ja”, które w konsekwencji prowadzą do nerwicy natręctw.
Uważa się, że zaburzenie to rozwija się na bazie osobowości anankastycznej. Występowanie nerwicy natręctw stwierdza się także u osób, które doświadczyły urazu porodowego, fizycznego, psychicznego lub po przebytym zakażeniu, a nie wykazują cech typowych dla osobowości anankastycznej.
Najczęściej objawy nerwicy mają tendencję do stopniowego wygasania, choć mogą czasami pojawiać się dość długo, a ich nasilenie jest bardzo słabe.
3. Objawy nerwicy natręctw
Najczęstsze objawy u osób z nerwicą natręctw to:
- słaba pamięć wzrokowa,
- zaburzenia myślenia,
- nawracające myśli,
- wewnętrzny przymus wykonania czegoś.
Objawy nerwicy natręctw przypominają wrażenie zaostrzonych i przesadnych reakcji na trudne problemy występujące u ludzi zdrowych. Nerwice stanowią grupę zaburzeń niepsychotycznych o przewlekłym przebiegu, bogatej i różnorodnej symptomatyce, niekiedy intensywnej i sprawiającej choremu poczucie dyskomfortu i znaczne cierpienie.
Osoba, która cierpi na nerwicę natręctw, odczuwa silny przymus wewnętrzny, nakazujący jej wykonywać daną czynność. Jeśli jej nie wykona, odczuwa lęk i niepokój. Osoby z najbliższego otoczenia chorego powinny zauważyć natrętne wykonywanie przez niego określonych czynności, np. mycie rąk.
Obsesje prowadzą do tego, że chorego nawiedzają irracjonalne myśli. To właśnie one są źródłem lęku i cierpienia. Obsesje wywołują myśli związane z przemocą, religią, seksualnością, zdrowiem.
Chory zaczyna dbać obsesyjnie o czystość, symetrię, unika miejsc i sytuacji, w których mógłby zarazić się jakąś chorobą. Myśli związane z przemocą są prowokowane np. widokiem noża. Pacjent wyobraża sobie, jak krzywdzi tym nożem innego człowieka.
Osoba cierpiąca na zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne często bierze kąpiel (szoruje swoje ciało aż do krwi), jest niezwykle pedantyczna, aż do przesady, często sprawdza, czy wykonała daną czynność (np. zamknięcie drzwi na klucz, wyłączenie żelazka). Osoby religijne mają nieopanowaną chęć wypowiedzenia bluźnierstw w miejscu świętym, np. w kościele. Nerwice natręctw wywołują w wyobraźni chorego irracjonalne obrazy i idee. Pacjenci często odczuwają manię prześladowczą.
Chory na poziomie intelektualnym zdaje sobie sprawę z bezsensowności swoich działań i odczuwa je jako uporczywe i niepożądane, co mu bardzo dokucza i wywołuje w nim napięcie i niepokój. Wewnętrzna walka chorego w kierunku kontroli dotykających go natręctw powoli ogranicza jego normalne funkcjonowanie.
Nieleczona nerwica natręctw myślowych może nawet prowadzić do całkowitej izolacji od otoczenia, spędzania całego czasu na wykonywaniu przymusowych czynności, a nawet uszkodzeń własnego ciała.
3.1. Objawy anankastyczne, czyli nadmierny perfekcjonizm
Objawy anankastyczne w śladowym nasileniu występują w codziennym życiu ludzi zdrowych, a także dopatrzeć się ich można w niektórych formach życia społecznego. Każdemu może się zdarzyć, że jakaś melodia, myśl mniej lub więcej bezsensowna, słowo „wejdzie do głowy”, uporczywie w niej tkwi tak, że nie można się jej pozbyć. Zatem objawy anankastyczne nie dotyczą jedynie osób chorych na nerwicę natręctw.
Są ludzie specjalnie uczuleni pod względem specyficznego porządku w określonych wycinkach swojego życia. W swoisty dla siebie sposób składają ubranie przed wieczornym spoczynkiem albo muszą mieć swoje rzeczy ułożone w określony sposób, np. na stole, przy którym pracują, muszą iść określoną drogą do miejsca pracy itp.
Naruszenie tych „rytuałów” dnia codziennego wywołuje u nich niepokój, mają dzień zepsuty, uspokajają się dopiero wówczas, gdy mogą przywrócić naruszony porządek.
