Metformina - działanie, wskazania, przeciwwskazania, dawkowanie, skutki uboczne

Metformina należy do leków diabetologicznych, od wielu lat stosowana jest w leczeniu cukrzycy typu 2. Zaliczana jest do leków hipoglikemizujących, tzn. takich, które obniżają poziom cukru we krwi.

W aptekach dostępne są dwa rodzaje preparatów z metforminą: tabletki o natychmiastowym uwalnianiu, a także tabletki o przedłużonym uwalnianiu (oznaczane symbolem XR lub SR). Warto zaznaczyć, że metformina to lek wydawany na podstawie okazanej recepty.

Metformina lek skutecznie hamuje wytwarzanie glukozy w wątrobie, zwiększa wrażliwość tkanek na działanie insuliny, spowalnia wchłanianie glukozy w jelicie. Warto wspomnieć również o tym, że lek poprawia parametry lipidogramu.

Wykazuje zdolność do obniżania złego cholesterolu oraz trójglicerydów. Lek ten pomocny jest również w redukowaniu masy ciała. Lek nie grozi wystąpieniem hipoglikemii ani hiperinsulinemii, nie powoduje też przyrostu masy ciała.

Preparaty z metforminą początkowo były stosowane do leczenia cukrzycy typu 2, obecnie również w przypadku insulinooporności, stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 1.

Mechanizm działania nie został jeszcze poznany, wciąż znajdowane są nowe zastosowania leku. Badania wskazują, że metformina może mieć korzystny wpływ na choroby sercowo-naczyniowe, wirusowe zapalenie wątroby, zespół policystycznych jajników czy nowotwory.

Metformina a odchudzanie

Metformina nie jest lekiem na odchudzanie i nie spowoduje utraty wagi w magiczny sposób. Zwykle schudnięcie jest efektem wprowadzenia diety cukrzycowej z niskim indeksem glikemicznym, a tym samym zrezygnowania z picia słodkich gazowanych napojów czy jedzenia przetworzonej żywności.

Nie bez znaczenia jest oczywiście aktywność fizyczna rozpoczynana przez wiele osób, które dowiadują się o problemach z gospodarką cukrową. Metformina sama w sobie nie jest w stanie zmienić wagi ani wyglądu sylwetki.

Metformina w leczeniu PCOS

Tabletki z metforminą zwiększają insulinowrażliwość tkanek, zmniejszają wytwarzanie androgenów w jajnikach i nadnerczach oraz ilość wolnego testosteronu.

Metformina u kobiet z zespołem policystycznych jajników zwiększa szansę na zajście w ciążę i zmniejsza ryzyko poronienia. Lek w dawce 1500 mg ogranicza dodatkowo hiperandrogenizm i ryzyko zachorowania na raka jajnika lub błony śluzowej macicy. Metformina wspomaga również owulację i uregulowanie cyklów miesiączkowych.

Metformina w insulinooporności

Metformina ma wielopłaszczyznowy zakres działania i bardzo często przepisywana jest pacjentom z insulinoopornością. Lek ten zmniejsza zapotrzebowanie organizmu na insulinę, co przekłada się na poprawę wyników i poprawienie wrażliwości tkanek na insulinę.

Dodatkowo metformina nie wiąże się z ryzykiem wystąpienia hipoglikemii, czyli zbyt niskiego poziomu cukru. Znalazła zastosowanie w leczeniu insulinooporności również u chorych na cukrzycę typu 1.

Właściwości antynowotworowe metforminy

Badania wykazały, że metformina zmniejsza częstotliwość zachorowań na nowotwór, a także pozytywnie wpływa na rokowania w przypadku zdiagnozowanego raka.

Metformina działa na nowotwór bezpośrednio i pośrednio. Przede wszystkim obniża poziom glukozy i insuliny, ale również prowadzi do kinazy białkowej przez AMP, choć całkowity mechanizm działania nie został poznany.

Udowodniono, że metformina zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych, między innymi piersi, prostaty, endometrium, trzustki czy płuc. U cukrzyków redukuje zachorowalność na raka jelita grubego oraz hepatoblastomę.

Metformina lekiem opóźniającym starzenie?

Metformina zwiększa aktywność enzymu AMPK, istnieje więc duże prawdopodobieństwo, że opóźnia śmierć komórek. Rozważa się również wprowadzenie leku do terapii osób z chorobą Alzhimera, progerią lub pląsawicą Huntingtona.

Metformina zmniejsza też ilość wolnych rodników i uszkodzeń DNA, stres oksydacyjny oraz stan zapalny w organizmie. Lek skutecznie hamuje starzenie się fibroblastów, a w przypadku pozostałych tkanek niweluje działanie markerów stresu i cytokin prozapalnych.

