Cukrzyca – choroba cywilizacyjna XXI wieku
Cukrzyca to choroba przewlekła, która stanowi poważne wyzwanie dla systemu opieki zdrowotnej. Dotyczy coraz większej liczby osób, choć wielu z nas nadal nie wie, jak ją rozpoznać, leczyć i – co najistotniejsze – jak jej zapobiegać.
Cukrzyca: co to za choroba?
Cukrzyca charakteryzuje się nieprawidłowym metabolizmem glukozy w organizmie, co prowadzi do podwyższonego poziomu cukru we krwi [1].
Wśród najczęściej występujących typów tej choroby są:
• Typ I – w jej przebiegu nasz układ odpornościowy atakuje komórki β, co prowadzi do niszczenia odpowiedzialnych za to wysp trzustkowych (stąd schorzenie to należy do grupy tzw. chorób autoimmunologicznych); chorobę rozpoznaje się najczęściej u dzieci i młodzieży, a jej pierwszymi objawami są nasilona diureza (wielomocz), wzmożone pragnienie, utrata masy ciała, bóle głowy oraz rozdrażnienie (mogą wystąpić nagle) [2].
• Typ II (zwany insulinoniezależnym) – stanowi 80-90 proc. przypadków zachorowań, a jej główną przyczyną jest zmniejszenie wrażliwości tkanek na działanie insuliny (insulinooporność) oraz zaburzenie funkcji wydzielniczej komórek β wysp trzustkowych [3]. Nierzadko współwystępuje z innymi chorobami (np. nadciśnieniem tętniczym, otyłością, przewlekłą chorobą nerek) i jest istotnie skorelowany ze stylem życia (ryzyko zachorowania zwiększają nadwaga, niedostateczna aktywność fizyczna lub jej brak, nieodpowiednia dieta, przebyta cukrzyca ciążowa, nadciśnienie tętnicze oraz wiek powyżej 40 lat).
Cukrzyca, niezależnie od typu, wymaga leczenia. Przewlekła hiperglikemia (podwyższone stężenie glukozy we krwi) niesie ze sobą wysokie ryzyko powikłań, prowadząc do uszkodzenia, zaburzenia czynności i niewydolności różnych narządów, szczególnie nerek, nerwów, oczu, serca i naczyń krwionośnych.
Ile osób choruje na cukrzycę?
O cukrzycy pisano już w starożytności, choć dopiero XIX wiek przyniósł odkrycie wysp trzustkowych, co pozwoliło na lepsze zrozumienie tej choroby [2].
To, co jest najbardziej niepokojące, to znaczący wzrost liczby chorych. W 2019 r. podano, że na świecie zmaga się z nią 415 mln ludzi (8,8 proc. populacji), czyli co jedenasta osoba dorosła [3]. Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna szacuje, że do 2040 r. liczba ta wzrośnie do 642 mln.
W 2018 r. rozpoznaną cukrzycę miało 2,86 mln Polaków, wśród których największą grupę stanowiły osoby po 50. roku życia.
– Ta liczba odnosi się do pacjentów, o których wiemy, że mają cukrzycę, bo realizują świadczenia w ramach NFZ, natomiast osób z cukrzycą jest więcej – zauważa prof. Leszek Czupryniak, kierownik Kliniki Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Centralnym Szpitalu Klinicznym WUM.
Specjaliści są zgodni co do tego, że za coraz powszechniejsze występowanie cukrzycy odpowiada współczesny styl życia, m.in. wzrost spożycia żywności przetworzonej oraz węglowodanów, spadek aktywności fizycznej, urbanizacja i starzenie się społeczeństw.
– 90 proc. pacjentów z cukrzycą ma rozpoznaną cukrzycę typu 2, która jest powikłaniem otyłości. Istotna jest więc walka z nadwagą i otyłością – mówi prof. Leszek Czupryniak.
– Mamy to szczęście, że żyjemy w czasach rewolucyjnych, bo mamy leki, które skutecznie pozwalają leczyć otyłość w sposób bezpieczny. Jest to narzędzie, które pozwala zahamować przyrost masy ciała i wrócić ze stanu przedcukrzycowego do normlanych wartości glikemii – dodaje.
Jak rozpoznać cukrzycę?