Nie należy z racji doznawanych niekiedy natręctw u ludzi zdrowych „rozpoznawać” pospiesznie nerwicy z natręctwami, która jest procesem chorobowym, a nie drobną nieprawidłowością. Warto podkreślić, że natręctwa nieomal zawsze łączą się z lękiem i napięciem, który nasila się przy próbach zaniechania czynności przymusowej. Rozpoznanie tych zaburzeń wymaga stwierdzenia, że:
- myśli i impulsy są uznawane przez chorego za własne,
- dążenie do przeciwstawienia się im jest nieskuteczne,
- podporządkowanie się przymusowi myślenia i/lub wykonywania czynności natrętnych jest nieprzyjemne,
- myśl, wyobrażenie lub impuls pojawiają się przez większość dni w ciągu co najmniej dwóch kolejnych tygodni.
4. Rodzaje zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych
Natręctwa mogą dotyczyć pojedynczych obsesji, np.:
- słowa,
- myśli,
- impulsy,
- wyobrażenia,
- wątpliwości.
Jednocześnie objawy nerwicy natręctw mogą mieć charakter ciągów oraz kompulsji (zaburzenia lękowe, charakteryzujące się występowaniem czynności przymusowych – rytuały). Obsesje mogą występować samodzielnie oraz z kompulsjami i wtedy mówimy o zaburzeniach obsesyjno-kompulsyjnych. Na treści natręctw duży wpływ mają czynniki kulturowe. Wśród najczęstszej występujących wymienia się te, które związane są z:
- obawą o utratę pracy,
- stanem zdrowia,
- lękiem o własne życie i życie najbliższych,
- zagadnieniami seksualnymi, religijnymi, moralnymi,
- agresją wobec siebie i innych,
- możliwością zakażenia, zabrudzenia się – natręctwo mycia rąk,
- porządkiem i czystością.
Objawy nerwicy natręctw mogą przyjmować rozmaite formy:
- myśli – natrętne myśli (np. przymus liczenia) mogą dotyczyć sytuacji powodujących lęk. Myśli mogą też być skupione wokół czynności przymusowych i dotyczyć wykonywania przymusowych rytuałów w idealny sposób. Około 50% chorych na nerwicę natręctw cierpi na natrętne myśli. Natręctwa myślowe mogą występować samodzielnie bądź być powiązane z innymi natręctwami czynnościowymi. Często też towarzyszą im silne emocje i wątpliwości;
- zachowania natrętne – rytuał oczyszczający (np. mycie rąk czy włosów kilkadziesiąt razy dziennie), sprawdzanie (np. zamknięcia drzwi, okien, wyłączenia prądu – chory z mocno nasilonymi objawami nie jest w stanie wyjść z domu). Niektóre zachowania, jak np. przymusowe mycie rąk czy liczenie kątów w pomieszczeniach, występują częściej. Inne, jak wyrywanie sobie włosów z głowy, występują sporadycznie;
- natrętne lęki – w nerwicy natręctw myślowych występują stale w określonych sytuacjach i mają powtarzalny charakter. Najczęściej fobie przyjmują postać lęku przed otwartą przestrzenią (agorafobia), lęku przed zaczerwienieniem się, lęku przed chorobą weneryczną.
5. Rodzaje natręctw
Natręctwa (ang. obsessiones) to uporczywie narzucające się myśli lub wyobrażenia albo czynności ruchowe wielokrotnie wykonywane, mimo przeświadczenia o ich niedorzeczności. Człowiek, który doznaje natręctw, ocenia je krytycznie.
To przeświadczenie o niedorzeczności lub chorobliwości odnosi się do wszystkich postaci natręctw i stanowi ich charakterystyczną cechę. Zaburzenia tego typu są niezwykle uciążliwe i często przeszkadzają chorym w prowadzeniu normalnego życia.
Chory próbuje odsunąć od siebie natrętnie powracające myśli lub próbuje zaprzestać wykonywania po wielokroć pewnych czynności, np. ustawicznego mycia rąk w obawie przed zakażeniem.