Wskazaniem do stosowania metforminy jest:

• cukrzyca typu 2,
• otyłość,
• stan przedcukrzycowy (nazywany również nietolerancją glukozy),
• insulinooporność,
• zespół policystycznych jajników (PCOS metformina).

Podstawowym przeciwwskazaniem do stosowania metforminy jest uczulenie na substancję czynną lub którąkolwiek z substancji pomocniczych leku. Wśród innych przeciwwskazań wymienić należy: choroby nerek, zakażenia, wstrząsy, odwodnienie oraz chorobę alkoholową. Leków zawierających metforminę nie powinny przyjmować także kobiety ciężarne oraz karmiące piersią, osoby po świeżo przebytym zawale, pacjenci z niewydolnością wątroby.

Stosowanie metforminy zaczyna się od małych dawek, co zmniejsza ryzyko wystąpienia skutków ubocznych i daje szansę na przyzwyczajenie się organizmu. Zwykle terapię rozpoczyna przyjmowanie 2-3 dawek po 500 mg każda, a następnie 3 tabletek po 850 mg na dobę.

Optymalna dawka dobowa metforminy wynosi 2 gramy, maksymalna - 3 gramy. Zazwyczaj lek na cukrzycę o powolnym uwalnianiu przyjmowany jest w maksymalnej dawce 2 g dla tej formuły w porze kolacji.

Należy pamiętać, że dawkowanie leku powinno zależeć od wskazówek lekarza i informacji zawartych na ulotce metforminy. Niewskazane jest samodzielne modyfikowanie tych zaleceń.

Każdy lek, oprócz swojego działania leczniczego może wywoływać tzw. skutki uboczne. Stosowanie metforminy w przypadku niektórych pacjentów może powodować następujące działania niepożądane, takie jak:

• biegunki,
• wzdęcia,
• nudności,
• ból brzucha,
• brak apetytu,
• obniżony apetyt,
• metaliczny posmak w ustach
• zmęczenie,
• osłabienie,
• ospałość.

Działania niepożądane metforminy są zauważalne przede wszystkim na początku terapii. Bywają one niekomfortowe i problematyczne, jednak ich wystąpienie nie oznacza, że lek wykazuje działanie szkodliwe lub niebezpieczne dla organizmu. Zazwyczaj skutki uboczne ustępują z chwilą, w której organizm przyzwyczai się do leku.

Powyższe dolegliwości dotyczą substancji czynnej, czyli metforminy, są to więc skutki uboczne Siofor, skutki uboczne Metformax (dolegliwości po leku na cukrzycę Metformax) i produktów o innej nazwie, ale zawierających ten sam składnik wiodący.

Ważne informacje na temat stosowania metforminy:

• metformina jest lekiem wydawanym na receptę,
• odpowiednią dawkę leku ustala lekarz, dobiera się ją pod kątem leczonej choroby oraz występujących skutków ubocznych,
• lek powinno się przyjmować w trakcie spożywania posiłku lub chwilę po,
• według najnowszych zaleceń maksymalna dawka terapeutyczna metforminy powinna wynosić 3000 mg/d,
• metforminę podaje się w trzech podzielonych dawkach.

Preparaty na polskim rynku zawierające metforminę:

• Siofor 500 (tabletki powlekane),
• Siofor 850 (tabletki powlekane),
• Siofor 1000 (tabletki powlekane),
• Symformin XR (tabletki o przedłużonym uwalnianiu),
• Etform (tabletki powlekane),
• Etform 500 (tabletki powlekane),
• Etform 850 (tabletki powlekane),
• Metformin Bluefish (tabletki powlekane),
• Metformin Galena (tabletki),
• Metformin Vitabalans (tabletki powlekane),
• Avamina (tabletki powlekane),
• Avamina SR (tabletki o przedłużonym uwalnianiu),
• Metifor (tabletki),
• Metformax 500 (metformini hydrochloridum, tabletki),
• Metformax 850 (tabletki),
• Metformax 1000 (tabletki powlekane),
• Metformax SR 500 (tabletki o przedłużonym uwalnianiu),
• Glucophage 500 (tabletki powlekane),
• Glucophage 850 (tabletki powlekane),
• Glucophage 1000 (tabletki powlekane),
• Glucophage XR (tabletki o przedłużonym uwalnianiu),
• Formetic (tabletki powlekane),
• Metfogamma 500 (tabletki powlekane),
• Metfogamma 850 (tabletki powlekane),
• Metfogamma 1000 (tabletki powlekane).