Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: mgr Magdalena Rachubińska

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne - przyczyny, rodzaje, leczenie

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne to dość często wystepujące zaburzenie psychonerwicowe
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne to dość często wystepujące zaburzenie psychonerwicowe (fotolia)

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne to dość często wystepujące zaburzenie psychonerwicowe. To inna nazwa nerwicy natręctw, choć chory często wykazuje także objawy psychotyczne lub depresyjne. Stale wykonywane czynności lub powracające myśli, których próba odparcia skutkuje rosnącym poczuciem lęku lub niepokoju, mogą świadczyć o tym, że cierpimy na zaburzenia obsesyjno–kompulsywne. Taki stan wymaga konsultacji ze specjalistą i podjęcia terapii. Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne nazywane są także zespółem anankastycznym oraz nerwicą anankastyczną. Jak je rozpoznać i jak sobie z nimi radzić?

spis treści

1. Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD, obsessive-compulsive disorder) należą do grupy zaburzeń lękowych, a ich inna nazwa to powszechnie znana nerwica natręctw. Nazwa jest jednak nieprzypadkowa, ponieważ kluczowym elementem zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych są obsesje i kompulsje. Obsesje to natrętne myśli - czyli takie, które stale nawracają, chociaż dana osoba ich nie chce i prawie zawsze wiążą się z nieprzyjemnymi odczuciami.

Oprócz natręctw w zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych wyróżnia się czynności przymusowe. Są to wielokrotnie powtarzane, stałe rytuały, które wykonywane są całkowicie niepotrzebnie, lecz wynikają z lęku przed konsekwencjami zaniechania danej czynności. Wypełnienie danego rytuału wzbudza w danej osobie tymczasowe poczucie bezpieczeństwa.

Zobacz film: "Rak płuca. Historia Jerzego"

To znaczy, że osoba odczuwa wewnętrzny przymus wykonania pewnej czynności, chociaż może nie widzieć w nim sensu. Zachowania te są stereotypowe i powtarzające się, a także nie powodują odczuwania przyjemności ani nie są użyteczne.

Te powracające uporczywe myśli oraz przymusowe czynności postrzegane są jako dezorganizujące życie i męczące. Często współwystępują z nimi objawy lękowe oraz depresyjne.

2. Przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych

Jak dotąd nie ustalono przyczyny zespołu natręctw, jednak uznaje się, że wpływ na powstanie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych mogą mieć nieprawidłowości w budowie anatomicznej lub funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, obciążenie okołoporodowe, czynniki genetyczne lub środowiskowe.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne wymagają szybkiej diagnostyki i podjęcia leczenia
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne wymagają szybkiej diagnostyki i podjęcia leczenia

Wskazuje się, że OCD dotyka nawet 2% społeczeństwa, a zaczyna się najczęściej już w późnym dzieciństwie lub dorastaniu. Najczęściej ujawniają się między 10, a 19 rokiem życia, przy czym najpierw ujawniają się obsesje, a dopiero później dołączają do nich kompulsje.

Mechanizm ich powstawania jest wyjaśniany w różny sposób. Psychoanalitycy mówią o cofnięciu się dorosłego człowieka do wczesnych faz rozwoju i stosowania przez niego specyficznych mechanizmów obronnych takich jak reakcja upozorowana, przemieszczenie i izolacja afektu czyli mechanizmów, które prawdziwe nieuświadomione odczucia pozwalają przykryć pod pozorem innych, bardziej dla danej osoby akceptowalnych.

Zobacz także:

Istnieją także dane ukazujące biologiczne uwarunkowania nerwicy natręctw. Przede wszystkim wskazuje się na rolę układu serotoninergicznego ze względu na liczne badania dowodzące wpływu blokerów wychwytu zwrotnego 5-HT na wzrost natężenia objawów zaburzenia, a także zmniejszenia ich po odpowiedniej farmakoterapii.

Inne badania wskazują na skuteczność leków wpływających na układ serotoninergiczny, które stosuje się również w depresji. Jednak w przypadku OCD, potrzebna jest większa dawka oraz dłużej czeka się na efekty leczenia.

Kolejne badania dowodzą także dużego znaczenia układu noradrenergicznego oraz dopaminergicznego i neuroendokrynnego. W wielu badaniach stwierdzano nieprawidłowe stężenia hormonów podwzgórzowo-przysadkowych w OCD: podwyższone stężenia oksytocyny, somatostatyny, hormonu wzrostu oraz kortyzolu w osoczu, które normalizują się po skutecznym leczeniu SSRI.

Inne ważne badania dotyczą neuroobrazowania mózgu. Wskazuje się, że u osób cierpiących na nerwicę natręctw występują zmiany w aktywności funkcjonalnej w obrębie płatów czołowych, prążkowia i układu limbicznego.