Usiłowania te kończą się zwykle niepowodzeniem lub nawet nasilają przykre uczucie wewnętrznego napięcia, które opada i rozładowuje się na pewien czas dopiero po wykonaniu czynności natrętnych. Postępując w sposób nieco schematyczny, wyróżnia się następujące rodzaje natręctw:
- natrętne myśli – to uporczywie doznawane przez chorego wątpliwości, czy aby jego wypowiedzi są dobrze rozumiane przez otoczenie, czy podjętą czynność doprowadził do końca, czy właściwie uchwycił sens wyjaśnień lekarza, czy nie zaniedbał swoich obowiązków, czy nikłe z pozoru objawy nie świadczą o rozwijającej się poważnej chorobie itp. Należą tu również długotrwałe poszukiwania zapomnianego nazwiska czy nazwy miejscowości lub liczenie w myśli do określonej liczby przed podjęciem jakiejś ważniejszej czynności: „Wiem, że to nie ma sensu, ale już policzę i będę miał spokój …”;
- natrętne wyobrażenia – są to wyobrażenia, np. scen o treści erotycznej, które nasuwają się na widok obrazów świętych, posągów, obrażające uczucia religijne chorego, który daremnie stara się odsunąć od siebie;
- natrętne czynności – to sprawdzanie po wiele razy, czy drzwi do mieszkania zostały zamknięte, czy żelazko jest wyłączone, krany zakręcone, mimo że chory wykonuje te czynności z pilną uwagą, przewidując, że dobrze mu znane dręczące pytania z pewnością powrócą.
Natręctwa występują w nerwicach, zwłaszcza w nerwicy z natręctwami i w nerwicy lękowej oraz – rzadziej – w przebiegu niektórych chorób uwarunkowanych zmianami organicznymi, w stanach depresyjnych i czasem w schizofrenii. Jeśli natręctwa dominują w obrazie chorobowym, to czasem używamy określenia zespół anankastyczny. „Ananke” oznacza po grecku konieczność, przeznaczenie, fatum. Oznacza zatem przymus. Wysiłek woli jest wobec natręctw bezskuteczny, a nawet szkodliwy.
6. Jak zdiagnozować nerwicę?
W klasyfikacji DSM-IV zespół natręctw zaliczony jest do zespołów lękowych. Rozpoznanie wymaga stwierdzenia występowania natrętnych myśli i czynności zajmujących co najmniej godzinę dziennie i utrudniających normalne funkcjonowanie, a zarazem wykluczenia innych zaburzeń psychicznych, w których mogą pojawiać się natręctwa.
Zespół natręctw jest uważany powszechnie za najcięższą postać zaburzeń nerwicowych. Objawy są niezmiernie dokuczliwe i w znacznym stopniu uniemożliwiają normalne życie, wykonywanie obowiązków zawodowych itp.
Wiele przemawia za niejednorodnością tego zespołu. U większości chorych obraz i kontekst, w jakim pojawiają się zaburzenia, skłania do rozpoznania zaburzeń nerwicowych, u innych skłania do podejrzenia rozwoju procesu psychotycznego. Niezmiernie często zaburzenia nerwicowe są wyrazem poważnego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.
Natręctwa występują także w zaburzeniach odżywiania (pod postacią natrętnych czynności).
Sam obraz kliniczny zespołu natręctw zazwyczaj nie zawiera wystarczających wskazówek do takiego różnicowania między zaburzeniem nerwicowym a „rzekomonerwicowym”.
Natręctwa łączą się z obniżeniem nastroju, mającym u wielu chorych postać niemalże w pełni rozwiniętego zespołu depresyjnego. Sugeruje to celowość farmakologicznego leczenia środkami przeciwdepresyjnymi. Czasami taka terapia rzeczywiście prowadzi do znacznego zmniejszenia natręctw, co skłania z kolei do konstruowania hipotez o ich biochemicznych uwarunkowaniach.
Mimo postępów tej wiedzy, w tej chwili jednak wciąż jeszcze bardziej przekonujące są wyjaśnienia psychodynamiczne i poznawczo-behawioralne w leczeniu nerwicy.
7. Życie z nerwicą natręctw i jej wpływ na codzienność
Nerwica natręctw charakteryzuje się stosunkowo jednolitym i ograniczonym charakterem objawów. Osoby odczuwają symptomy w postaci natrętnych myśli, impulsów, wyobrażeń i czynności jako niechciane, niepożądane, narzucone i przymusowe, zawierające na ogół irracjonalne treści.
Wywołują one napięcie i niepokój. Jednocześnie próby przeciwstawienia się im najczęściej zwiększają lęk. Wewnętrzna walka między dążeniem do kontroli natręctw a uleganiem im ogranicza stopniowo funkcjonowanie osoby. Opis ten odnosi się do natręctw występujących w przebiegu nerwicy – niekiedy określanej także jako choroba natręctw.
