Trzustka - budowa, położenie, funkcje, najczęstsze choroby, dieta
Trzustka jest niezwykle istotnym narządem w naszym organizmie. Odpowiada za szereg podstawowych funkcji i w efekcie warunkuje prawidłowe działanie całego organizmu. Po pierwsze, odpowiada za wydzielanie hormonów wpływających na proces przemiany węglowodanów. Po drugie, dzięki produkowanemu przez nią sokowi trzustkowemu jest możliwe trawienie takich substancji odżywczych, jak białka oraz tłuszcze. Zaburzenia jej pracy mogą poważnie odbijać się na stanie naszego zdrowia, dlatego warto wiedzieć, co robić, a czego unikać, aby zapewnić trzustce odpowiednie warunki. Jeśli ona działa prawidłowo, nasz organizm również. Co jeszcze warto wiedzieć na temat tego narządu? Jakie są najczęstsze schorzenia dotykające trzustkę?
- 1. Czym jest trzustka?
- 2. Gdzie znajduje się trzustka?
- 3. Funkcje trzustki
- 4. Trzustka a zdrowie
- 5. Objawy chorób trzustki
- 5.1. Ból po lewej stronie
- 5.2. Powtarzający się ból
- 5.3. Mdłości i ból w nadbrzuszu
- 6. Najczęstsze choroby trzustki
- 6.1. Zapalenie trzustki
- 6.2. Kamica trzustki
- 6.3. Nowotwór trzustki
- 6.4. Trzustka a cukrzyca
- 7. Dieta na zdrową trzustkę
1. Czym jest trzustka?
Trzustka to narząd gruczołowy, liczący od 10 do 20 cm długości. W budowie trzustki wyróżnia się głowę, trzon oraz ogon. Trzustka posiada nieregularny, wydłużony i spłaszczony w odcinku grzbietowo-brzusznym kształt.
U żywego, zdrowego organizmu jest koloru szaroróżowego, u osoby martwej przybiera kolor szarobiały. Na powierzchni trzustki może zbierać się tkanka tłuszczowa, która wyrównuje powierzchnię narządu i nadaje żółty odcień.
Trzustka składa się z części wewnątrzwydzielniczej, czyli hormonalnej, która odpowiada za produkcję insuliny i glukagonu oraz zewnątrzwydzielniczej - trawiennej, której rolą jest wytwarzanie soku trzustkowego.
Dodatkowo zbudowana jest z pęcherzyków wydalniczych, czyli gronek oraz z przewodów, których zadaniem jest wyprowadzanie soków trzustkowych.
2. Gdzie znajduje się trzustka?
Trzustka położona jest tuż nad żołądkiem, w górnej części jamy brzusznej. Ulokowana jest na lewo od kręgosłupa, pomiędzy nim a żołądkiem. Zwykle można ją znaleźć w okolicy kręgów lędźwiowych L1 i L2, ale może się to różnić w zależności od wielu czynników, takich jak wzrost.
Trzustka leży niedaleko śledziony i dwunastnicy - to do niej uchodzi główny przewód trzustkowy. Nie można jej wyczuć poprzez badanie fizykalne, ponieważ leży zbyt głęboko wewnątrz ciała. Aby ją zobaczyć, należy wykonać badanie USG lub RTG.
3. Funkcje trzustki
Trzustka znajduje się w tzw. nadbrzuszu między żołądkiem a kręgosłupem. Pełni w organizmie 2 kluczowe funkcje - bierze udział w trawieniu oraz w procesie produkcji insuliny. Narząd ten wytwarza sok trzustkowy, który zawiera liczne enzymy trawienne.
Ich zadaniem jest rozkładanie zjedzonych pokarmów już na wstępnym etapie trawienia. Sok trzustkowy, ze względu na swoje właściwości i cechy, nazywany jest często śliną brzuszną - mają podobną barwę i konsystencję.
Zdecydowanie większą część (nawet 80%) stanowią enzymy proteolityczne, których głównym zadaniem jest trawienie białek. Pozostałe 20% stanowią enzymy niezbędne do trawienia tłuszczów i cukrów (węglowodanów).
Rolą trzustki jest także produkcja i transport insuliny, czyli hormonu regulującego poziom cukru we krwi. Kiedy do organizmu dostaną się węglowodany złożone, trzustka pomaga im rozłożyć się do postaci cukrów prostych, czyli glukozy.