Najpowszechniej występująca cukrzyca typu II jest o tyle niebezpieczna, że rozwija się przez lata, nie dając żadnych wyraźnych objawów. O chorobie nierzadko dowiadujemy się wtedy, gdy wystąpią powikłania. To nie tylko pogarsza rokowanie, ale jest też sporym obciążeniem ekonomicznym.
Stąd tak ważne są badania profilaktyczne, a wśród nich coroczne oznaczanie glikemii, o czym przede wszystkim powinny pamiętać osoby otyłe, z nadwagą, nadciśnieniem tętniczym, chorobą sercowo-naczyniową czy zespołem policystycznych jajników. Czujność powinny też zachować kobiety, które urodziły dzieci o wadze powyżej 4 kg.
Szybkie wykrycie choroby daje możliwość skutecznego leczenia, pozwala uniknąć poważnych powikłań i ich kosztownego leczenia w przyszłości [4].
- Rekomendujemy badania przesiewowe w kierunku cukrzycy u każdej osoby powyżej 45 roku życia co trzy lata. Natomiast raz w roku, jeżeli są to osoby z grupy ryzyka, które mają nadwagę i otyłość. Każda osoba, która ma cukrzycę w rodzinie, ma rozpoznane nadciśnienie tętnicze, dyslipidemię, chorobę układu sercowo-naczyniowego powinna kontrolować się raz w roku. Te same zalecenia dotyczą osób prowadzących małą aktywność fizyczną, oraz osób u których stwierdzono stan przedcukrzycowy – mówi prof. Irina Kowalska, prezes Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.
O cukrzycy wiemy ciągle za mało
Wiele osób jest przekonanych, że cukrzyca to nie ich problem. Specjaliści widzą więc potrzebę zwiększenia działań edukacyjnych na temat tej choroby. Okazją ku temu jest obchodzony w listopadzie (w rocznicę urodzin odkrywcy insuliny, Fredericka Bantinga) Światowy Dzień Cukrzycy.
Z tej okazji Polskie Towarzystwo Diabetologiczne organizuje debatę zatytułowaną "Cukrzyca: żyję zdrowo, żyję w pełni. Marzenie, wyzwanie czy rzeczywistość".
W dyskusji udział wezmą:
• prof. Irina Kowalska, prezes PTD, kierownik Kliniki Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku,
• prof. Tomasz Klupa, kierownik kierownik Pracowni Zaawansowanych Technologii Diabetologicznych oraz Katedry Chorób Metabolicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, małopolski konsultant wojewódzki ds. cukrzycy,
• dr n. o zdr. Beata Stepanow, Prezes Stowarzyszenia Edukacji Diabetologicznej (SED),
• Dagmara Staniszewska, prezes Fundacji dla Dzieci i Dorosłych z Cukrzycą,
• prof. Dorota Zozulińska-Ziółkiewicz, past prezes PTD, kierownik Katedry i Kliniki Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu,
• prof. Katarzyna Cyranka, przewodnicząca Sekcji Psychodiabetologii Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i kierownik Poradni Psychologicznej Dorosłych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie,
• Monika Kaczmarek, prezes Polskiego Stowarzyszenia Diabetyków,
• prof. Leszek Czupryniak, kierownik Kliniki Diabetologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego w Centralnym Szpitalu Klinicznym WUM,
• Jerzy Magiera, założyciel portalu mojacukrzyca.org, edukator, honorowy członek PTD,
• Ewa Kołodziej, Przewodnicząca Parlamentarnego Zespołu ds. Cukrzycy.
Gościem specjalnym wydarzenia będzie Damian Kordas – kucharz, youtuber i zwycięzca 4. edycji MasterChef, który od 6. roku życia choruje na cukrzycę typu I.
Specjaliści będą rozmawiać na temat leczenia cukrzycy (również w zakresie dostępu do nowoczesnego leczenia farmakologicznego zapobiegającego powikłaniom), a także życia z tą chorobą. Podjęta zostanie też próba odpowiedzi na pytanie, dlaczego chorych przybywa i co zrobić, by lepiej motywować pacjentów do stosowania się do zaleceń.
Jak żyć z cukrzycą?
W przypadku cukrzycy, która jest chorobą przewlekłą, bardzo ważna jest edukacja. Leczenie farmakologiczne to za mało. Jego działanie uzupełnia bowiem zmiana stylu życia i samodyscyplina, co nierzadko wiąże się ze sporymi wyzwaniami (brak motywacji, zniechęcenie, strach).
