Wyprostuj spojrzenie – o tym, co wiesz (i nie wiesz) o chorobach mózgu

Jeszcze w XIX wieku osoby chore na depresję trafiały do zamkniętych zakładów, a „melancholia” była traktowana jako forma osobowościowej słabości. Dziś wiemy, że depresja to złożone zaburzenie afektywne, dotykające ponad 1,2 miliona osób w Polsce, związane z czynnikami biologicznymi, psychicznymi i środowiskowymi. Mimo to aż 10% Polaków wciąż uważa, że depresja to wymysł naszych czasów, a kolejne 10% – że to wymówka przed pracą lub szkołą. 6% respondentów twierdzi wręcz, że depresja w ogóle nie istnieje. Wciąż obecne są też przekonania, że osoby młode udają chorobę psychiczną, by zwrócić na siebie uwagę (21%), albo że choroby psychiczne są często mylone z problemami wieku dojrzewania (41%).

To nie tylko liczby – to konkretne bariery, z którymi osoby chorujące mierzą się na co dzień. Skutkiem takich postaw jest spóźnione zgłaszanie się po pomoc, lęk przed reakcją otoczenia, a niejednokrotnie – tragiczne decyzje.

Osoby z padaczką doświadczają równie silnych form wykluczenia. Mimo że padaczka jest dobrze zdefiniowanym schorzeniem neurologicznym, które można skutecznie leczyć – społeczne przekonania o niej nadal przypominają średniowieczne mity. Aż 50% badanych uznało, że osoby z padaczką należy izolować, 20% sądzi, że nie mogą one prowadzić normalnego życia, a co trzeci ankietowany błędnie uważa, że osoba z padaczką nie powinna prowadzić samochodu. 42% młodych ludzi (16–24 lata) błędnie przypisuje padaczce charakter choroby psychicznej. Te przekonania przekładają się na realne decyzje – 31% badanych deklaruje, że nie powierzyłoby opieki nad dzieckiem osobie z padaczką, a co piąty respondent uważa takie osoby za agresywne.

W społecznym odbiorze osoby chore psychicznie czy neurologicznie wciąż postrzegane są jako „niezrównoważone”, „leniwe”, „nielogiczne”, a nawet „niebezpieczne”. Zdarza się, że są odtrącane z grupy (51%), ignorowane (43%), obrażane (40%), a w niektórych przypadkach nawet fizycznie atakowane (22%). Wyniki badania unaoczniły także, że osoby zmagające się z chorobami mózgu regularnie spotykają się z określeniami, które dehumanizują, ośmieszają i uprzedmiotawiają. Słowa te – będące często częścią języka potocznego – nie tylko ranią, ale także utrwalają fałszywe przekonania o charakterze tych chorób. Ich obecność w codziennej komunikacji – w szkole, pracy, internecie – prowadzi do marginalizacji osób chorych i oddala nas jako społeczeństwo od dojrzałego dialogu o zdrowiu psychicznym i neurologicznym.

Pomimo wszystko, raport kampanii przynosi także promyk nadziei. Aż 93% badanych uważa, że osoby z depresją potrzebują wsparcia bliskich, 86% wierzy, że mogą one tworzyć trwałe związki, a 70% deklaruje gotowość wspierania krewnego cierpiącego na depresję. To istotna zmiana w stosunku do danych sprzed kilku lat. Wśród młodych ludzi temat zdrowia psychicznego jest coraz częściej obecny – aż 74% osób w wieku 16–24 lata wskazuje depresję jako realny problem w ich pokoleniu.

Współczesna psychiatria i neurologia oferują skuteczne metody leczenia – od nowoczesnych leków, przez psychoterapię, aż po zaawansowane techniki neurochirurgiczne. Niestety, nadal zbyt często przeszkodą w sięgnięciu po pomoc jest nie sama choroba, lecz lęk przed oceną. Konsekwencje stygmatyzacji są poważne: depresja wtórna, izolacja społeczna, utrata pracy, a nawet myśli samobójcze.

Historia depresji pokazuje, że zmiana jest możliwa. Z czasem, dzięki edukacji i nauce, przestaliśmy traktować chorych jak opętanych czy grzeszników. Dziś musimy pójść o krok dalej – przełamać milczenie wokół padaczki, depresji i schizofrenii, zrozumieć, że choroba nie czyni nikogo mniej wartościowym człowiekiem.

Depresja nie jest słabością. Padaczka nie jest winą. Schizofrenia nie odbiera człowieczeństwa. Każda z tych chorób wymaga leczenia, ale też – może przede wszystkim – wymaga zrozumienia. Historia cierpienia psychicznego uczy nas, że to, co niewidzialne, nie przestaje być prawdziwe. A dane z raportów przypominają, że stygmatyzacja rani równie mocno jak objawy samej choroby.

Dziś wiemy więcej niż kiedykolwiek. Pytanie brzmi: czy potrafimy z tej wiedzy skorzystać? Czy potrafimy naprawdę „wyprostować spojrzenie”?

Jeśli chcesz lepiej zrozumieć mechanizmy stygmatyzacji i ich konsekwencje — nie tylko w teorii, ale w konkretach życia społecznego — warto sięgnąć po raport kampanii „Wyprostuj spojrzenie”. To materiał, który nie tylko porządkuje wiedzę, ale pozwala zobaczyć, jak wyglądają realne postawy wobec osób chorujących psychicznie i neurologicznie — w pracy, w rodzinie, w przestrzeni publicznej.

Zapraszamy na https://www.harmoniamentis.pl/wyprostujspojrzenie/.

Referencje / bibliografia do artykułu

Raport z badania stygmatyzacji chorych z zaburzeniami ośrodkowego układu nerwowego „Wyprostuj spojrzenie”

World Health Organization (2023). Depression: Key Facts.

Nestler, E. J., et al. (2002). "Neurobiology of Depression". Neuron, 34(1), 13–25.

Szewczyk K. i in. (2021). Stigma and discrimination towards people with epilepsy in Poland: a nationwide study. Epilepsy & Behavior, 115.

NIZP-PZH (2023). Raport o stanie zdrowia psychicznego Polaków 2022. Warszawa.

Maj M., Rybakowski J.K. (2019). Historia psychiatrii w Polsce. Warszawa: PZWL.

Polskie Towarzystwo Psychiatryczne (2023). Standardy leczenia depresji – wytyczne 2023.

Corrigan, P. W., Druss, B. G., Perlick, D. A. (2014). The Impact of Mental Illness Stigma on Seeking and Participating in Mental Health Care. Psychological Science in the Public Interest.

Klinika Neurologii i Epileptologii Uniwersytetu Medycznego w Warszawie (2022).

Institute of Psychiatry and Neurology, Warsaw (2023).

Burton, R. (1621). The Anatomy of Melancholy.

Jackson, S. W. (1986). Melancholia and Depression: From Hippocratic Times to Modern Times. Yale University Press.

Klibansky, R., Panofsky, E., & Saxl, F. (1964). Saturn and Melancholy. Thomas Nelson and Sons.

Shorter, E. (1997). A History of Psychiatry. John Wiley & Sons.

Healy, D. (1997). The Antidepressant Era. Harvard University Press.

Freud, S. (1917). Żałoba i melancholia.

Goldstein, J. (2001). Console and Classify. University of Chicago Press.

Foucault, M. (1961). Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu.

Goffman, E. (1963). Stigma: Notes on the Management of Spoiled Identity.

Porter, R. (2002). Madness: A Brief History.

Hinshaw, S. P. (2007). The Mark of Shame: Stigma of Mental Illness and an Agenda for Change.