Wówczas z trzustki zostaje uwolniona insulina, która transportuje glukozę do wszystkich komórek organizmu, usprawniając ich pracę i zamienia cukier na glukagon - główny "składnik" energii, którą czujemy po zjedzeniu czegoś słodkiego.
4. Trzustka a zdrowie
Trzustka jest niezwykle ważnym narządem w naszym organizmie. Jeśli nie pracuje ona prawidłowo, może dojść do poważnych problemów zdrowotnych. Jeśli w trzustce pojawiają się jakieś nieprawidłowości, najczęściej konsekwencją tego jest rozwinięcie się stanu zapalnego. Zaburzenia produkcji enzymów trawiennych mogą wywoływać szereg dolegliwości żołądkowych, a nieprawidłowa produkcja insuliny skutkować nawet pojawieniem się cukrzycy.
Zaburzenia trzustki rozpoznaje się głównie poprzez podstawowe badania diagnostyczne. Konieczne jest wykonanie morfologii z naciskiem na wskaźnik OB, który informuje o ewentualnych stanach zapalnych. Warto także zmierzyć aktywność enzymów, głównie amylazy i lipazy.
Trzustkę i jej ogólny stan można ocenić także poprzez badanie ultrasonograficzne, a także zdjęcie rentgenowskie jamy brzusznej. Czasem wykonuje się także tomografię komputerową, jeśli istnieje podejrzenie poważnych zmian zachodzących w tym narządzie.
5. Objawy chorób trzustki
5.1. Ból po lewej stronie
W przypadku trzustki objaw w postaci bólu po lewej stronie brzucha, nieprzemijający i promieniujący do pleców może sygnalizować ostre zapalenie trzustki.
Przyczyną ostrego zapalenia trzustki i związanego z nim bólu trzustki jest najczęściej obecność złogów w przewodach żółciowych. Przewody te łączą się z trzustkowym wejściem do dwunastnicy.
Trzustka umieszcza w dwunastnicy sok trzustkowy, który jest niezbędny do trawienia. Jeżeli dojdzie do sytuacji, w której sok trzustkowy nie może przedostać się do dwunastnicy, enzymy trawienne zaczynają niszczyć trzustkę, powodując pojawienie się objawów zapalenia trzustki.
Ostre zapalenie trzustki może być również objawem infekcji wirusowej, jak również urazu brzucha. Jedną z przyczyn ostrego zapalenia trzustki jest również nadużywanie alkoholu.
5.2. Powtarzający się ból
Nieustępujący ból trzustki oraz powtarzające się ataki, które nie pozwalają normalnie funkcjonować mogą być w przypadku trzustki objawem przewlekłego zapalenia trzustki.
Przy objawach przewlekłego zapalenia trzustki występują także bardziej żółta skóra, biegunki, nieprzyjemnie pachnący stolec.
Przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki jest substancja, która powoli zatyka kanaliki trzustki. Doprowadza to do niszczenia trzustki i jej zwapnienia. W efekcie chora trzustka nie trawi odpowiednio tłuszczów i nie produkuje wystarczającej ilości insuliny, co prowadzi do cukrzycy.
W leczeniu objawów trzustki wywołanych przewlekłego zapalenia trzustki niekiedy pomocne jest usunięcie części narządu i przetkanie kanalików trzustki. Niezbędna jest także niskotłuszczowa dieta.
5.3. Mdłości i ból w nadbrzuszu
Objaw trzustki w postaci mdłości, biegunki i bóli w nadbrzuszu, często przypisujemy stresującej pracy, niestrawności lub innym przyczynom, nie wiążąc ich z chorą trzustką.
Tymczasem mogą to być objawy rozwijającego się raka trzustki. Nie należy zatem lekceważyć żadnych objawów związanych z bólami brzucha, kłopotami z trawieniem i mdłościami, bo może to opóźnić rozpozanie raka trzustki. Zawsze lepiej zgłosić się do lekarza i wykonać odpowiednie badania, aby mieć pewność, czy objawy związane z trzustką nie są przyczyną raka trzustki.
6. Najczęstsze choroby trzustki
Ze względu na pełnione funkcje, choroby trzustki mogą być związane z częścią wewnątrzwydzielniczą, zewnątrzwydzielniczą lub z obiema jednocześnie. Najczęściej choroby trzustki związane są ze stanem zapalnym, który można wyleczyć, jednak zaniedbane może doprowadzić do bardzo poważnych kłopotów, czasem nawet i do tragedii.
