Dieta FODMAP - zasady i zastosowanie w zespole jelita wrażliwego

Dieta FODMAP może być pomocna w poprawie stanu zdrowia u pacjentów z zespołem rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego czy chorobą Leśniowskiego-Crohna. Czym właściwie są produkty FODMAP, a czym produkty low FODMAP? Które osoby powinny sięgnąć po tego rodzaju jadłospis?

1. Co to jest dieta FODMAP?

Dieta FODMAP (ang. low FODMAP diet), znana również jako dieta low-FODMAP albo L-FODMAP nawiązuje do anglojęzycznego zwrotu Fermentable Oligosaccharides, Disaccharides, Monosaccharides And Polyols, oznaczającego „Fermentujące Oligo- Di- i Monosacharydy oraz Poliole”.

Określa grupę krótkołańcuchowych fermentujących węglowodanów, słabo wchłanianych, charakteryzujących się wysokim ciśnieniem osmotycznym. Ludzki organizm nie jest zdolny do rozkładania ich oraz wchłaniania w jelicie cienkim.

Zobacz film: "Jak pozbyć się uczucia ciężkich nóg?"

Dieta low FODMAP to specjalny plan żywieniowy, który polega na ograniczeniu spożycia pewnych grup węglowodanów, które są źródłem fermentacji bakteryjnej w jelitach. Kierowana jest do pacjentów cierpiących na objawy zespołu jelita drażliwego, określanego mianem IBS.

2. Zasady diety FODMAP

Jakie są najważniejsze zasady diety low FODMAP? Otóż, pacjenci, u których występują dolegliwości związane z zespołem jelita drażliwego, powinni zastąpić posiłki charakteryzujące się wysoką zawartością krótkołańcuchowych fermentujących węglowodanów, słabo wchłanianych produktami o niskiej zawartości FODMAP.

Nie należy jednak zapominać o tym, że dieta low FODMAP powinna być stosowana pod nadzorem specjalisty, np. dietetyka klinicznego, który pomoże dostosować jadłospis do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Dieta low FODMAP polega na ograniczeniu:

• fruktozy, występującej w takich produktach jak miód, syrop z agawy czy syrop fruktozowy,
• laktozy, stanowiącej nieodłączny składnik produktów mlecznych np. mleka krowiego, jogurtów pasteryzowanych, serów ricotta, serków wiejskich,
• fruktanów lub galaktany, substancji obecnych w pszenicy, żytach, czosnku oraz cebuli, a także roślinach strączkowych,
• polioli, takich jak ksylitol czy sorbitol.

3. Jakie są przyczyny stosowania diety FODMAP?

Dieta Low FODMAP jest stosowana głównie w celu łagodzenia objawów związanych z:

• zespołem jelita drażliwego (IBS) – jest to najczęstsze schorzenie motoryki jelit, które charakteryzuje się przewlekłymi objawami takimi jak ból brzucha, wzdęcia, biegunki, zaparcia, nieregularności rytmu wypróżnień itp. Dieta Low FODMAP jest jednym z głównych podejść dietetycznych, które pomagają w łagodzeniu objawów IBS,
• nietolerancją pokarmowa – u niektórych pacjentów może występować nietolerancja na pewne węglowodany fermentujące w jelitach, takie jak laktoza, fruktoza, sorbitol, mannitol, fruktany i galaktooligosacharydy. Dieta Low FODMAP eliminuje lub ogranicza spożycie tych składników, co może pomóc w redukcji objawów chorobowych,
• chorobą Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego – u pacjentów zmagających się z chorobą Leśniowskiego-Crohna czy objawami wrzodziejącego zapalenia jelita grubego dieta Low FODMAP może przynieść ulgę, zmniejszając podrażnienie jelit i objawy zapalne.

SIBO - dieta FODMAP

Często stosowaną dietą przy SIBO, tj. zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego jest dieta low FODMAP. Ograniczenie produktów o wysokiej zawartości FODMAP pomaga pacjentom chorującym na SIBO zmniejszyć ilość namnażających się w jelicie cienkim bakterii. Dieta ukierunkowana jest na przywrócenie równowagi mikrobioty jelitowej w obrębie przewodu pokarmowego.

W tabeli produktów dozwolonych w SIBO znaleźć można między innymi: pieczywo bezglutenowe, mąkę orkiszową, chleb orkiszowy na zakwasie, ryby, jaja czy tofu.

4. Jakie są etapy diety FODMAP?

Dietę low FODMAP można podzielić na trzy etapy:

Etap 1 - Ograniczenie produktów zawierających FODMAP

Ten etap powinien trwać od 2 do 6 tygodni. Uwzględnia eliminację produktów o wysokiej zawartości FODMAP tymi o niskiej zawartości. Pacjent powinien w tym czasie monitorować objawy zespołu jelita drażliwego.

