Insulinooporność - czym jest? Objawy, diagnostyka i dieta w insulinooporności

Insulinooporność, określana również jako IO, nie jest jednostką chorobową. To stan organizmu, w którym tkanki stają się oporne na działanie insuliny – hormonu produkowanego przez komórki beta trzustki. W prawidłowych warunkach insulina umożliwia przenikanie cząsteczek glukozy z krwi do tkanki mięśniowej, a tym samym spalanie spożytej z pokarmem energii.

Insulinooporność powoduje, że mięśnie stają się obojętne dla bodźca insulinowego i nie otrzymują „biopaliwa”. Skutkuje to podwyższającym się poziomem glikemii, która jest usilnie obniżana przez pracujące na pełną skalę komórki beta trzustki.

Dochodzi do hiperinsulinizmu, który pogarsza sytuację chorego i pobudza postęp insulinooporności.

Insulina to anaboliczny hormon peptydowy produkowany przez trzustkę, a konkretnie przez komórki beta trzustki (wysepki Langerhansa), w celu regulacji stężenia glukozy we krwi. Pełni bardzo ważną rolę w metabolizmie węglowodanów, ale również białek i tłuszczów. Odkrycia insuliny dokonali w 1921 roku Frederick Banting, kanadyjski chirurg i fizjolog oraz Charles Herbert Best amerykańsko-kanadyjski fizjolog.

Choroby cywilizacyjne takie jak nadwaga i otyłość uznawane są za główne, a zarazem najważniejsze przyczyny insulinooporności. Brak aktywności, niezrównoważony bilans między energią dostarczaną wraz z pożywieniem a jej zużyciem, sięganie po słodkie, wysoko kaloryczne przekąski – wszystkie te czynniki mogą doprowadzić do nadmiaru kilogramów.

Tkanka tłuszczowa trzewna, zwana również mianem brzusznej stanowi aktywny narząd endokrynny. Komórki tkanki tłuszczowej wykazują zdolność do produkowania niektórych substancji hormonalnych np. leptyny, adiponektyny, rezystyny, które przyczyniają się do rozwoju insulinooporności.

Badania na insulinooporność powinny wykonać te osoby, które prowadzą siedzący i niezdrowy tryb życia. Inne czynniki ryzyka insulinooporności to:

• stosowanie niektórych środków farmakologicznych np. sterydów, leków antydepresyjnych, leków przeciwpsychotycznych,
• uwarunkowania genetyczne,
• schorzenia endokrynologiczne takie jak akromegalia, nadczynność tarczycy, zespół Cushinga.

Warto nadmienić, że insulinooporność u wielu pacjentów występuje wraz z innymi, ściśle ze sobą powiązanymi zaburzeniami. U osób z tzw. zespołem metabolicznym zaobserwować można problemy zdrowotne, zwiększające ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego takie jak nadciśnienie tętniczenie, dyslipidemia oraz cukrzyca lub stan przedcukrzycowy.

Najczęstsze objawy insulinooporności to:

• wzmożony apetyt,
• ochota na słodkie przekąski – bezpośrednio po obfitym obiedzie może wystąpić ochota na słodycze i nie jest to bynajmniej objawem nadmiaru insuliny, ale niedoborem glukozy w komórce
• współistnienie nadciśnienia tętniczego krwi ze zwiększonym poziomem kwasu moczowego oraz zaburzeniami lipidowymi
• dolegliwości bólowe głowy, senność, problemy z koncentracją, rozdrażnienie
• ospałość w ciągu dnia,
• problemy z zasypianiem w porze wieczornej
• rogowacenie ciemne (pogrubiony, nieco ciemniejszy odcień skóry zaobserwować można w obrębie karku, szyi oraz pach)

Osoby, które zauważą u siebie podobne objawy, powinny skierować się na badanie insulinooporności. Lekarz, w razie rozpoznania oporności organizmu na insulinę, zaleci odpowiednie leczenie insulinooporności, a także przekaże odpowiednie wskazówki dotyczące zmiany diety oraz sposobu funkcjonowania.

Jak zdiagnozować insulinooporność? Warto wiedzieć, że diagnostyka insulinooporności jest dość szeroka i obejmuje:

• test obciążenia glukozą (OGTT), jest to najbardziej popularny test na insulinooporność,
• określenie poziomu proinsuliny,
• oznaczenie białka C-reaktywnego,
• indeks HOMA-IR (ang. Homeostatic Model Assesment – Insulin Resistance)

U pacjentów z podejrzeniem tego problemu zazwyczaj wykonanuje się krzywą cukrzycową w połączeniu z tzw. krzywą insulinową. Badanie na insulinooporność polega na pobraniu próbki krwi dla oznaczenia poziomu glukozy i insuliny na czczo.

Następnie podaje się pacjentowi do wypicia roztwór 75 g glukozy w 200 ml wody i pobiera krew jeszcze dwa razy – godzinę oraz dwie godziny po obciążeniu. Otrzymane wyniki naniesione na wykres tworzą charakterystyczną krzywą.

