Rehabilitacja dzieci z autyzmem
Autyzm jest złożonym schorzeniem neurologicznym charakteryzującym się zaburzeniami komunikacji uczuć i integracji wrażeń zmysłowych oraz problemami z komunikowaniem się i funkcjonowaniem społecznym. Choroba najczęściej manifestuje się u dzieci do trzeciego roku życia. Poszczególne przypadki różnią się od siebie nasileniem objawów i stopniem wycofania dziecka. Zdarza się jednak, że kontakt dziecka z otoczeniem jest znacznie ograniczony. Rehabilitacja dzieci z autyzmem ma na celu przede wszystkim poprawę zaburzonych funkcji.
1. Przyczyny i objawy autyzmu
Przyczyny autyzmu nie są do końca poznane. Wiadomo jednak, że na rozwój tej choroby mają wpływ zarówno czynniki środowiskowe, jak i dziedziczne. Badania wskazują również, iż przyczyną autyzmu może być zaburzenie prawidłowego rozwoju mózgu na wczesnym etapie życia płodowego. Inni źródeł autyzmu upatrują w wadliwych genach. Do tej pory jednak nie udało się określić precyzyjnie, jakie geny i na jakich chromosomach mogą być odpowiedzialne za rozwój zaburzeń ze spektrum autyzmu.
Głównym objawem autyzmu jest brak interakcji między dzieckiem a otoczeniem. Dzieci z autyzmem nie reagują na inne osoby, przez długi czas skupiają swoją uwagę wyłącznie na jednym elemencie z otoczenia, ignorując przy tym inne bodźce. Niekiedy dziecko na początku rozwija się prawidłowo, po czym jego rozwój zostaje zahamowany bądź wręcz się cofa (regresja). Dzieci chore na autyzm mogą nie reagować na swoje imię, unikają kontaktu wzrokowego, nie potrafią interpretować cudzych emocji na podstawie wyrazu twarzy bądź tonu głosu. Często wykonują powtarzalne, stereotypowe ruchy, np. kiwanie się w tył i przód, kręcenie się wokół własnej osi.
2. Metody leczenia autyzmu
Niestety, nie ma lekarstwa na autyzm. Można jednak złagodzić objawy i dolegliwości towarzyszące tej chorobie poprzez leczenie farmakologiczne i terapię. Dzięki terapii i rehabilitacji dzieci z autyzmem możliwe jest stymulowanie umiejętności komunikacyjnych i społecznych. Sesje rehabilitacyjne dzieci cierpiących na autyzm powinny odbywać się w kontrolowanym otoczeniu, wolnym od nadmiaru bodźców – dotykowych, węchowych, wzrokowych i słuchowych.
Podczas zajęć terapeuta powinien starać się wydawać dziecku jasne i krótkie polecenia, nawiązując z nim kontakt wzrokowy. Ważne jest, aby zwracając się do dziecka, mieć z nim kontakt twarzą w twarz. Należy również zwracać uwagę na ekspresję twarzy i mowę. Na początku terapii wskazane jest „przerysowywanie emocji”. Najlepiej siadać naprzeciw dziecka, potem można siadać z boku malucha. Struktura terapii oraz plan pracy z dzieckiem autystycznym powinny być dostosowane do możliwości szkraba.
Nie ma uniwersalnej metody rehabilitacji dzieci autystycznych. Na problemy chorego malucha należy patrzeć całościowo. Ponadto, ważna jest współpraca terapeutów, nauczycieli dziecka ze szkoły i rodziców. Mówiąc o psychoterapii autyzmu, najczęściej wspomina się o metodach stymulacyjnych, edukacyjnych i wspomagających.
Do metod stymulacyjnych, które mają oddziaływać na zaburzone sfery i w ten sposób stymulować rozwój sprawności OUN (ośrodkowego układu nerwowego) należą różne programy stymulacyjne, terapia integracji sensorycznej, trening słuchowy, metoda kolorowych filtrów, ruch rozwijający Weroniki Sherborne oraz terapia poprzez kontakt ze zwierzętami.
Metody stymulacyjne wymagają czasu i cierpliwości. Wszystko, co terapeuta proponuje dziecku, powinno być wpierw „przetestowane” na osobie terapeuty. Psychoterapeuta lub rodzic powinien obserwować uważnie, jak maluch reaguje na każde oddziaływanie czy bodziec.