Jeśli zaczną ustępować, wskazane jest przejście do kolejnego etapu. Jeśli objawy nie zmniejszą się lub staną się jeszcze bardziej intensywne, pod żadnym pozorem nie należy przedłużać diety. Wówczas wskazana jest konsultacja ze specjalistą w celu rozważenia innych terapii.

Etap 2 - Ponowne wprowadzenie produktów zawierających FODMAP

Ten etap powinien trwać od 8 do 12 tygodni. Wskazane jest stopniowe wprowadzanie produktów zawierających FODMAP. Pacjent może wprowadzić jeden rodzaj takich produktów dziennie przez około 3 dni.

Niezbędne jest monitorowanie objawów, zapisywanie spożywanych produktów, napojów. W trakcie przerwy między wprowadzaniem kolejnych produktów zalecane jest jedzenie potraw o niskiej zawartości FODMAP. Chorzy powinni zwrócić uwagę na wpływ stresujących wydarzeń na dolegliwości ściśle związane z zespołem jelita drażliwego.

Etap 3 - Personalizacja diety

Pacjentom zaleca się maksymalnie zmniejszyć ograniczenia żywieniowe, a także zwiększyć różnorodność produktów spożywczych w diecie. Z pomocą dietetyka klinicznego warto ustalić indywidualny jadłospis, który będzie można stosować w dłuższej perspektywie.

Do diety należy wprowadzić wszystkie produkty, które zostały wcześniej zidentyfikowane jako dobrze tolerowane. W większości przypadków możliwe jest ponowne wprowadzenie do diety wielu produktów o wysokiej zawartości FODMAP, ponieważ indywidualna tolerancja może się zmienić.

5. Dieta FODMAP - zalety i wady

Lekarze są zgodni, że dobrze dobrana dieta może skutecznie pomóc w walce z zespołem jelita drażliwego. Dieta zwana w skrócie dietą FODMAP, czyli innymi słowy, dieta low-FODMAP albo L-FODMAP, polega na eliminacji fermentujących oligosacharydów, disacharydów, monosacharydów i polioli.

Substancje, które wymagają wykreślenia z menu, to:

• fruktoza,
• laktoza,
• fruktany,
• sorbitol,
• mannitol,
• maltitol,
• ksylitol.

Zgodnie z rekomendacją Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, u osób z zespołem jelita drażliwego zalecane jest wyeliminowanie podanych składników przez sześć do ośmiu tygodni. Eksperci nie udowodnili skuteczności tej diety, dlatego zaleca się przerwanie jej po kilku tygodniach.

Radykalne ograniczenia pokarmów, które są wymogiem diety FODMAP, mogą prowadzić do groźnych w skutkach niedoborów witamin i niektórych minerałów m.in. do niedoboru wapnia czy żelaza. Dłuższe stosowanie może szkodzić zdrowiu.

6. Dieta FODMAP - co jeść

W diecie FODMAP należy postawić na produkty z niską zawartością substancji, które w zespole jelita drażliwego mogą nasilać objawy choroby.

6.1. Dieta FODMAP - produkty wskazane

Bezpieczne produkty w diecie FODMAP to między innymi:

• bakłażany,
• brokuły,
• fasola,
• marchewka,
• ogórek,
• sałata,
• ziemniaki,
• cukinia,
• pomidory.

Oprócz warzyw można sięgnąć po owoce takie jak kiwi, ananasy, mandarynki, pomarańcze, grejpfruty, truskawki.

Jeśli chorym zależy na spożywaniu mleka, powinni wybrać:

• migdałowe,
• krowie bez laktozy,
• sojowe wyłącznie z białek soi.

Polecane są także sery typu feta lub camembert.

Posiłki można wzbogacić jajkami oraz tofu, a także płatkami kukurydzianymi, waflami ryżowymi i razowym pieczywem. Na deser można sięgnąć po gorzką czekoladę, orzeszki ziemne, nasiona dyni, orzechy włoskie.

Dieta FODMAP wymaga stałych konsultacji i opieki lekarza oraz dietetyka. Tego stylu żywienia nie można stosować bez kontroli ze strony specjalistów ani bez ograniczeń czasowych. Diety FODMAP można i warto spróbować, ale nie daje ona gwarancji powodzenia, gdyż zespół jelita drażliwego może mieć różne postaci.

6.2. Dieta FODMAP - produkty zakazane

Produkty zakazane w diecie FODMAP to m.in:

• mleko i jego przetwory, np. jogurty i twarogi,
• produkty pszenne,
• rośliny strączkowe,
• czosnek, cebula,
• śliwki, jabłka,
• miód,
• słodziki.

Przez sześć do ośmiu tygodni należy całkowicie wykreślić je z menu.

