Bezsenność w depresji

Bezsenność jest trudnością, trwającą przynajmniej miesiąc, obejmującą problemy w zasypianiu, utrzymywaniu snu czy budzenie się rano bez uczucia wzmocnienia. Te zakłócenia mogą być na tyle poważne, że powodują znaczne cierpienie psychiczne lub osłabienie i nie mogą być w pełni wyjaśnione przez inne zaburzenia snu (np. bezdech senny), zaburzenie psychiczne (np. zaburzenie dwubiegunowe), substancje (np. niektóre leki antydepresyjne) lub chorobę (np. astma).

1. Bezsenność a jakość życia

Ludzie cierpiący na bezsenność donoszą o ciągłym niedostatecznym pod względem ilości i/lub jakości śnie w nocy. Obawiają się złego snu z powodu postrzeganych katastrofalnych tego konsekwencji. Podczas dnia ludzie cierpiący na bezsenność relacjonują spadek zdolności do wykonywania codziennych zadań, senność, zmęczenie, trudności w funkcjonowaniu społecznym, pogorszenie koncentracji i problemy z pamięcią. Wzrastają dowody wskazujące, że bezsenność jest czynnikiem ryzyka lub może nawet przyczyniać się do rozwoju zaburzeń psychologicznych.

Bezsenność może się objawiać trudnościami z zasypianiem (początkowe stadium bezsenności), częstym budzeniem się w nocy (środkowe stadium bezsenności) oraz wczesnym porannym budzeniem się (bezsenność terminalna). Zaburzenia te mogą występować nieprzerwanie lub przejściowo jako reakcja na stres.

Zobacz film: "Choroby serca najczęstszą przyczyną zgonów Polaków"

2. Bezsenność a depresja

Wielu ludzi cierpiących na depresję musi również stawić czoło bezsenności. Problemy związane z cyklami snu zaburzają cykle aktywności, przeszkadzają w osiąganiu optymalnej sprawności intelektualnej w pracy i w szkole oraz utrudniają kontakty międzyludzkie. Oprócz tego przyczyniają się do nasilenia objawów depresji.

Wzorce te bywają pomocne w procesie diagnostycznym, np. utrzymujące się zmniejszone zapotrzebowanie na sen w połączeniu z większą aktywnością może wskazywać na obecność choroby afektywnej dwubiegunowej (zespołu maniakalno-depresyjnego). Osoby zmagające się z terminalną postacią bezsenności oraz porannym zmęczeniem, których aktywność poprawia się w ciągu dnia, mogą cierpieć na ciężką postać depresji.

Osoba chora na depresję opisuje swoje zaburzenia snu w następujący sposób: „Musiałam liczyć owce, żeby zasnąć, tyle że te zwierzęta zawsze do mnie mówiły”, „Zawsze, kiedy próbuję zasnąć, przychodzą mi do głowy setki różnych myśli”, „Wszystkie troski trapiące mnie za dnia kłębią się w mojej głowie. Po prostu nie jestem w stanie wyłączyć swojego mózgu”, „Muszę kłaść się do łóżka przy włączonym telewizorze/radiu, żeby zagłuszyć swoje myśli. Hałas jest mi potrzebny, żeby się uspokoić”.

Często osobom cierpiącym na bezsenność doskwierają również innego typu objawy, jak: zmęczenie w ciągu dnia, kłopoty z koncentracją, słaba pamięć, napięciowe bóle głowy oraz zaburzenia motywacji, zwłaszcza rano. A to wszystko znacznie obniża jakość życia człowieka.

Bezsenność jest w ponad połowie przypadków objawem chorób przebiegających z zaburzeniami nastroju. Problemy ze snem często wychodzą na pierwszy plan w przypadku depresji. Dotyczy to zarówno bezsenności, jak i nadmiernej senności. Typowy sen osoby chorej na depresję polega na tym, że pacjent zasypia szybko bez problemu, bo chce by skończył się dzień, który jest dla niego męką. Jednak w takim stanie sen jest bardzo płytki i trwa krótko. Szybko następuje przebudzenie, często połączone z lękiem przed kolejnym nadchodzącym dniem. Gdy towarzyszą temu typowe objawy depresji (obniżony nastrój, aktywność i napęd psychoruchowy), łatwiej jest postawić prawidłową diagnozę. Bezsenność traktuje się wtedy jako zaburzenie rytmu dobowego występujące w depresji.

2.1. Bezsenność maską depresji

Nierzadko spotyka się stan, w którym długotrwałe problemy ze snem są jedynym dostrzeganym objawem. Nie występują tu typowe dolegliwości związane z depresją. Na pierwszy plan wysuwają się dolegliwości somatyczne, bólowe lub właśnie tylko pod postacią zaburzeń snu. Jednak wnikliwe badanie lekarskie pozwala wtedy często na dostrzeżenie w tych dolegliwościach depresji maskowanej, czyli tzw. depresji bez depresji. W takiej postaci choroby może nie występować typowe obniżenie nastroju. W depresji maskowanej cierpi przede wszystkim ciało. Jednak odpowiednim leczeniem tych dolegliwości jest postępowanie takie, jak w przypadku leczenia pełnoobjawowej depresji. Zastosowanie leków przeciwdepresyjnych w terapii bezsenności będącej maską depresji przynosi zazwyczaj pożądaną poprawę.

2.2. Bezsenność w depresji nawracającej

U osób cierpiących na depresję nawracającą bezsenność pojawiająca się podczas remisji powinna być traktowana jako zwiastun nawrotu depresji. Leczenie zaburzeń snu powinno być w tych przypadkach podstawą profilaktyki, leczenia i zapobiegania nawrotom choroby.

2.3. Bezsenność przyczyną depresji

Według statystyk, pacjenci mający problemy ze snem dużo częściej mają też inne kłopoty ze zdrowiem. Brak snu prowadzi do drażliwości, zaburzeń nastroju, kłopotów z pamięcią, koncentracją. Komfort życia takich osób się obniża, częściej chorują, spada odporność, gorzej pracują. Pacjent zaczyna martwić się swoimi dolegliwościami. Mogą pojawić się także myśli samobójcze. Jeżeli bezsenność trwa długo i nie jest leczona, może prowadzić do rozwinięcia się depresji. Ryzyko rozwoju zaburzeń nastroju jest u tych chorych aż czterokrotnie większe niż u osób zdrowych.

3. Rodzaje bezsenności

Bezsenność, która doskwiera krócej niż przez miesiąc, nazywana jest ostrą lub przemijającą bezsennością. Dłużej trwająca uznawana jest za przewlekłą. Bezsenność ostra lub przemijająca zwykle ustępuje po wprowadzeniu zasad higieny snu. Czasem jednak zwykła zmiana nawyku nie wystarcza. Przewlekła bezsenność wymaga bardziej złożonego podejścia. Trzeba rozpoznać i poddać leczeniu każdą przyczynę ją wywołującą. Osoby mające problemy z zasypianiem często skarżą się na gonitwę myśli. Niekiedy są zaniepokojone i w związku z tym zamartwiają się lub zadręczają problemami przez całą noc. Innym razem mogą czuć się lepiej, ale nie mogą wyłączyć umysłu i przestać myśleć. Osoby takie potrzebują terapii poznawczo-behawioralnej, która wydaje się być najbardziej optymalną w zmaganiu się z bezsennością.

4. Czynniki podtrzymujące bezsenność

Ważną rolę w podtrzymywaniu bezsenności odgrywa kaskada procesów poznawczych, działających w nocy oraz podczas dnia. Należą do nich: martwienie się, monitorowanie, myśli/przekonania prowadzące do zachowań zabezpieczających oraz postrzeganie snu. Dowiedziono, że ludzie z bezsennością leżą w łóżku i martwią się o to, że nie są w stanie zasnąć. Ten wysoki poziom martwienia się wyzwala psychologiczne pobudzenie i cierpienie psychiczne.

Kombinacja martwienia się, pobudzenia i cierpienia psychicznego czyni trudnym zasypianie i spanie. Dalej, gdy są w takim stanie, ludzie z bezsennością selektywnie zwracają uwagę lub monitorują swe wewnętrzne (np. doznania ciała) i/lub zewnętrzne (np. zegar w sypialni) środowisko ze względu na zagrożenie związane ze snem. Monitorowanie zagrożenia wzmacnia prawdopodobieństwo wyczucia przypadkowych i nieznaczących sygnałów, które są następnie błędnie interpretowane jako zagrożenie. Monitorowanie zatem prawdopodobnie dostarcza dalszej przyczyny martwienia się.

