Usuwanie kleszcza – najlepsze metody

Kleszcz to mały, kilkumilimetrowy pajęczak. Ma okrągły kształt i specjalny aparat ssący, dzięki któremu pobiera krew od swojego żywiciela. Tylko w Polsce występuje 19 różnych gatunków kleszczy. Niewielkie rozmiary powodują, że często nawet nie wiemy o jego ukąszeniu. Jest wyjątkowo niebezpieczny - może powodować groźne choroby boreliozę czy kleszczowe zapalenie mózgu. Przeczytaj jak usunąć kleszcza.

1. Ukąszenie kleszcza

Okres wczesnej wiosny to czas, kiedy pojawiają się pierwsze informacje na temat plagi kleszczy. Okazuje się, że wcale nie jest konieczny spacer po lesie czy łące, by ukąsił nas kleszcz. Pajęczaki występują także w miastach, często są transportowane do naszych domów na sierści psów lub kotów, które są zwierzętami "wychodzącymi”. Sytuacji nie polepsza fakt ocieplania klimatu – łagodne zimy, z niewielką liczbą dni z ujemną temperaturą powodują, że duża liczba kleszczy przeżywa ten okres, co z kolei przyczynia się do zwiększonej liczby zachorowań w kolejnych miesiącach roku. Między innymi z tego powodu tak ważne jest aby wiedzieć, jak usunąć kleszcza.

2. Choroby odkleszczowe

Szacunkowe badania wskazują, że nawet połowa Polaków mogła doświadczyć ukąszenia przez kleszcza chociaż raz w życiu. Oczywiście wielu z nich nie zachorowało na poważne choroby odkleszczowe. Które z tych schorzeń są wyjątkowo niebezpieczne dla człowieka?

3. Borelioza

Pierwszą z nich jest borelioza – hasło, które pojawia się w środkach masowego przekazu wyjątkowo często. Borelioza nazwana jest także chorobą z Lyme – nazwa pochodzi od pierwszego miejsca, gdzie opisano wystąpienie choroby (Old Lyme, USA). Krętkowica kleszczowa (synonim boreliozy) powodowana jest przez bakterię gram ujemną (Borrelia burgdorferi). Obecnie nie ma regionu w Polsce wolnego od kleszczy – ukąszony może zostać każdy: dziecko, dorosły, kobiety oraz mężczyźni. Mimo postępu w medycynie, nadal nie opracowano szczepionki przeciwko boreliozie.

4. Jak rozpoznać boreliozę?

Objawy, które towarzyszą boreliozie można podzielić na trzy różne okresy. Pierwszy występuje już w kilka dni po ukąszeniu. To tak zwana faza rumienia wędrującego, czyli zmiany skórnej, która pojawia się w miejscu ukąszenia. To zmiana plamista, która wraz z upływem dni zmienia się w pierścień, o nieregularnym obrysie. Zmiana najczęściej nie jest bolesna, jednak niektórzy pacjenci skarżą się na jej nadmierne ucieplenie.

Warto także wspomnieć, że objawy skórne nie występują nawet u 30 proc. zakażonych. Pierwszej fazie boreliozy mogą towarzyszyć także objawy ogólne, często nie charakterystyczne – łatwo je pomylić z symptomami grypopodobnymi, takimi jak stany podgorączkowe, osłabienie. Pacjenci często nie utożsamiają symptomów związanych z ukąszeniem przez kleszcza z objawami ogólnoustrojowymi – to poważny problem, bowiem opóźnia to czas wdrożenia właściwej diagnostyki.

Drugi okres boreliozy jest wynikiem pojawienia się zmian w narządach wewnętrznych Objawy wiążą się z pojawieniem się zmian skórnych, zaburzeń ze strony układu nerwowego takich jak porażenie nerwu twarzowego czy polineuropatia (uszkodzenie wielu nerwów obwodowych), zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. U niewielkiej liczby osób zmiany drugiego okresu boreliozy mogą przybierać formę nieprawidłowości ze strony układu krążenia. Najczęściej są to zaburzenia przewodnictwa (tak zwane bloki przewodnictwa). Innym, charakterystycznym objawem II fazy boreliozy są zapalenia stawów, najczęściej stawu kolanowego lub barkowego.

