Ksylitol – właściwości, zastosowanie i wpływ na zdrowie

Ksylitol, znany także jako cukier brzozowy, to naturalny słodzik, który stanowi zdrową alternatywę dla cukru. Z chemicznego punktu widzenia jest to organiczny związek chemiczny, pięciowęglowy alkohol polihydroksylowy o słodkim smaku (cukrol) i zredukowana pochodna ksylozy. Nie jest cukrem, lecz alkoholem cukrowym.

Jakie cechy ma ksylitol? Do złudzenia przypomina „zwykły cukier”. To biały, krystaliczny proszek bez zapachu, o słodkim smaku bez posmaku. Jest dobrze rozpuszczalny w wodzie i odporny na działanie wysokich temperatur. Nie podlega procesowi karmelizacji.

Ksylitol najczęściej jest pozyskiwany z kory brzozy, ale w naturze występuje również w wielu owocach (np. śliwkach, truskawkach, malinach) i warzywach (np. kalafiorze) oraz w grzybach. Co ciekawe, jest także wytwarzany w organizmie człowieka w procesach trawienia.

Niegdyś surowcem do pozyskiwania ksylitolu było drewno brzozowe. Obecnie wytwarza się go w procesie obróbki chemicznej także z innych drzew liściastych lub kukurydzy. Na skalę przemysłową ksylitol otrzymywany jest z ksylozy nazywanej cukrem drzewnym, która jest szeroko rozpowszechniona w świecie roślin.

Warty szczególnej uwagi jest ksylitol fiński. W Finlandii cukier brzozowy produkowany jest z masy drzewnej drzew liściastych, która poddawana jest różnym procesom chemicznym. Co ważne wyjściowy surowiec nie jest modyfikowany genetycznie. To przekłada się na jego jakość, ale i dość wysoką cenę.

Tańszy – ale i gorszej jakości – jest ksylitol chiński, który produkuje się z kolb kukurydzy (mogą być modyfikowane genetycznie), które są poddawane procesom biotechnologicznym z wykorzystaniem drożdży lub bakterii.

Ksylitol znajduje zastosowanie w przemyśle spożywczym. Opatruje się go symbolem E967 i używa do słodzenia. To zamiennik cukru i syropów glukozowo-fruktozowych (słodzik) głównie gum do żucia, ale także słodyczy (np. cukierków), przetworów mlecznych i owocowych. To również polepszacz barwy i trwałości produktów spożywczych.

Na co dzień ksylitol można stosować tak, jak zwykły cukier do słodzenia:

• kawy, herbaty, kompotów,
• deserów i ciast (z wyjątkiem ciasta drożdżowego, ponieważ nie wyrastają na nim drożdże),
• przetworów owocowych, takich jak dżemy, marmolady czy konfitury, ponieważ jest odporny na działanie wysokich temperatur i nie traci właściwości.

Jakie są korzyści zdrowotne związane z używaniem ksylitolu? Okazuje się, że jest ich całkiem sporo.

Ksylitol a cukrzyca

Choć ksylitol wygląda i smakuje jak cukier, w przeciwieństwie do niego zawiera aż o 40 procent mniej kalorii (kaloryczność ksylitolu wynosi 2,4 kcal na 1 g). Co nie mniej istotne, posiada także zdecydowanie niższy indeks glikemiczny (IG=8).

Ponieważ ksylitol jest metabolizowany z niewielkim udziałem insuliny, jego spożycie prowadzi do niższego wzrostu poziomu glukozy we krwi niż spożycie cukru, przez co nie wywołuje nagłego wyrzutu insuliny. Z tego powodu poleca się go osobom, które zmagają się z insulinoopornością i cukrzycą oraz odchudzającym się i dbającym o linię.

Wiele osób, dla których ważna jest zarówno kaloryczność, jak i indeks glikemiczny produktu spożywczego, także słodzika, zastanawia się, co jest lepsze: erytrol czy ksylitol? Diabetykom poleca się erytrytol, który nie dostarcza kalorii. Ma jednak wady: może powodować uczucie chłodu w ustach, a i nie jest bardzo słodki (trzeba go więcej użyć).

Ksylitol w profilaktyce próchnicy

Warto wiedzieć, że ksylitol, w odróżnieniu od zwykłego cukru, nie ma działania próchnicotwórczego. Ma to związek z tym, że nie jest przekształcany przez bakterie bytujące w jamie ustnej do kwasów szkodliwie działających na zęby, ponieważ nie ulega fermentacji w jamie ustnej.

Co więcej, spożywanie ksylitolu może sprzyjać likwidacji płytki nazębnej, poprawia mineralizację szkliwa i przywraca równowagę zasadowo-kwasową ustach i przeciwdziała rozwojowi bakterii Streptococcus mutans odpowiedzialnych za rozwój próchnicy.

Ponieważ ksylitol stymuluje produkcję śliny, zapobiega kserostomii (suchość błony śluzowej jamy ustnej). Co więcej, może pomagać w leczeniu zakażenia jamy ustnej drożdżakowcami z rodzaju Candida.
Ksylitol a zdrowie jelit

Ksylitol jest także prebiotykiem, który wspiera mikroflorę jelit, niezbędną dla dobrego trawienia i odporności organizmu. Jak to możliwe?

Część ksylitolu niepodlegająca metabolizmowi stanowi pożywkę dla bakterii probiotycznych z rodzaju Lactobacillus i Bifidobacterium, które podczas procesów fermentacyjnych obniżają pH panujące w jelicie. To:

• hamuje namnażanie się bakterii chorobotwórczych,
• poprawia wchłanianie innych ważnych dla organizmu składników, w tym jonów wapnia.

Światowe organizacje i instytucje zgodnie uznają ksylitol za bezpieczną substancję, którą można stosować na co dzień, a i wykorzystywać w przemyśle zarówno spożywczym, jak i farmaceutycznym.

Ksylitol nie ma zbyt wielu wad, niemniej warto o nich wiedzieć. Przede wszystkim należy spożywać go z umiarem. Okazuje się bowiem, że konsumowanie go w zbyt dużych ilościach może wywołać efekt przeczyszczający. Ksylitol nie powinien być spożywany w ilości większej niż 100 g na dobę. Najbezpieczniej jest nie przekraczać 0,5 g ksylitolu na kilogram masy ciała na dobę.

Ksylitol należy ostrożnie stosować u małych dzieci oraz osób cierpiących na zespół jelita drażliwego. Jakie są potencjalne skutki uboczne spożycia ksylitolu? Cukier brzozowy może wywołać wzdęcia, bóle brzucha i biegunkę.

Inną wadą ksylitolu jest jego cena. Ta potrafi być nawet 10-krotnie wyższa niż zwykłego cukru. Trudniej też go kupić niż klasyczny cukier, niemniej nie jest to specjalnie trudne.

„Cukier brzozowy” jest dostępny zarówno w sklepach stacjonarnych (delikatesy, sklepy spożywcze, sklepy ze zdrową żywnością), jak i internetowych. Kupując produkt warto zdecydować się na ten pochodzący z Finlandii, nie Chin.