Funkcje intelektualne chorych na nerwicę natręctw charakteryzują się tendencją do przewagi myślenia abstrakcyjnego, symbolicznego i magicznego, do nadmiernego uogólniania – myślenie może być sztywne i jakby pozbawione napięcia emocjonalnego i napędu.
Przewaga tego typu myślenia ma być tłem, na którym łatwiej występuje zjawisko „przeżuwania”, rozważania, a także przymusy kontrolowania, porządkowania i zabezpieczania się przed niepowodzeniem lub poczuciem winy.
Cechy te są zazwyczaj zaznaczone u pacjentów o osobowości anankastycznej, u których stwierdza się także dokładność, pedantyczność, sumienność, zasadniczość, upór, agresywność, dążenie do dominacji, nieokazywanie emocji, wysoki poziom aspiracji, sztywne wartości moralne i normy społeczne.
8. Obraz kliniczny nerwicy
Nerwica natręctw występuje równie często u mężczyzn, jak i u kobiet. U najbliższych krewnych tych chorych zaburzenia psychiczne występują częściej niż u pacjentów z innymi nerwicami. Mniej więcej u 50% chorych stwierdza się cechy osobowości anankastycznej. Istota przeżywanego konfliktu sprowadza się często do walki między potrzebami a zasadami.
Pacjenci często sprawiają wrażenie skutych – ruchy są mało płynne, brak rozluźnienia postawy ciała i wyrazu twarzy. Widoczne jest wzmożone napięcie mięśniowe, uboga mimika twarzy, jednostajna intonacja.
Pacjenci najczęściej niechętnie, z trudem, niewiele mówią o swoich objawach nerwicy, jakby się ich wstydzą, często przez długi czas nie ujawniają ich lekarzowi. Sprawiają wrażenie, że nie są w pełni krytyczni wobec treści natręctw oraz ich absurdalności, ale jednocześnie domagają się wielokrotnych zapewnień, wyjaśnień i uspokajania.
Często z uporem, w sposób zdecydowany, przeciwstawiają się próbom ograniczania wykonywania przez nich czynności natrętnych, szczególnie złożonych rytuałów. Widoczny jest wtedy narastający strach i niepokój z towarzyszącymi wybuchami wrogości i agresji.
W ciężkich przypadkach zwraca uwagę:
- prawie całkowity brak uwzględniania potrzeb i interesów innych,
- postępujące izolowanie się,
- spędzanie wielu godzin na wykonywaniu czynności przymusowych,
- doprowadzanie się do stanu wyczerpania, łącznie z uszkodzeniami fizycznymi (szorowanie dłoni środkami dezynfekującymi, wyrywanie sobie włosów itp.).
Niektórzy z tych chorych prowadzą życie inwalidów wymagających opieki otoczenia. Przeżywane uczucia zagrożenia pobudzają wielu z tych chorych do zapewnienia sobie bezpieczeństwa przez stałe kontrolowanie siebie i innych oraz otaczających domniemanych wrogo nastawionych sił.
9. Przebieg i rokowanie choroby
U niektórych chorych, u których w wywiadzie stwierdza się uraz porodowy, objawy występują zazwyczaj przed 20. rokiem życia, np. w postaci natrętnego poprawiania zadań szkolnych, liczenia numerów domów, chodzenia po określonych płytkach chodnikowych.
W okresie dojrzewania często występuje onanizm o cechach kompulsywnych, wyobrażenia o treści seksualnej lub bluźnierczej, przymusowe czynności samouszkadzające.
Poszukiwanie pomocy ma miejsce dopiero po upływie kilku lat, objawy okresowo się nasilają, przebieg staje się przewlekły, do istniejących obsesji dochodzą coraz to nowe, również kompulsje. Początkowy opór chorego wobec natręctw słabnie, próby walki z nimi zastępuje rezygnacja i nasilające się obniżenie nastroju.
Taki przebieg występuje zwykle u chorych z osobowością anankastyczną, przy czym stwierdza się nieznaczne i krótkotrwałe poprawy po aktualnym leczeniu na oddziałach stacjonarnych, gdzie jest stosowany kompleksowy program terapeutyczny oraz podawanie leków.
U pozostałych pacjentów początek jest na ogół ostry, nagły. Istnieje na ogół tendencja do stopniowego wygasania natręctw, mogą one jednak występować długo w stosunkowo małym nasileniu, zwłaszcza u jednostek niepewnych, sensytywnych, o cechach psychastenicznych. Dla tych pacjentów ważny jest niekiedy długotrwały związek terapeutyczny z lekarzem, który stanowi dla nich autorytet i istotne źródło wsparcia oraz nadziei.