6.1. Zapalenie trzustki
Zapalenie trzustki można podzielić na 3 rodzaje:
- ostre,
- przewlekłe,
- immunologiczne (związane z nieprawidłową pracą układu odpornościowego).
Powstaje na skutek wzmożonej pracy enzymów trawiennych, które doprowadzają do samotrawienia tkanek trzustki. Na skutek tego procesu w narządzie tym zachodzą nieodwracalne zmiany. Dlatego tak ważna jest szybka reakcja z naszej strony. Typowymi objawami zapalenia trzustki są przede wszystkim: bóle brzucha, nudności, wymioty. Z czasem pojawia się także gorączka.
Postępujące zmiany mogą doprowadzić też do pojawienia się krwotoków wewnętrznych lub perforacji błon trzustki. Najczęstszą przyczyną pojawienia się zapalenia trzustki jest nadużywanie alkoholu.
W przebiegu ostrego zapalenia trzustki pacjenci uskarżają się na uporczywy ból całej jamy brzusznej, wzdęcie brzucha, zaparcia, niemożność oddawania gazów. Temu rodzajowi choroby towarzyszy również spadek ciśnienia tętniczego krwi, przy jednoczesnym przyspieszeniu akcji serca. W niektórych przypadkach może dojść do zapaści krążeniowej. Szybko pogarszający się stan chorego wymaga natychmiastowej konsultacji z lekarzem, gdyż może on stanowić zagrożenie dla życia pacjenta. Chorobę leczy się operacyjnie.
Zapobieganie ostrym stanom zapalnym trzustki opiera się przede wszystkim na podjęciu leczenia w momencie wykrycia wszelkich nieprawidłowości związanych z jej funkcjonowaniem, a także z działaniem wszystkich innych organów jamy brzusznej. Jest konieczna również wczesna eliminacja stanów zapalnych dróg żółciowych oraz przeciwdziałanie rozwojowi kamicy żółciowej.
Osoby, które zmagały się ostrym zapaleniem trzustki są zdecydowanie bardziej narażone na przewlekłe zapalenie trzustki. W innych przypadkach choroba może być spowodowana zapaleniem dróg żołciowych lub wrzodami żołądka. Objawy przewlekłego zapalenia trzustki nie są tak charakterystyczne, z tego powodu wielu pacjentów nie wie o swojej chorobie. W przebiegu tego rodzaju zapalenia trzustki mogą pojawić się:
- wzdęcia,
- zaparcia, a niedługo później biegunki,
- dolegliwości bólowe brzucha,
- przewlekła gorączka,
- zmęczenie,
- nietolerancja na pokarmy tłuste.
W leczeniu wykorzystuje się dietę, która nie obciąża narządu. Dodatkowo, pacjentom zaleca się stosowanie określonych preparatów i suplementów diety.
6.2. Kamica trzustki
Kamica trzustki, nazywana także kamicą trzustkową lub kamicą przewodu trzustkowego, to choroba, która podobnie jak ostre zapalenie trzustki powoduje wiele nieprzyjemnych dolegliwości.
W przewodzie trzustkowym dochodzi do wytworzenia kamieni, wskutek czego sok trzustkowy ma znacznie utrudniony dostęp do przewodu pokarmowego. W przebiegu choroby dochodzi do zastoju przewodu pokarmowego oraz rozciągania przewodów. Przewody trzustkowe odpowiadają za dostarczenie soku trzustkowego do dwunastnicy.
W konsekwencji u chorego pojawiają się nieprzyjemne dolegliwości bólowe umiejscowione przede wszystkim w górnej części brzucha, promieniujące często ku lewej stronie ciała. Ból nasila się najczęściej po spożytym posiłku, zwłaszcza jeżeli spożyte produkty były tłuste. Zdarza się, że towarzyszy mu nadprodukcja śliny, gorączka, wymioty oraz żółtaczka.
Kamica trzustkowa bardzo często spowodowana jest alkoholowym lub ostrym zapaleniem trzustki. W przypadku tego pierwszego przyczyną zapalenia jest spożywanie nadmiernej ilości alkoholu. Choroba może być również spowodowana nadczynnością przytarczyc (w przebiegu której obserwuje się zwiększone stężenie wapnia oraz fosforanów w organizmie).