Podsumowując, bardzo duże znaczenie w powstawaniu zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych, mają zaburzenia w funkcjonowaniu wielu różnych układów naszego ciała: serotoninergicznego, noradrenergicznego oraz dopaminergicznego i neuroendokrynnego, przy czym głównie chodzi o zaburzenia funkcjonowania mózgu.

2.1. Czynniki ryzyka zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych

Częstymi skutkami zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych są dermatologiczne zmiany skórne, powstałe w wyniku zbyt częstego mycia rąk czy całego ciała, które nierzadko dokonywane jest przy użyciu różnych środków chemicznych.

Warto wspomnieć, że OCD bardzo często współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi. Najczęściej są inne zaburzenia lękowe oraz depresja i choroba afektywna dwubiegunowa, a także uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Zaobserwowano także, że nerwica natręctw często występuje u osób chorych na zaburzenia odżywiania.

Najczęściej wystąpienie OCD poprzedza zachorowanie na anoreksję, ale zaobserwowano także związek między natężeniem objawów OCD, a ilością zachowań przeczyszczających w przebiegu bulimii.

Wykazano także, że zaburzenia obsesyjno-kompulsywne mogą wystąpić u kobiet po urodzeniu dziecka. Czynnikiem ryzyka jest tutaj wystąpienie komplikacji położniczych, a same zaburzenia pojawiają się w pierwszych 6 tygodniach po porodzie.

Charakterystyczne są natrętne, agresywne myśli dotyczące skrzywdzenia dziecka. Należy pamiętać, ze nie są to myśli chciane przez osobę chorą, a w tym przypadku konsekwencja ich występowania jest najczęściej unikanie dziecka przez matkę, ponieważ doświadcza ona lęku, ze rzeczywiście mogłaby je w jakiś sposób skrzywdzić. Zaburzenie to wiąże się ze zmianami w układzie serotoninergicznym, spadającym poziomem hormonalnych (spowodowane ciążą i porodem), a także podniesieniem poziomu oksytocyny.

3. Rodzaje zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych

Warto wiedzieć, że u każdego chorego, przebieg OCD może być różny. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżnione jest kilka konkretnych kryteriów używanych podczas diagnozy zaburzenia.

Przede wszystkim natręctwa muszą być uznawane za własne myśli lub impulsy – w tym kryterium chodzi o odróżnienie obsesji od innych zaburzeń np. osoby chore na schizofrenię mogą uważać, że ich myśli zostały nasłane i wcale nie są ich, w odróżnieniu od chorych na OCD.

Co więcej, pacjent bezskutecznie przeciwstawia się co najmniej jednej myśli lub impulsowi, chociaż mogą występować inne natręctwa, którym chory przestał się przeciwstawiać. Ponadto myśl o wykonaniu przymusowej czynności nie może być przyjemna, chociaż możliwe jest odczuwanie zmniejszenia napięcia lub odczucie ulgi. Myśli, wyobrażenia czy impulsy muszą się powtarzać w nieprzyjemny dla chorego sposób.

Fakty i mity dotyczące depresji
Fakty i mity dotyczące depresji [10 zdjęć]

Depresja może się pojawić u każdego człowieka. Badania kliniczne sugerują jednak, że to kobiety są bardziej

zobacz galerię

Wyróżnia się kilka rodzajów zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych:

  • Zaburzenie z przewagą myśli lub ruminacji natrętnych - mogą przyjmować postać myśli, wyobrażeń lub impulsów do działania. Ich treść może być różna, ale niemal zawsze odczuwana przez chorego jako przykra. Myśli te mogą być również po prostu bezużyteczne np. niekończące się rozważania nad alternatywami rozwiązań. Często wiąże się to z brakiem umiejętności podjęcia nawet najprostszych decyzji w codziennym życiu.
  • Zaburzenie z przewagą czynności natrętnych (rytuały) – zazwyczaj dotyczą one czynności związanych z czystością takich jak mycie rąk, porządkowania i czyszczenia. Ich podłożem są zazwyczaj obawy związane z rzekomym niebezpieczeństwem grożącym osobie chorej lub spowodowanym przez nią, a rytualna czynność jest symbolicznym zapobiegnięciem temu zagrożeniu. Działania te mogą zajmować dziennie wiele godzin i często powodują znaczące spowolnienie i niezdecydowanie.
  • Myśli i czynności natrętne, mieszane – te zaburzenie diagnozuje się jeżeli obsesje i kompulsje występują w takim samym nasileniu.

Zobacz także:

4. Objawy wystąpienia zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych

Obsesje, czyli natrętne myśli, są zazwyczaj bardzo intensywne i wzbudzają niechęć, poczucie wstydu lub złe samopoczucie u osoby z zaburzeniami obsesyjno–kompulsywnymi. Zazwyczaj myśli natrętne pojawiają się wbrew woli pacjenta, lecz osoba cierpiąca na obsesje, często uznaje je za swoje własne myśli.