III okres boreliozy wiąże się z przewlekłym występowaniem dolegliwości ze strony układu nerwowego oraz stawów. Nieprawidłowości mogą przybierać szerokie spektrum – od zaburzenia czynności zwieraczy, przez niedowłady nerwu twarzowego (n. VII) czy przedsionkowo - ślimakowego (n. VIII). W skrajnych przypadkach zmiany w układzie nerwowym mogą przypominać objawy zbliżone do stwardnienia rozsianego (SM).

Warto zaznaczyć, że nie wszystkie opisywane symptomy muszą wystąpić u osoby ukąszonej przez kleszcza. U niektórych osób występuje przebieg bezobjawowy, a pojawienie się samej choroby można jedynie stwierdzić na podstawie badań laboratoryjnych. Zapewne pojawia się pytanie jak rozpoznać boreliozę, będącą jedną z najczęstszych chorób odkleszczowych.

Rozpoznanie boreliozy ustala się na podstawie wywiadu, objawów zgłaszanych przez chorego oraz w oparciu o wyniki badań laboratoryjnych. Diagnostyka boreliozy jest trudna i opiera się głównie na badaniach pośrednich (serologicznych) Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia, Amerykańskiego Towarzystwa Chorób Zakaźnych, European Union Concerted Action on Lyme Borreliosis i Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych w przypadku rumienia wędrującego nie ma potrzeby wykonywania badań serologicznych. Wystarczy rozpoznanie kliniczne.

U pacjentów, u których występują objawy ze strony układu nerwowego, często analizie poddaje się płyn mózgowo – rdzeniowy. Borelioza jest chorobą, którą leczy się antybiotykami . Warto także wspomnieć, że antybiotyków nie podaje się rutynowo w przypadku ukąszenia przez kleszcza. Wykrycie przeciwciał w badaniu serologicznym bez typowych dla boreliozy objawów klinicznych nie upoważnia do rozpoznania boreliozy i zastosowania leczenia.

5. Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM)

Kolejną chorobą jest kleszczowe zapalenie mózgu, które powodowane jest przez wirusy z rodziny Flavivirusów. Zakażenie człowieka występuje nie tylko przez ukąszenie kleszcza, ale także przez spożycie niepasteryzowanego mleka krowiego lub koziego. Konieczne należy wspomnieć, że nie każde ukąszenie przez kleszcza wywoła kleszczowe zapalenie mózgu lub boreliozę. Wystąpienie tych schorzeń następuje w przypadku ukąszenia przez zainfekowanego kleszcza. Patogeny odpowiedzialne za wystąpienie omawianych jednostek chorobowych zostają przeniesione do krwi człowieka podczas jej wysysania.

W przebiegu kleszczowego zapalenia mózgu objawy dotyczą głównie ośrodkowego układu nerwowego (OUN). Pierwsze objawy choroby pojawiają się nawet w miesiąc po ukąszeniu kleszcza (średni okres wylęgania choroby wynosi 14 dni). Choroba ma przebieg dwufazowy. Pierwsze objawy są mało charakterystyczne – najczęściej są to symptomy grypopodobne, osłabienie i rozbicie. Osłabieniu towarzyszą bóle mięśniowe, a także wymioty, bóle brzucha czy ból głowy. Pacjenci zgłaszają gorączkę, jednak rzadko przekracza ona 38 stopni.

Druga faza choroby daje objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego (mózgu). U chorych występują symptomy charakterystyczne dla uszkodzeń różnych obszarów mózgu, odpowiedzialnych za konkretne zachowania. Spektrum objawów jest szerokie – mogą pojawić się zaburzenia równowagi (uszkodzenie móżdżku), zaburzenia zachowania, zanik niektórych grup mięśniowych, zaburzenia połykania czy mowy.