Leczenie kamicy trzustkowej polega na usunięciu kamieni trzustkowych za pomocą ECPW czyli endosopowej cholangiopankreatografii wstecznej. W sytuacji, kiedy rozmiar kamieni nie pozwala na wykorzystanie endoskopu jest konieczne przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego.
6.3. Nowotwór trzustki
Rak trzustki uważany jest za jeden z powszechniejszych chorób nowotworowych dotykających Polaków. Niestety bardzo często choroba kończy się śmiercią. Pierwsze objawy raka są bardzo nieoczywiste i łatwe do przeoczenia. Można je też pomylić z wieloma banalnymi problemami, takimi jak jesienna chandra, lekkie przeziębienie czy stres.
Wczesne wykrycie nowotworu trzustki w wielu przypadkach nie jest możliwe, gdyż rozwija się on w utajeniu, nie dając żadnych objawów. Rak trzustki bardzo często wykrywany jest w momencie, w którym guz jest już nieoperacyjny, a stadium choroby bardzo poważne. Dopiero na bardziej zaawansowanym etapie choroby występują typowe dolegliwości.
Pacjenci skarżą się wówczas na:
- bóle brzucha,
- nudności,
- osłabienie,
- utratę masy ciała,
- zwiększenie objętości pęcherzyka żółciowego
- biegunki,
- podwyższoną temperaturę ciała
- guz występujący w obrębie pępka.
Czasem jednym z pierwszych objawów jest także żółtaczka.
Etiologia choroby nie została do końca wyjaśniona. Lekarze są jednak zgodni co do tego, że ryzyko wystąpienia raka trzustki zwiększa się u pacjentów w wieku podeszłym. Dodatkowo, na rozwój choroby mogą wpływać następujące czynniki takie jak:
- palenie papierosów,
- spożywanie alkoholu,
- choroba wrzodowa,
- ostre zapalenie trzustki.
Do rozwoju nowotworu może przyczynić się także cukrzyca.
Niestety w wielu przypadkach rozpoznanie choroby następuje dopiero w momencie, kiedy nowotwór obejmuje już sąsiadujące tkanki i narządy. W związku z tym podjęte leczenie opiera się przede wszystkim na złagodzeniu objawów i poprawie jakości życia pacjenta. Lekarze różnymi sposobami starają się uśmierzyć dolegliwości bólowe, które w przypadku tego nowotworu są bardzo silne. W tym celu najczęściej jest wykonywany zabieg, w trakcie którego niszczony jest splot trzewny, a więc jeden z najbardziej wrażliwych splotów nerwowych. W sytuacji, kiedy nie jest to możliwe, choremu jest podawana morfina.
Zobacz też:
6.4. Trzustka a cukrzyca
Trzustka jest narządem odpowiedzialnym za produkcję i prawidłowy transport insuliny. Jeśli napotka jakiekolwiek trudności, proces ten może zostać zaburzony, co znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2, związanej z insulinoopornością. Hormon ten wydzielany jest wówczas z opóźnieniem i w nieprawidłowych ilościach. Konsekwencją tego jest stale podwyższony poziom glukozy we krwi.
Cukrzycę leczy się przede wszystkim odpowiednią dietą i aktywnością fizyczną. Im szybciej zgłosimy się do lekarza, tym lepiej dla naszej trzustki i całego naszego organizmu.
7. Dieta na zdrową trzustkę
Aby trzustka pracowała prawidłowo, musimy zapewnić jej odpowiednią dietę. Powinna być zdrowa, zbilansowana, bogata w cenne składniki odżywcze, witaminy oraz mikroelementy, a także wolna od używek.
Powinniśmy jak najczęściej ograniczać alkohol i papierosy, ponieważ to one w dużej mierze uszkadzają strukturę tego narządu. Należy unikać jedzenia pokarmów smażonych, obfitujących w tłuszcze zwierzęce i węglowodany.
Warto także zredukować ilość spożywanych cukrów prostych. Są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania, ponieważ zapewniają energię, ale nie można z nimi przesadzać. Nadmiar cukrów prostych w diecie zwiększa ryzyko cukrzycy.
Ważne jest, by posiłki były spożywane bez pośpiechu, a każdy kęs dokładnie rozdrobniony
Cukier, którego sobie dostarczamy powinien pochodzić ze zdrowych naturalnych źródeł. Znajdziemy go przede wszystkim w owocach i miodzie. Do diety warto także dołączyć aktywność fizyczną, która pomaga dbać o prawidłową sylwetkę i wspiera spalanie nadmiernych kalorii.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.