Wśród obsesji w zaburzeniach obsesyjno–kompulsywnych można wyróżnić natrętną niepewność, która najczęściej pojawia się w związku z rzeczami prozaicznymi, typowe dla tego rodzaju obsesji są następujące zachowania, np. kilkakrotne sprawdzanie czy drzwi zostały zamknięte, czy gaz jest zakręcony, czy światło zostało zgaszone, czy przed wyjściem zostało wypięte żelazko, czy ręce są właściwie umyte itp.

Ponadto myśli natrętne w zaburzeniach obsesyjno–kompulsywnych mogą mieć charakter obsceniczny, a także wulgarny. Tego typu nawracające myśli są zazwyczaj nie na miejscu, np. pojawiają się podczas spotkania towarzyskiego lub pobytu w kościele.

Obsesje mogą przybierać formę impulsów natrętnych, są to nasilone myśli, które popychają do zachowań nie na miejscu, jak np. agresja w stosunku do bliskich osób, krzyk lub obnażanie się w miejscu publicznym.

W nerwicy natręctw impulsy te nie zostają zrealizowane, lecz pojawiają się wraz z silnym poczuciem lęku przed ich zrealizowaniem, osoba silnie przeżywa taki rodzaj impulsów i skupia się na próbach zapobiegnięcia im.

Jak radzić sobie z obsesjami?
Jak radzić sobie z obsesjami? [7 zdjęć]

Jedną z najbardziej pomocnych wizualizacji do zastosowania podczas obsesyjnego myślenia jest wyobrażenie

zobacz galerię

Oprócz tego u osoby cierpiącej na zaburzenia obsesyjno-kompulsywne mogą wystąpić luminacje, które polegają na długotrwałym i bezużytecznym rozmyślaniu nad jedną kwestią, niemożności podjęcia konkretnej decyzji. U niektórych osób występują obsesje dotyczące lęku przed nieczystością, brudem lub tendencje pedantyczne.

Oprócz natrętnych myśli w zaburzeniach obsesyjno–kompulsywnych występują kompulsje czyli natrętne czynności, często są one bezsensowne, lub krępujące, lecz osoba odczuwa silne przynaglenie do ich wykonania.

Kompulsje przy zaburzeniach obsesyjno–kompulsywnych mogą występować w formie zbieractwa przedmiotów, dziwacznych rytuałów, które mają uchronić przed katastrofą, a także natrętnego sprawdzania np. kurków od gazu, zamkniętych drzwi, czynności związanych z czyszczeniem, porządkowaniem (częste mycie rąk), przestawianie przedmiotów według określonego ładu. W zaburzeniach obsesyjno-kompulsywnych mogą wystąpić także zaburzenia lękowe, np. lęk napadowy, depresja , ajchmofobia (lęk przed ostrymi przedmiotami), myzofobia (lęk przed brudem).

To musisz wiedzieć

5. Diagnostyka i leczenie zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych

W przypadku długotrwałych objawów zaburzeń obsesyjno–kompulsywnych należy skonsultować się z lekarzem psychiatrą i podjąć leczenie np. w formie psychoterapii poznawczo-behawioralnej, leczenie farmakologiczne (np. leki przeciwdepresyjne) .

W leczeniu zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych wykorzystuje się leczenie farmakologiczne, psychoterapię oraz leczenie chirurgiczne.

Farmakoterapia polega na podawaniu leków hamujących wychwyt zwrotny serotoniny. Do tych leków należą leki z grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), klomipraminę (trójpierścieniowy lek przeciwdepresyjny) oraz wenlafaksyny (selektywny inhibitor wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny, SNRI).

Wszystkie te leki wykorzystuje również w leczeniu depresji, jednak w terapii OCD podaje się zdecydowanie większe dawki. Pacjenci najlepiej tolerują wenlafaksynę, następnie leki z grupy SSRI, a na końcu klomipraminę.

Należy pamiętać, że pomimo właściwości leczniczych, leki te, mają wiele skutków ubocznych takich jak:

  • suchość w ustach,
  • zaparcia,
  • zaburzenia rytmu serca,
  • przyrost masy ciała,
  • zaburzenia funkcji seksualnych.

Oprócz farmakoterapii w leczeniu OCD można stosować psychoterapię. Jedną z dostępnych terapii jest poznawczo-behawioralna, gdzie terapeuta pracuje z pacjentem, skupiając uwagę na jego myślach i zachowaniach.

Do częstych technik stosowanych w CBT należy ekspozycja z powstrzymywaniem reakcji, gdzie wywołuje się sytuację, w której chory odczuwa przymus wykonania rytuału, a następnie uniemożliwia się mu to. Wykorzystuje się również „zanurzanie” czyli wystawianie chorego na coraz bardziej intensywne bodźce, które początkowo wywołują niepokój, aby po pewnym czasie, chory przestał odczuwać lek w ich obecności.

Częścią terapii jest także edukacja pacjenta odnośnie zaburzenia i możliwości leczenia, a w przypadku dzieci, stosuje się także techniki relaksacyjne.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze