Psychologiczne aspekty niepłodności

Zamierzona lub niezamierzona bezdzietność ciągle nie jest przez społeczeństwo akceptowana. U różnych osób chęć posiadania dziecka pojawia się w odmiennym okresie życia. U jednych jest silniejsza, u innych słabsza, często zależy od aktualnej sytuacji związku obojga partnerów, środowiska kulturowego i warunków socjalnych. W rzeczywistości każdy człowiek jest przekonany o swojej zdolności do posiadania własnego dziecka. U większości ludzi rozpoznanie niepłodności wywołuje głębokie załamanie. Dotyczy to również osób, które nie identyfikują swojego celu życia z rodzicielstwem.

W ostatnich dwudziestu pięciu latach częstość występowania niepłodności w populacji wzrosła ponad dwukrotnie. Podczas kiedy na początku lat 60. XX wieku jedynie około 8% młodych małżeństw nie było zdolnych do skutecznego zapłodnienia, obecnie co piąta młoda para pragnąca mieć dzieci nie może zrealizować tego zamiaru. O niepłodności mówi się wówczas, gdy po roku do dwóch lat regularnego współżycia płciowego bez środków antykoncepcyjnych kobieta nie zachodzi w ciążę. Przyczyny wzrastającej częstości występowania niepłodności pozostają niewyjaśnione. Bardzo często na kłopoty z poczęciem dziecka wpływają obciążenia psychosocjalne i stres.

Jeśli niepłodność nie jest uwarunkowana fizjologicznymi czy hormonalnymi nieprawidłowościami, trzeba się zastanowić, czy problemy z zajściem w ciażę nie kryją się w zaburzeniach emocjonalnych, w psychice. U około 25% wszystkich małżeństw, które zgłaszają się po poradę lekarską z powodu niemożności zajścia w ciążę, stwierdza się psychogenne przyczyny niepłodności. Często w grę wchodzą zupełnie banalne sprawy, jak sam przebieg stosunku płciowego czy niewłaściwe określenie dni płodnych i niepłodnych. Pewną rolę odgrywać mogą zaburzenia erekcji, trudności w osiągnięciu orgazmu oraz przedwczesny wytrysk u mężczyzn, które wpływają na jakość współżycia płciowego. Możliwa jest także sytuacja odwrotna: unikanie współżycia płciowego doprowadza do powstania zaburzeń seksualnych. Potęgowane są one dodatkowo przez utrwalenie złych nawyków.

Istotny wpływ na układ hormonalny i związane z nim zachowania seksualne może mieć stres: przemęczenie pracą zawodową, stany znacznego napięcia psychicznego i fizycznego, używki i nadużywanie leków. Stresem może być także samo pragnienie posiadania dziecka. Popęd płciowy może ulegać osłabieniu pod wpływem zmęczenia, konfliktów między partnerami, a także na skutek obaw – także nieuświadomionych – przed niechcianą jednak ciążą. Niepłodność nie jest tylko i wyłącznie chorobą somatyczną. Czynniki psychologiczne odgrywają ogromną rolę w problemach z zajściem w ciążę.

Częstą przeszkodą w dostąpieniu łaski macierzyństwa jest depresja. Udowodniono, że głęboka depresja to jeden z czynników uniemożliwiających poczęcie dziecka. Zdrowie psychiczne jest niezwykle ważne w przypadku starania się o dziecko. Lęk, obawy i poczucie winy to kolejne barykady stojące na drodze kobiety do upragnionego potomka. Każdy stan psychiczny znajduje swoje odzwierciedlenie w gospodarce hormonalnej kobiety. Stres i poczucie braku bezpieczeństwa mogą być blokadą uniemożliwiającą zajście w ciążę.

Niepłodność ma ogromny wpływ nie tylko na emocje, ale i na sferę psychologiczną obojga partnerów. Lecząca się para często słyszy niepochlebne uwagi na temat braku potomstwa, co, choć najczęściej wypowiadane nieświadomie, może być dla nich ciężkie. Problemy z płodnością są jednocześnie najtrudniejszą z prób, jakim musi stawić czoło ich związek. Wraz z pierwszymi podejrzeniami choroby pojawia się ogromny stres. Najczęściej jedno z partnerów zauważa problem i nakłania drugą osobę do konsultacji lekarskiej oraz przeprowadzenia wszelkich niezbędnych badań. Sytuacja taka może skutkować trudnościami w komunikacji między dwojgiem ludzi.

Myślom o niepłodności, najczęściej towarzyszy frustracja, poczucie winy i niespełnienia w swojej roli społecznej. Pojawia się lęk dotyczący negatywnej reakcji partnera, czy nawet odrzucenia. Czasem szczególnie trudno przekonać drugą osobę do zwrócenia się o pomoc lekarską. Najczęściej kobieta wysnuwa pierwsze podejrzenia odnośnie problemu i stara się go rozwiązać. Jeżeli chodzi o mężczyzn, raczej niechętnie podchodzą do konieczności poddania się szeregowi badań diagnostycznych, a następnie – leczeniu. Wyniki testów, stwierdzające problem z płodnością właśnie u przedstawiciela „płci brzydszej”, mogą skutkować pojawieniem się u niego urazu psychicznego, obniżenia poczucia własnej wartości, a także uczuciem utraty statusu mężczyzny. Co więcej, wielu panów nie chce poddawać się badaniom diagnostycznym ze względu na konieczność masturbacji.

Szczególnie istotna w relacjach między partnerami dotkniętymi problemem niepłodności jest otwarta rozmowa oraz empatia, umiejętność wczucia się i zrozumienia lęków i oczekiwań drugiego człowieka. Wspieranie drugiej osoby może także zredukować stres towarzyszący sytuacji oraz zmniejszyć ryzyko oddalenia się od siebie obojga ludzi. Z drugiej strony, wspólne zmagania z niepłodnością mogą w pewnym stopniu umocnić związek, stworzyć wzajemne zaufanie i poczucie, że partnerzy mogą na siebie liczyć w każdej sytuacji. Poza tym szczególnie ważna w walce z niepłodnością i skutecznym jej pokonaniu jest szybka diagnoza i określenie przyczyny problemu.

Leczenie niepłodności nie można porównać do innych kuracji leczniczych. Dzieje się tak ponieważ, w odróżnieniu od wielu innych chorób, związane jest z problemami dotyczącymi intymnych relacji między partnerami, a dodatkowo wykorzystuje metody rozrodu wspomaganego medycznie oraz inne techniki wspomagające płodność, co często skutkuje obniżeniem poczucia własnej wartości. U partnerów mogą pojawić się wątpliwości natury moralnej lub etycznej. Leczenie wymaga dużego zaangażowania ze strony pary – niekiedy całe ich życie zaczyna kręcić się wokół terapii. Partnerów czekają nieustanne konsultacje lekarskie, pobyty w szpitalu i badania diagnostyczne. Do tego, przebieg kuracji zależny będzie od cyklu menstruacyjnegopartnerki. W ten sposób, często zdarza się tak, że para poświęca problemowi zbyt dużo uwagi. Partnerzy przestają się spotykać z przyjaciółmi, rodziną, a każdą chwilę wolną od pracy (w tym urlopy) poświęcają leczeniu. Jeżeli problemem niepłodności objęte jest tylko jedno z partnerów, może się u niego pojawić uczucie wyobcowania i samotności. W takiej sytuacji, niezwykle istotna jest szczera rozmowa, w której dwoje ludzi dzieli się ze sobą swoimi obawami i odczuciami.

Często w relacjach pacjentek pojawiają się problemy z seksualnością, określane jako brak zadowolenia ze współżycia. Pacjentki podają, że od chwili rozpoczęcia leczenia, seks staje się czynnością niezwykle stresującą, podporządkowaną reżimowi leczenia. To sytuacja bardzo powszechna wśród par leczących się z powodu niepłodności. Planowanie stosunków płciowych pozbawia seks spontaniczności. Wrażenie, że miłość zmienia się w automatycznie wykonywaną czynność, może rodzić poczucie winy. U osób leczących się na niepłodność często pojawia się swoista huśtawka emocji. Raz odczuwają oni nadzieję, raz rozczarowanie, a kolejnym razem rozpacz, związaną z kolejnym niepowodzeniem w kuracji. Taki człowiek jeszcze mocniej reaguje na stres, który towarzyszy życiu codziennemu. Z tego względu, w wielu placówkach specjalizujących się w leczeniu niepłodności, można także uzyskać poradę seksuologiczną i psychologiczną.

Źródła

1. Jonderko G., (red.), Podręczna encyklopedia zdrowia, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2002, ss. 523-530, ISBN 978-83-7506-075-1.