Gen BRCA1 a rak jajnika

Gen BRCA1 jest w ostatnim czasie jednym z najbardziej „medialnych” genów, za sprawą Angeliny Jolie. Aktorka osobiście upubliczniła informację, że poddała się zabiegom chirurgicznym: mastektomii - redukującej ryzyko raka piersi i adneksektomii redukującej ryzyko raka jajników i jajowodów, właśnie z powodu posiadania wrodzonego uszkodzenia genu BRCA1.

1. Czy rzeczywiście mutacje tego genu są aż tak groźne i wymagają tak radykalnego postepowania?

Gen BRCA1, którego nazwa jest skrótem od angielskiego BReast CAncer 1 został zlokalizowany w chromosomie 17, a następnie opisano jego sekwencję w roku 1994. BRCA1 należy do tzw. genów supresji nowotworowej, co oznacza, że kodowane przez nie białko, bierze udział w procesach komórkowych, kontrolując jej prawidłowe podziały - przez co zapobiega powstawaniu nowotworów. Prawidłowe białko BRCA1 jest aktywne w jądrze komórki i bierze udział w różnych procesach, z których jednym z najistotniejszych jest naprawa uszkodzeń w materiale genetycznym czyli DNA. Białko BRCA1 jest jedną z wielu cząsteczek zaangażowanych w naprawę przede wszystkim podwójnieniciowych uszkodzeń helisy DNA, na drodze skomplikowanego molekularnie procesu homologicznej rekombinacji. Mutacje (uszkodzenia) samego genu BRCA1 mogą powodować powstawanie nie w pełni aktywnego białka BRCA1 lub jego całkowity brak, co jest przyczyną zaburzenia procesów naprawczych DNA. W konsekwencji sytuacja taka może prowadzić do nagromadzenia uszkodzeń w materiale genetycznym komórki, jej niekontrolowanych podziałów i wreszcie do inicjacji procesu nowotworzenia. Pamiętać należy, że każda komórka somatyczna (nie rozrodcza) posiada po dwie kopie każdego genu, w tym BRCA1 po jednej od każdego z rodziców. Do niebezpiecznych zaburzeń w komórce dochodzi wtedy, gdy uszkodzeniu ulegają obie kopie genu. U niektórych osób, tak jak u Angeliny Jolie, uszkodzenie – mutacja jednej kopii genu BRCA1 było wrodzone, odziedziczone po rodzicu w tym przypadku matce, która sama chorowała na nowotwór. W takim przypadku mówimy o dziedzicznej predyspozycji – skłonności do choroby nowotworowej. W przypadku mutacji w genie BRCA1 zagrożenie dotyczy przede wszystkim kobiet i związane jest z wysokim ryzykiem wystąpienia raka piersi, raka jajnika, a także raka jajowodu lub otrzewnej.

Osoba posiadająca wrodzoną mutacją genu BRCA1 należy do tzw. grupy wysokiego ryzyka. Ryzyko powstania nowotworu zależy od rodzaju mutacji, jest różne dla różnych typów nowotworów i zależne od wieku. Dotychczas w genie BRCA1 opisano kilkaset różnych mutacji wzdłuż całej jego długości. Ryzyko wystąpienia raka piersi i raka jajnika w przypadku mutacji BRCA1 jest wysokie. Szacuje się, że życiowe ryzyko raka piersi wynosi od 50-80 proc., a raka jajnika 40 proc. do 75. roku życia.

Zobacz film: "Podstawowe badania, jakie powinna wykonać każda kobieta"

Obecność wrodzonej mutacji BRCA1 w rodzinie może sugerować obciążony wywiad rodzinny pod względem zachorowań przede wszystkim na raka piersi i raka jajnika. Jeśli w rodzinie występują wśród najbliższych krewnych tylko raki jajnika (może też wystąpić rak jajowodu lub pierwotny rak otrzewnej), to mówimy o Zespole dziedzicznego miejscowospecyficznego raka jajnika (HOC). Jeśli obserwowane są tylko zachorowania na raka piersi, to rozpoznawany jest Zespół dziedzicznego miejscowospecyficznego raka piersi (HBC). Często można stwierdzi zarówno zachorowania na raka piersi, jak i jajnika, co skutkuje rozpoznanie Zespołu dziedzicznego raka piersi i jajnika (HBOC). Niestety często, bo w ponad 40 proc. przypadków badanych rodzin, pomimo nosicielstwa uszkodzonego genu BRCA1, wywiad rodzinny nie jest obciążony.

Rak jajnika, podobnie jak rak jajowodu i pierwotny rak otrzewnej, zależne od mutacji BRCA1 mają kilka charakterystycznych cech klinicznych. Najczęściej są to raki rozpoznawane w III i IV stopniu zaawansowania wg FIGO, w większości typu surowiczego o wysokim stopniu morfologicznej złośliwości. Obecnie otwierają się nowe możliwości ukierunkowanego leczenia raków jajnika BRCA1 zależnych, w których ze względu na mutacje dochodzi do upośledzenia systemu naprawy podwójnieniciowych uszkodzeń w DNA w procesie tzw. homologicznej rekombinacji. Zastosowanie w takich przypadkach leków, takich jak inhibitory PARP, których celem jest upośledzenie sprawności innego systemu naprawy DNA współistniejącego w komórkach, powoduje niewydolność obu systemów w komórkach nowotworowych i dzięki temu ich eliminację.

Niestety, jak dotychczas badania profilaktyczne pod kątem raka jajnika u nosicielek mutacji BRCA1 – regularne wykonywanie USG przezpochwowe z oceną markera CA125 , nie przyczyniają się do wczesnego wykrywania tej grupy nowotworów i nie poprawiają rokowania. Dlatego też ciągle najskuteczniejszą metodą redukcji ryzyka raka jajnika i jajowodu u nosicielek patogenicznych mutacji BRCA1 pozostaje zabieg chirurgiczny usunięcia tych narządów w wieku ok 35-40 lat po zrealizowaniu planów prokreacyjnych pacjentek.

Materiał w ramach ogólnopolskiej kampanii „Diagnostyka jajnika”

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.