Odwodnienie izotoniczne – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Odwodnienie izotoniczne to rodzaj zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej. Mówi się o nim, gdy dochodzi do niedoboru wody w organizmie. Typowa jest przy tym izotonia, to jest prawidłowa molalność płynów ustrojowych (stężenie niezbędnych składników w płynach).

Odwodnienie izotoniczne następuje, gdy obniża się poziom płynów w przestrzeni zewnątrzkomórkowej, a poziom płynów w przestrzeni wewnątrzkomórkowej pozostaje bez zmian.

Odwodnienie izotoniczne to nie jedyny typ odwodnienia organizmu. Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej, w zależności od nawodnienia organizmu oraz molalności płynów ustrojowych, dzieli się na 3 podstawowe rodzaje:

• odwodnienie izotoniczne (utrata wody i elektrolitów na podobnym poziomie),
• odwodnienie hipertoniczne. To zaburzenie gospodarki wodnej, w którym obserwuje się niedobór wody w organizmie z podwyższoną molalnością płynów ustrojowych, czyli ich hipertonią (większa utrata wody niż elektrolitów),
• odwodnienie hipotoniczne. To zaburzenie gospodarki wodnej, istotą którego jest niedobór wody w organizmie, przebiegający z hipotonią i obniżoną molalnością płynów ustrojowych (większa utrata elektrolitów).

Wyróżnia się także stany przewodnienia organizmu: przewodnienie izotoniczne, przewodnienie hipertoniczne, przewodnienie hipotoniczne.

Przyczyną odwodnienia izotonicznego jest utrata wody i elektrolitów w takiej samej proporcji, jaka istnieje w płynie zewnątrzkomórkowym bądź utrata pełnej krwi. Może za nie odpowiadać utrata płynów izotonicznych zarówno przez przewód pokarmowy, jak i nerki.

To także skutek rozległych oparzeń czy znacznej utraty krwi. Podłożem problemu może być również zatrzymanie płynów w trzeciej przestrzeni (np. jama otrzewna).

Odwodnienie hipotoniczne ma zwykle przyczynę jatrogenną. Dochodzi do niego w przypadku, gdy w przebiegu leczenia odwodnienia izotonicznego podaje się leki bezelektrolitowe, to jest będące roztworami hipotonicznymi w stosunku do molalności płynów ustrojowych.

Z kolei przyczyną odwodnienia hipertoniczne jest pobór niewystarczającej ilości wody u osób nieprzytomnych lub z zaburzeniami połykania, jak również utrata hipotonicznych płynów w moczówce prostej czy nadmierna diureza osmotyczna występująca w przypadku hiperglikemii doprowadzającej do glukozurii. Podłożem problemu może być również utrata wody ubogiej w elektrolity.

Odwodnienie izotoniczne doprowadza do niedoboru krążących płynów ustrojowych (oligowolemia), a w przypadkach znacznego odstępstwa od normy może doprowadzić do rozwoju wstrząsu hipowolemicznego.

W zależności od stopnia odwodnienia organizmu może pojawić się:

• suchość błon śluzowych, wyraźne zmniejszenie elastyczności skóry,
• obniżenie ciśnienia tętniczego i ośrodkowego ciśnienia żylnego,
• skąpomocz, czyli zmniejszenie ilości oddawanego moczu poniżej wartości 400-500 ml (u osób dorosłych),
• tachykardia, to jest przyspieszenie akcji serca powyżej wartości 100 uderzeń na minutę,
• objawy niedokrwienia ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Pojawia się senność, apatia, zaburzenia pamięci, zwolnienie reakcji na bodźce zewnętrzne. Zaburzenia mogą prowadzić do śpiączki,
• często pojawia się także biegunka i wymioty.

Objawy odwodnienia izotonicznego mogą być różne, od lekkich i niegroźnych (np. suchość błon śluzowych), po zagrażające zdrowiu i życiu (np. wstrząs hipowolemiczny, wstrząs oligowolemiczny czy niedokrwienie nerek i rozwój ostrej ich niewydolności).

Ponadto w przypadku wolno postępującego odwodnienia izotonicznego objawy mogą pojawić się dopiero po zmniejszeniu przestrzeni wodnej o 3–5 l.

W sytuacji, gdy obserwuje się symptomy odwodnienia, należy zgłosić się do lekarza. Ten stawia diagnozę na podstawie wywiadu i badania fizykalnego. Specjaliści podejrzewający odwodnienie często zalecają wykonanie badania elektrolitów we krwi.

Laboratoryjnym potwierdzeniem rozpoznania jest stwierdzenie podwyższenia stężenia kreatyniny przy najczęściej prawidłowym jonogramie.

Leczenie odwodnienia izotonicznego polega na suplementacji płynów. Celem terapii jest ustąpienia objawów, osiągnięcie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego lub ośrodkowego ciśnienia żylnego.