Leczenie farmakologiczne może być pomocne w tych przypadkach, w których natręctwa występują w przebiegu zespołów depresyjnych, ale rozstrzygnięcie tego wymaga niekiedy próby leczenia ex iuvantibus.
10. Leczenie nerwicy natręctw
Leczenie nerwicy natręctw polega na podawaniu odpowiednich leków. Do najczęstszych zalicza się środki przeciwdepresyjne. Stosowana jest też psychoterapia (zwłaszcza behawioralno-poznawcza).
Proces powrotu do zdrowia jest niezwykle długotrwały i wymaga od pacjenta ogromnego zaangażowania. Aby kuracja przyniosła oczekiwane efekty, należy zmienić tryb życia – unikać stresu i zwolnić tempo.
W leczeniu nerwicy bardzo istotna jest pomoc najbliższych. Ważne jest, by osoby z otoczenia chorego zrozumiały jego problem i pomogły mu w pokonaniu specyficznej trudności. Niestety, w nerwicy natręctw rzadko kiedy wystarcza jedynie pomoc najbliższych i zazwyczaj konieczna staje się profesjonalna pomoc w formie terapii psychologicznej.
Nerwica natręctw wymaga bezwzględnej pomocy specjalisty. Ważne jest, by negatywne stany psychiczne nie przekształciły się w formę uzależnienia ani nie doprowadziły do działań autodestrukcyjnych.
Nerwica anankastyczna, najczęściej ujawnia się w wieku 15-20 lat, rzadko w wieku późniejszym niż 35 lat. U chorych z osobowością anankastyczną zaleca się leczenie na oddziałach stacjonarnych z zastosowaniem farmakoterapii oraz kompleksowego programu terapeutycznego, a szczególnie technik behawioralnych. U pozostałych chorych objawy nerwicy mają tendencję do stopniowego wygasania.
10.1. Farmakoterapia zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych
Przyczyny występowania zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (ang. Obsessive Compulsive Disorder, OCD) nie została jak do tej pory jednoznacznie wyjaśniona. Wiele jednak wskazuje na to, iż istotną rolę w powstawaniu zespołu natręctw odgrywają nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania receptorów dla jednego z neuroprzekaźników mózgu – serotoniny (jest to substancja biorąca udział przesyłaniu informacji pomiędzy komórkami nerwowymi).
Hipotezę tę potwierdzają m.in. wyniki leczenia farmakologicznego tych zaburzeń – stosowanie leków mających niewielki wpływ na przekaźnictwo serotoninergiczne nie przynosiło zadowalających rezultatów. Ostatnie wyniki badań dowiodły, iż zarówno wybrane leki przeciwlękowe, jak i psychoterapia wykazują podobne działanie w zakresie korekcji fizjologii i neurotransmisji mózgowej u pacjentów z OCD.
Farmakoterapia ma jednak jedną zasadniczą wadę – w trakcie jej trwania mogą pojawić się działania niepożądane. Z kolei jej zaletą w polskim systemie ochrony zdrowia jest większa dostępność i niższa cena leczenia.
10.2. Leki z grupy SSRI w leczeniu nerwicy natręctw
Głównym podejściem farmakoterapeutycznym w OCD jest stosowanie preparatów o udowodnionym, silnym wpływie na receptory dla serotoniny.
Do medykamentów tych należą leki z grupy SSRI (ang. Selective Serotonine Reuptake Inhibitor). Stosowanie jednego z tych leków, niekiedy w dawkach dwu-, a nawet pięciokrotnie wyższych niż tych stosowanych w leczeniu depresji, uważane jest obecnie za leczenie pierwszego rzutu ciężkich zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.
Poprawa zauważalna jest zazwyczaj po 3-4 tygodniach stosowania, jednakże pełna odpowiedź na leki może pojawić się nawet dopiero po ośmiu tygodniach. Leczenie nie powinno być krótsze niż 3-6 miesięcy (niektórzy autorzy skłaniają się nawet do poglądu, iż decyzji o odstawieniu leku nie powinno się podejmować krócej niż w rok od rozpoczęcia przyjmowania leków).