Insulinoopornosc - wyniki

Norma HOMA-IR wynosi 1. Natomiast wartość HOMA-IR powyżej 2,5 świadczy o insulinooporności.

Pacjenci często zastanawiają się, jak jak leczyć insulinooporność? Otóż, istnieją trzy sposoby leczenia insulinooporności: dieta, aktywność fizyczna i środki farmakologiczne.

Wielu pacjentów skutecznie radzi sobie z przypadłością dzięki dietoterapii i wprowadzeniu regularnego wysiłku fizycznego. W niektórych przypadkach ordynuje się jednak leki uwrażliwiające tkanki organizmu na insulinę. Lekiem pierwszego rzutu są preparaty zawierające metforminę.

Najważniejszym aspektem jest samodyscyplina pacjenta, dzięki której insulinooporność można wyciszyć, a tym samym opóźnić wystąpienie cukrzycy typu II.

Dietoterapia w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną jest najlepszym lekarstwem uwrażliwiającym tkanki organizmu na działanie insuliny. Dodatkowym atutem jest wzmocnienie mięśni, uelastycznienie ciała, poprawa wyglądu, lepsze odżywienie organizmu, a także wzmocnione włosy i paznokcie.

Dieta osób insulinoopornych opiera się, zgodnie z piramidą zdrowego żywienia, na warzywach, produktach pełnoziarnistych i nieprzetworzonych, dzięki czemu wspomaga redukcję wagi i pomaga utrzymać prawidłowy, względnie stały poziom glikemii.

Uwzględnia ona artykuły charakteryzujące się niskim indeksem glikemicznym (produkty te nie wywołują u pacjentów gwałtownego wzrostu poziomu cukru). W przypadku insulinooporności zalecane jest spożywanie pełnoziarnistych produktów zbożowych, chudego mięsa, ryb. W diecie dla insulinoopornych należy ograniczyć:

• potrawy typu fast food, frytki smażone,
• białe pieczywo, jasne makarony, biały ryż, kasza manna, słodkie wyroby piekarnicze, produkty z białej mąki, płatki zbożowe błyskawiczne, płatki kukurydziane,
• tłuste mięsa np. karkówki, boczki, salcesony,
• puree ziemniaczane,
• produkty słodzące takie jak cukier biały, cukier trzcinowy, cukier puder, miód, syrop klonowy, syrop daktylowy, fruktoza, melasa, słodziki bazujące na sacharynie, słodziki zawierające maltodekstrynie,
• słodkie przekąski: czekolady, batoniki, ciasteczka, cukierki,
• słodzone jogurty, owocowe napoje z cukrem, soki z dużą zawartością cukru, mleka smakowe

Nieleczona insulinooporność stanowi preludium cukrzycy typu II, zwanej cukrzycą insulinoniezależną, cukrzycą insulinooporną. Po kilku tygodniach, miesiącach, a nawet latach, wyczerpane ciągłą pracą komórki beta trzustki zostają zniszczone.

Dostarczone z pożywieniem cukry nie znajdują punktu docelowego, jakim są tkanki organizmu, poziom glikemii rośnie, zaś brak insuliny powoduje utrzymywanie się wysokiego poziomu cukru – wtedy zazwyczaj chory zaczyna odczuwać pierwsze objawy cukrzycy, a przypadkowy pomiar glikemii znacznie odbiega od normy.

Prawidłowo leczona insulinooporność oddala lub wręcz niweluje ryzyko zachorowania na cukrzycę typu II. Mimo trudu, jaki pacjent musi sobie zadać w zmaganiu z dietoterapią i aktywnością fizyczną, warto zachęcać do walki o własne zdrowie, by nie dopuścić do rozwoju nieprzyjemnych i niekorzystnych dla życia powikłań.

Insulinooporność, podobnie jak endometrioza, stosowanie niektórych leków czy niedrożność jajowodów, może w znaczny sposób utrudniać starania o potomstwo. Dlaczego? Wynika to z kilku czynników: po pierwsze, zmniejszenie wrażliwości tkanek docelowych na działanie insuliny bardzo często towarzyszy zespołowi policystycznych jajników (PCOS), jednej z najczęstszych przyczyn damskiej niepłodności.

Drugim związkiem pomiędzy problemami z zajściem w ciążę a insulinoopornością jest nadmierna masa ciała. Jak pokazują badania specjalistów, redukcja wagi może poprawić płodność zarówno u pacjentów, jak i u pacjentek. Warto wspomnieć również o innych zależnościach pomiędzy insulinoopornością a niepłodnością.

Stan organizmu, w którym tkanki stają się oporne na działanie insuliny jest typowy jest częstym zjawiskiem u pacjentów z niedoczynnością tarczycy, chorobą Hashimoto czy schorzeniu nadnerczy.

Źródła

1. M. Kamiński, Komórki, tkanki, narządy – ich struktura i funkcja, t. III–IV, Śląska Akademia Medyczna im. Ludwika Waryńskiego, Katowice 1989
2. Z. Bielańska-Osuchowska, J. Kawiak, Struktura funkcjonalna komórek i tkanek, PWN, Warszawa 1989