Należy zrezygnować też z karczochów, szparagów, porów, zielonego groszku, grzybów, nektarynek, mango, brzoskwiń, gruszek i arbuzów. Zakazane są także lody, mleko sojowe, owoce morza, słone przekąski, biszkopty, pistacje, orzechy nerkowca oraz produkty zawierające syrop kukurydziany.

Pierwsze 6-8 tygodni oznacza definitywną eliminację podanych produktów. W kolejnych czterech tygodniach można zacząć żywić się mniej restrykcyjnie.

Po zakończeniu diety FODMAP zaleca się sukcesywne włączanie poszczególnych produktów, najpierw w niewielkich ilościach. W ten sposób można stwierdzić, które z nich są optymalnie tolerowane przez organizm, a z których stanowczo należy zrezygnować.

Dany FODMAP-owy produkt należy stosować tylko jeden naraz i nie dłużej niż przez 3 dni. To czas, który pozwoli na oszacowanie, jak organizm reaguje na określony składnik.

Każda osoba stosująca dietę FODMAP może stworzyć swój własny wariant, zgodnie z potrzebami, możliwościami i zakresem tolerancji organizmu.

7. Zespół jelita drażliwego a dieta FODMAP

Zespół jelita drażliwego, tzw. IBS, to choroba, która jest rozpoznawana coraz częściej. Tę dolegliwość diagnozuje się statystycznie już u co 10. osoby. Jest to problem przewlekły i uciążliwy, trudny do zdiagnozowania, oporny na leczenie, komplikujący życie.

Zespół jelita drażliwego może mieć różne typy i różny przebieg: jedni cierpią na zaparcia, inni na biegunki, u części pacjentów na przemian zdarzają się biegunki i zaparcia. Zauważono, że w 80 proc. za objawy odpowiada dieta. Inne czynniki wyzwalające to:

• stres,
• nadwaga,
• otyłość.

Chorzy na zespół jelita drażliwego muszą zmagać się ze:

• wzdęciami,
• bólami brzucha,
• zaparciami,
• biegunkami.

Osobom chorującym na IBS odradza się sięganie po tłuszcze, smażone potrawy, kawę, alkohol i napoje gazowane. Podobne objawy mogą być wywoływane przez inne schorzenia, dlatego niezbędna jest wizyta u gastrologa w celu potwierdzenia zespołu jelita drażliwego.

8. Jakie są efekty diety FODMAP?

Chociaż dieta przy jelicie drażliwym nie jest w stanie wyleczyć całkowicie osób chorujących na IBS, to pomaga w redukcji objawów związanych z zespołem jelita drażliwego oraz innych zaburzeń układu pokarmowego. Wdrożenie tego rodzaju diety redukuje dolegliwości związane z IBS, takie jak:

• wzdęcia,
• biegunka,
• zaparcia,
• dolegliwości bólowe brzucha,
• nudności.

Dieta low FODMAP ukierunkowana na ograniczenie produktów bogatych w substancje fermentujące łagodzi wzdęcia i uczucie przelewania, ponieważ przeciwdziała nadmiernemu gromadzeniu się gazu w jelitach. Jadłospis oparty na założeniach tego rodzaju diety poprawia pracę jelit, a także umożliwia regulację rytmu wypróżnień.

9. Jakie są przeciwwskazania do stosowania diety FODMAP?

Dieta FODMAP pomaga zredukować objawy żołądkowo-jelitowe takie jak przewlekłe bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia czy biegunki pacjentów chorujących na IBS. Warto jednak zdawać sobie sprawę, że tego rodzaju dieta na jelito drażliwe nie powinna być stosowana u pacjentów zdrowych. Dlaczego?

W sytuacji, gdy zaliczana do diet eliminacyjnych dieta low FODMAP zostanie źle skomponowana, może skutkować wieloma poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi oraz niedoborami składników odżywczych.

Low FODMAP dieta nie jest też wskazana dla:

• osób uprawiających zawodowo sport,
• pacjentek ciężarnych,
• karmiących piersią.

Przeciwwskazaniem do jej stosowania jest przewlekła choroba metaboliczna, zwana cukrzycą.

Niedobór minerałów czy witamin to kolejny powód, dla którego warto zrezygnować z tego rodzaju diety.

10. Jakie są możliwe skutki uboczne diety FODMAP?

Dieta FODMAP jest przeznaczona do stosowania tylko przez ograniczony czas. Jeśli pacjent zmagający się z zespołem jelita drażliwego będzie stosował ją powyżej 6-8 tygodni, istnieje duże prawdopodobieństwo, że wystąpią u niego niedobory żywieniowe np. błonnika chroniącego jelita czy wapnia wzmacniającego kości.

IBS dieta, uwzględniająca spożywanie produktów określanych jako low FODMAP powinna być zawsze przygotowana z pomocą wykwalifikowanego dietetyka.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.