Podobnie jak w przypadku boreliozy pojawia się pytanie jak rozpoznać kleszczowe zapalenie mózgu – niestety pierwsze objawy (grypopodobne) nie pomagają w szybkim ustaleniu rozpoznania chyba, że pacjent zgłasza wcześniejsze ukąszenie przez kleszcza. Postawienie diagnozy jest możliwe po wykonaniu badań laboratoryjnych płynu mózgowo – rdzeniowego i poprzez oznaczenie przeciwciał we krwi. Dotychczas nie opracowano leku, który zwalczałby wirusy wywołujące KZM. Jednak zakażeniu można zapobiec poprzez wcześniejsze szczepienie.

6. Jak usunąć kleszcza?

Przedstawione choroby, ich objawy oraz konsekwencje jasno pokazują jakie ryzyko niesie za sobą ukąszenie kleszcza. Bez wątpienia usunięcie kleszcza ze skóry jest konieczne. Wiele osób zastanawia się jak wyjąć kleszcza w sposób bezpieczny?

Ważnym aspektem jest przyrząd do usuwania kleszczy – nie wolno go usuwać "gołą ręką”, przypalać czy smarować różnymi specyfikami (co może tylko zwiększyć ryzyko zakażenia!). Najlepszym narzędziem jest zakrzywiona pęseta. Jeśli nie posiadasz takich narzędzi, warto udać się do apteki i kupić specjalną pęsetę do kleszczy. Alternatywą dla wspomnianych narzędzi jest "lasso na kleszcze”, które działa poprzez umieszczenie kleszcza w specjalnej pętelce, pociągnięciu i jego usunięciu. W przypadku pęsety wyciąganie powinno odbywać się w kierunku prostopadłym do powierzchni skóry (mówiąc wprost: "pionowo do góry”). Ważne jest to, aby złapać kleszcza możliwie blisko skóry.

Po usunięciu kleszcza należy przemyć miejsce środkiem odkażającym. Pozostanie fragmentów kleszcza (np. główki lub odnóży) nie jest niebezpieczne i nie zwiększa ryzyka zakażenia boreliozą czy kleszczowym zapaleniem mózgu. Usunięcie kleszcza ze skóry nie jest trudną procedurą. Miejsce, gdzie znajdował się kleszcz należy dokładnie obserwować – pojawienie się jakichkolwiek zmian skórnych w miejscu wkłucia jest bezwzględnym wskazaniem do wizyty u lekarza. Jak wcześniej wspomniano, nie każde ukąszenie przez kleszcza kończy się boreliozą lub odkleszczowym zapalenie mózgu – nie wszystkie kleszcze są bowiem nosicielami wirusów lub wspomnianych bakterii.

Kleszcze, chociaż są niewielkimi pajęczakami, to ich ukąszenie może być wyjątkowo groźne – wszystko za sprawą niebezpiecznych chorób, które mogą powodować. Nadal nie opatentowano szczepionki, która chroniłaby przed rozwojem boreliozy. Pojawia się zatem pytanie jak chronić się tymi chorobami, oraz jak uniknąć ukąszenia przez kleszcza. Okazuje się, że bardzo duże znaczenie ma odpowiednia ochrona ciała.. Między innymi z tego powodu tak ważny jest odpowiedni strój, kiedy zamierzamy wybrać się na spacer do lasu, czy na łąkę.

Zabezpieczenie to nie daje jednak całkowitej ochrony przed inwazją kleszcza. Po spacerach należy dokładnie obejrzeć całe ciało – w tym skórę głowy. Należy pamiętać o dokładnym oczyszczeniu odzieży. Te proste czynności znacznie (chociaż nie całkowicie) zmniejszają ryzyko transmisji patogenów do ciała człowieka. Jeśli zauważysz kleszcza w skórze, wyciągnij go jak najszybciej. W razie jakichkolwiek wątpliwości skontaktuj się z lekarzem rodzinnym.

Konsultacja merytoryczna: dr n. med. Ewa Duszczyk

Artykuł jest częścią kampanii "Nie Igraj z Kleszczem. Wygraj z kleszczowym zapaleniem mózgu” Organizatorzy kampanii: Pfizer, IPPEZ, fundacja Aby Żyć.