Alternatywą w leczeniu farmakologicznym OCD są preparaty z grupy trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych (TLPD). Mają ona inny profil działań niepożądanych, jednakże niektórzy pacjenci uzyskują długotrwałe i satysfakcjonujące remisje, stosując formę leku o przedłużonym działaniu.
W leczeniu wybranych przypadków OCD, szczególnie u pacjentów z innymi współistniejącymi zaburzeniami psychicznymi, stosuje się również leki przeciwpsychotyczne, stabilizatory nastroju, inne leki przeciwlękowe czy preparaty aminokwasów.
W większości przypadków udaje się jedynie zredukować nasilenie choroby, całkowitego jej ustąpienia doświadcza jedynie do 20% pacjentów. Jednakże ci, którzy decydują się na kontynuację leczenia farmakologicznego dłuższego niż trzy miesiące, doświadczają nawrotu objawów od 2 do 5 razy rzadziej. Niewątpliwą korzyścią z leczenia jest więc redukcja objawów i wydłużenie czasu trwania okresów pomiędzy zaostrzeniami choroby.
10.3. Psychoterapia OCD
W leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych najważniejsze miejsce powinna zajmować psychoterapia. Niektórzy autorzy wskazują wręcz na jej większą skuteczność w porównaniu ze środkami farmakologicznymi. Psychoterapia jako samodzielna forma leczenia zdecydowanie wskazana jest w lekko do umiarkowanie nasilonych postaciach zaburzeń.
W literaturze podkreśla się głównie wartość terapii poznawczo-behawioralnej (CBT), która oprócz krótszego niż w innych nurtach terapeutycznych czasu trwania (w zależności od intensywności trwa średnio od 2 do 6 miesięcy), wykazuje również znaczącą (50-80% badanych) oraz trwałą (do 80% leczonych) poprawę w zakresie występowania, nasilenia i utrzymywania się obsesji i kompulsji.
Innymi słowy nawet czterech na pięciu pacjentów odczuje wyraźną poprawę stanu zdrowia, korzystając z tej formy leczenia.
10.4. Leczenie psychiatryczne zaburzeń obsesyjnych
Wydaje się, iż przewaga psychoterapii zaznacza się jeszcze wyraźniej, jeśli weźmiemy pod uwagę zarówno wysokie dawki, jak i długi czas trwania farmakoterapii, co przekłada się w sposób oczywisty zarówno na częstość wystąpienia, jak i nasilenie objawów niepożądanych. Jeśli jednak psychoterapia nie jest dla pacjenta wskazana lub dostępna (koszty, odległość), powinno się stosować leki.
Niektóre najnowsze formy leczenia stosowane w psychiatrii, jak Głęboka Stymulacja Mózgu (ang. Deep Brain Stimulation) czy Przezczaszkowa Stymulacja Magnetyczna (ang. Transcranial Magnetic Stimulation), choć wydają się bardzo obiecującymi, są zarezerwowane obecnie jedynie dla testów klinicznych w warunkach eksperymentów medycznych, gdyż jak do tej pory nie istnieje dostatecznie wiele przekonujących dowodów naukowych potwierdzających ich skuteczność.
Inne formy terapii (elektrowstrząsy, zabiegi psychochirurgiczne) rozważane są w wybranych przypadkach, po wyczerpaniu wszelkich możliwości leczenia i wymagają osobnej zgody pacjenta. Jak do tej pory nie udowodniono jednoznacznie ich skuteczności w długotrwałej perspektywie leczenia OCD.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Podsumowując wszystkie te informacje, dojdziemy do wniosku, iż zastanawiając się nad wyborem metod leczenia zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego, należy w pierwszej kolejności rozważyć psychoterapię. Jeśli objawy są bardzo nasilone lub pacjent nie będzie zadowolony z wyników terapii, wówczas można zdecydować się na wybór leczenia farmakologicznego.
Psychoterapia bywa jednak w polskim systemie ochrony zdrowia trudno dostępna – w tym wypadku terapia pierwszego rzutu opiera się na środkach farmakologicznych.
Objawy zaburzeń ustępują samoczynnie jedynie w niektórych przypadkach młodszych pacjentów. Choroba ta, o ile nie jest leczona, przybiera przewlekłą, a niekiedy dramatyczną formę. W przypadku znacznego nasilenia objawów, współwystępowania depresji czy wystąpienia myśli samobójczych warto rozważyć hospitalizację, która stwarza dodatkowe możliwości całodobowej opieki i edukacji pacjenta.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.