Próbując radzić sobie z nasilającym się w nocy lękiem, ludzie używają zachowań zabezpieczających, takich jak tłumienie myślenia lub wstawanie z łóżka by wypić „odrobinę alkoholu” (co może wspierać sen w krótkim okresie, ale skutkuje gorszą jakością snu). Rozpoznane procesy poznawcze skutkują postrzeganym osłabieniem, gdy ktoś spał wystarczająco długo, a pogarszają osłabienie, gdy nie przespał wystarczająco dużo czasu.

5. Leczenie bezsenności czy depresji?

Przede wszystkim zawsze leczy się chorobę, a nie objaw. Wszystko zależy od tego czy bezsenność jest wynikiem depresji, czy depresja bezsenności. Może zdarzyć się także sytuacja, w której leczenie depresji spowoduje zaburzenia snu. Ryzyko takie istnieje przede wszystkim w przypadku zastosowania leków działających aktywizująco. Podatni na takie ich działanie mogą być chorzy z poczuciem dużego lęku.

Jednak istnieje wiele leków przeciwdepresyjnych działających uspokajająco. Wpływają one korzystnie na sen i pomagają w jego regulacji, mimo że nie są typowymi lekami nasennymi. Do leków takich należy m.in.: mianseryna, mirtazapina, trazodon. W przeciwieństwie do leków nasennych te stosowane w leczeniu depresji nie uzależniają, co ważne jest w przypadku długotrwałego leczenia, jakiego ona wymaga. Pamiętać należy, że terapia depresji, także tej występującej z bezsennością lub pod jej postacią, wymaga przewlekłego leczenia. Ustąpienie objawów, w tym przypadku zaburzeń snu, często nie świadczy o ustąpieniu choroby.

6. Prawidłowa higiena snu

Co możemy zrobić, żeby zaburzenie depresyjne nie spowodowało problemów ze snem? Możemy rozpocząć od zadbania o prawidłową higienę snu, według następujących zasad:

• należy wyeliminować kofeinę i nikotynę na sześć do ośmiu godzin przed położeniem się do łóżka. Należy pamiętać, że kofeina zawarta jest w wielu produktach, w tym również w herbacie, kawie i czekoladzie;
• należy wyeliminować drzemki. Jest to jeden z największych błędów popełnianych przez osoby cierpiące na bezsenność. Ponieważ w ciągu dnia czują duże zmęczenie, udają się na drzemkę, przyczyniając się do zakłócenia cyklu snu nocnego;
• ćwiczenia fizyczne w ciągu dnia są bardzo korzystne dla osób zmagających się z bezsennością. Pamiętać należy, aby wykonywać je co najmniej na cztery godziny przed snem. Energiczne ćwiczenia późnym wieczorem często dodają nam siły i utrzymują nas w stanie pobudzenia;
• alkohol, leki przeciwbólowe zaburzają sen. Związki te początkowo mogą powodować senność, ale w wyniku ich metabolizmu powstają produkty zaburzające cykl snu. Należy unikać prób zasypiania za pomocą tych środków;
• należy odłożyć wszystkie wymagające dużego zaangażowania i energii zajęcia, starając się skupić na czynnościach przynoszących wyciszenie;
• nie należy kontrolować czasu zasypiania. Patrzenie na zegarek podczas prób zaśnięcia wywołuje lęki i pogłębia problem;
• należy wyznaczyć sobie plan czynności związanych z pójściem spać i przestrzegać go codziennie. Zmiana wzorców snu, wynikająca z późnego chodzenia spać w weekendy wystarczy, aby zakłócić cykle snu;
• czytanie może pomóc w zaśnięciu, ale nie należy czytać niczego ekscytującego czy wywołującego lęki. Dotyczy to również oglądania telewizji;
• muzykoterapia wywołuje nastrój spokoju i pomaga w relaksacji. Pomocne mogą być dźwięki natury, łagodna muzyka;
• medytacja, masaże i ciepłe kąpiele są bardzo relaksujące.

Sen ma fundamentalne znaczenie dla zdrowia człowieka. Warto zatem podjąć próbę stosowania powyższych technik. Warto być wytrwałym i nie zniechęcać się, jeśli niektóre techniki zawodzą. Jeśli jednak proste metody okażą się być nieskuteczne, należy rozważyć skorzystanie z pomocy specjalisty.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.