Stąd tak ważna jest współpraca z diabetologiem i pielęgniarką, która ma najczęstszy i najbliższy kontakt z chorym. Może więc przekazywać mu odpowiedni zakres informacji dotyczących istoty choroby, sposobu leczenia i samoopieki [5].
Bardzo istotne jest również wsparcie uzyskiwane od innych pacjentów i rodziny. Dzielenie się swoją wiedzą i doświadczeniem sprzyja terapii cukrzycy, daje przestrzeń do dzielenia się swoimi obawami, ale też motywuje.
Ważne jest także wsparcie psychologiczne, gdyż cukrzyca jako choroba przewlekła generuje sporo stresu. Pomoc specjalisty w tym zakresie daje narzędzia do tego, by móc mierzyć się z codziennymi problemami.
– Cukrzyca jak każda choroba przewlekła jest dużym wyzwaniem. Nasi pacjenci na różnych etapach mogą doznawać stresu cukrzycowego, którego źródła są przeróżne. Mogą też doznawać wypalenia cukrzycowego, które pojawia się wtedy, gdy nieodpowiednio zaopiekowaliśmy się stresem, o którym wspomniałam. W ślad za tym może rozwinąć się depresja – mówi prof. Katarzyna Cyranka, przewodnicząca Sekcji Psychodiabetologii Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego i kierownik Poradni Psychologicznej Dorosłych Szpitala Uniwersyteckiego w Krakowie.
– Stawiamy na zintegrowaną opiekę, na współpracę między całym zespołem terapeutycznym. I pamiętajmy o tym, że osoba z cukrzycą to jest przede wszystkim OSOBA – owszem, z cukrzycą, ale też ze swoimi marzeniami i planami. I jeśli tak ustawimy leczenie, to jest szansa, że mimo iż pacjentów z cukrzycą przybywa, to nie będzie ich ubywać – nie będą przedwcześnie umierać i będą żyć pełnią życia – dodaje.
Pacjenci świadomi swojej choroby, mający fachową opiekę ze strony specjalistów, są w stanie podejmować właściwe decyzje dotyczące swojego zdrowia. To z kolei prowadzi do lepszych wyników terapeutycznych i poprawy jakości życia.
Dużym wyzwaniem pozostaje też edukacja społeczeństwa na temat sposobów zapobiegania cukrzycy, która w wielu przypadkach skorelowana jest z niezdrowym trybem życia.
– Edukacja jest fundamentem, jednak nie jest to przekazywanie wiedzy, a empowerment, czyli wzmacnianie zdolności samostanowienia. Polega na odkrywaniu oraz stosowaniu wrodzonych i nabytych zdolności do bycia odpowiedzialnymi za własne życie – mówi dr n. o zdr. Beata Stepanow, Prezes Stowarzyszenia Edukacji Diabetologicznej (SED). I dodaje:
– Naszym zadaniem, na tu i teraz, jest stworzenie warunków do przeprowadzenia edukacji w sposób profesjonalny. Wiele już zostało zrobione: mamy potencjał pielęgniarski i edukatorów ds. diabetologii. Są to osoby wyposażone w wiedzę, umiejętności i kompetencje, ale trzeba im stworzyć warunki. Chcemy edukować, a nie rejestrować.
By zapobiec wystąpieniu cukrzycy, ale też złagodzić jej przebieg, istotne jest:
• zwiększenie poziomu aktywności fizycznej do co najmniej 0,5 h dziennie (jazda na rowerze, bieganie, spacer, pływanie, siłownia),
• eliminacja z diety nadmiaru cukru i tłuszczy (żywności wysokokalorycznej i wysokoprzetworzonej),
• rezygnacja z używek (palenia papierosów, alkoholu),
• wprowadzenie do diety warzyw i owoców (najlepiej świeżych, sezonowych, lokalnych) [6].
Cukrzyca nadal pozostaje wyzwaniem dla systemu opieki zdrowotnej. I o ile chorobę tę można coraz skuteczniej leczyć, znacząco poprawiając komfort życia pacjentów, o tyle nieustannie potrzeba działań edukacyjnych, które uświadomią nam, że problem ten może dotyczyć każdego z nas.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.