Terapia stymulacyjna ma wyrobić u dziecka z autyzmem tolerancję na określone bodźce z zewnątrz. Terapia integracji sensorycznej z kolei uwypukla w prawidłowym rozwoju dziecka znaczenie trzech rodzajów zmysłów – zmysłu dotykowego, zmysłu proprioceptywnego (czucie głębokie) i zmysłu przedsionkowego (równowaga). Synchronizowanie danych percepcyjnych, płynących z tych trzech kanałów, umożliwia efektywne działania.
Trening słuchowy metodą Alfreda Tomatisa umożliwia redukcję nadwrażliwości słuchowej u dzieci autystycznych. Trening audio-psycho-fonologiczny polega na słuchaniu przez specjalne słuchawki (tzw. elektroniczne ucho) przetworzonego materiału dźwiękowego, który usprawnia aktywne słuchanie. Celem ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne jest rozwój świadomości własnego ciała, rozwój świadomości przestrzeni, umiejętność dzielenia przestrzeni z innymi, usprawnienie ruchowe i poprawa kontaktu z maluchem.
Kontakt ze zwierzętami, np. dogoterapia czy hipoterapia, ułatwia dzieciom autystycznym nawiązywanie relacji z ludźmi. Dziecko, któremu uda się nawiązać kontakt ze zwierzęciem, może zacząć stopniowo otwierać się na świat i przełamywać bariery komunikacyjne.
Metody edukacyjne wykorzystywane w rehabilitacji dzieci autystycznych opierają się na teorii uczenia się. Wyróżnia się metody dyrektywne, jak terapia behawioralna, metoda modyfikacji zachowania i metoda holdingu (ang. hold – trzymać) oraz metody niedyrektywne, np. metoda TEACCH, metoda opcji i metoda ułatwionej komunikacji.
Terapia behawioralna uczy dzieci pewnych zachowań, które są wzmacniane poprzez nagrody i wygasza niepożądane reakcje za pomocą kar. Często kara jest rozumiana jako brak nagrody. Terapia behawioralna następuje według zasady małych kroczków. W ten sposób dzieci autystyczne mogą nauczyć się języka, zabawy, czynności samoobsługowych, ekspresji uczuć itp. Metoda modyfikacji zachowania jest bardzo podobna do terapii behawioralnej i bazuje na podobnych zasadach.
Najlepsze efekty daje, gdy rehabilitację rozpocznie się z małym, np. rocznym dzieckiem w kontakcie 1:1 (terapeuta – pacjent). Metoda holdingu opiera się na przywróceniu emocjonalnej więzi między matką a dzieckiem poprzez wymuszanie bliskiego kontaktu fizycznego, którego bardzo często unikają maluchy z autyzmem. Metoda ta zaistniała w Polsce głównie dzięki Fundacji SYNAPSIS.
Mniej radykalna metoda edukacyjna to TEACCH – Program Terapii i Edukacji Dzieci Autystycznych oraz Dzieci z Zaburzeniami Komunikacji. Na podstawie wyników z Profilu Psychoedukacyjnego (PEP-R) opracowuje się dla dziecka indywidualny plan pracy, którego realizacja umożliwia usprawnianie poszczególnych sfer rozwoju i eliminowanie zaburzeń.
Metoda opcji to metoda podążania za dzieckiem. Terapeuta naśladuje zachowania autystycznego dziecka, przejmuje jego propozycje zabawy, próbuje zrozumieć jego autystyczny świat. Ciekawą propozycją leczenia autyzmu jest metoda Felicji Affolter, która zwraca uwagę na integrację wrażeń sensomotorycznych, a szczególnie na czucie powierzchniowe i głębokie. Najczęściej wykorzystuje się ją w pracy z dziećmi niemówiącymi, mającymi trudności w komunikacji i planowaniu motorycznym. Porozumiewanie się następuje poprzez dotyk – dziecko jest sprawcą działania, a terapeuta za pomocą dotyku steruje ruchami dziecka.
Jest jeszcze wiele innych metod rehabilitacji dzieci autystycznych i metod wspomagających, np. gimnastyka mózgu Dennisona. Czynny udział w rehabilitacji dzieci z autyzmem powinni brać również rodzice – zarówno podczas sesji zajęciowych, jak i w domu. Dzięki rehabilitacji stopniowo nawiązuje się kontakt z dzieckiem, aktywizuje się je i zwiększa jego zainteresowanie otaczającym światem.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.