Zapalenie wyrostka robaczkowego - rodzaje, przyczyny i objawy, powikłania, rozpoznanie, leczenie, różnicowanie z innymi chorobami. Zapalenie wyrostka u dzieci
Zapalenie wyrostka robaczkowego jest stanem o dość szybkim przebiegu, poważnych powikłaniach, wymagającą pilnej diagnostyki i wdrożenia odpowiedniego leczenia chirurgicznego. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego jest groźne zwłaszcza dla osób starszych, u których ryzyko zgonów pooperacyjnych wynosi 5-10 proc. Najczęściej ma to miejsce w przypadkach przedziurawienia wyrostka i rozlanego zapalenia otrzewnej. Sprawdź, jakie są przyczyn i objawy zapalenia wyrostka robaczkowego.
- 1. Charakterystyka wyrostka robaczkowego
- 2. Rodzaje zapalenia wyrostka robaczkowego
- 3. Przyczyny zapalenia wyrostka robaczkowego
- 4. Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego
- 4.1. Ból w okolicy pępka
- 4.2. Gorączka i dreszcze
- 4.3. Wymioty, mdłości oraz utrata apetytu
- 4.4. Zatwardzenie lub biegunka oraz wzdęcia
- 4.5. Ból przy ucisku
- 4.6. Napięcie mięśni
- 4.7. Parcie na mocz
- 5. Diagnostyka zapalenia wyrostka robaczkowego
- 6. Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego
- 7. Powikłania po zapaleniu wyrostka robaczkowego
- 8. Zapalenie wyrostka robaczkowego u dzieci
1. Charakterystyka wyrostka robaczkowego
Zapalenie wyrostka robaczkowego jest najczęściej spotykaną ostrą chorobą jamy brzusznej. Zapalenie wyrostka może wystąpić w każdym wieku, zarówno u dzieci, jak i dorosłych. Nazwę zapalenie wyrostka zawdzięcza kształtowi objętego zapaleniem fragmentu jelita podobnemu do "robaka".
Nie jest łatwo określić, gdzie jest wyrostek. Wyrostek robaczkowy to podłużne, przypominające palec uwypuklenie jelita grubego, rozpoczynające się najczęściej w kątnicy. Wyrostek robaczkowy jest dość długi, gdyż mierzy około 8-9 centymetrów, wąski i zazwyczaj zwisa swobodnie w obrębie prawego dołu biodrowego w kierunku miednicy. Wyrostek robaczkowy może mieć również położenie nietypowe i to właśnie dlatego tak ciężko jednoznacznie stwierdzić, gdzie jest wyrostek.
Zapalenie wyrostka robaczkowego może wystąpić w każdym wieku, ale częściej obserwuje się je w drugiej i trzeciej dekadzie życia. Zapalenie wyrostka dwa razy częściej dotyka mężczyzn.
2. Rodzaje zapalenia wyrostka robaczkowego
Wyróżnia się nastęujące rodzaje zapalenia wyrostka robaczkowego:
- ostre zapalenie wyrostka robaczkowego – pojawia się wtedy nagły ból po prawej stronie brzucha, który nasila się podczas kichania, kaszlu, może promieniować w stronę narządów płciowych i moczowych
- przewlekłe zapalenie wyrostka robaczkowego – w tym przypadku dolegliwości pojawiają się i zanikają na przestrzeni miesięcy
Wyróżnia się również:
- ostre proste zapalenie wyrostka robaczkowego
- zapalenie ropowicze wyrostka robaczkowego
- zapalenie zgorzelinowe wyrostka robaczkowego
- perforacja (przedziurawienie) wyrostka, które prowadzi do powstania ropnia lub nacieku okołowyrostkowego albo zapalenia otrzewnej
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- O czym świadczy ból blizny po usunięciu wyrostka podczas ćwiczeń? - odpowiada dr n. med. Marek Rawski
- Czy brak drenu przy zapaleniu wyrostka z rozlaniem i ropnym wycieku jest błędem? - odpowiada lek. Zbigniew Żurawski
- Jak powinno wyglądać leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego?Zbigniew Żurawski - odpowiada lek. Zbigniew Żurawski
3. Przyczyny zapalenia wyrostka robaczkowego
Wśród przyczyn zapalenia wyrostka robaczkowego wyróżnia się najczęściej:
- zamknięcie jego światła przez kamień kałowy,
- pasożyty,
- ucisk wyrostka, zagięcie,
- infekcję bakteryjną i zakażenia wirusowe,
- u dzieci przerost tkanki chłonnej.
4. Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego
Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego mogą zależeć od tego, gdzie jest wyrostek. Najczęściej wyrostek znajduje się w prawym dole biodrowym, rzadziej między pętlami jelit, w miednicy mniejszej lub za kątnicą. To ostatnie ułożenie wyrostka robaczkowego sprawia przeważnie trudności diagnostyczne, gdyż podczas badania bóle są minimalizowane przez ścianę kątnicy.
4.1. Ból w okolicy pępka
Ból związany z zapaleniem wyrostka robaczkowego często pojawia się po prawej stronie podbrzusza. Pierwszym objawem jest jednak dyskomfort odczuwany w okolicy pępka, który przemieszcza się w dół, do podbrzusza. Co więcej, ból również nasila się przy poruszaniu nogami czy brzuchem, podczas kaszlu i kichania.
W niektórych przypadkach, np. u dzieci czy ciężarnych, ból może pojawić się w innych miejscach w okolicy brzucha lub całkowicie z boku. Chory na zapalenie wyrostka najchętniej leży na prawym boku z podkurczonymi nogami.
Bywa jednak, że w czasie zapalenia objawy wyrostka robaczkowego są nietypowe. Na przykład niekiedy ból od razu zaczyna się w prawym podbrzuszu, czasem odczuwana jest tylko bolesność uciskowa, czasem przeważają objawy niedrożności jelit:
- wzdęcia
- uczucie ciężkości w jelitach
- osłabiona perystaltyka
4.2. Gorączka i dreszcze
Zapalenie wyrostka może mieć podobne objawy jak grypa żołądkowa: gorączka, dreszcze i dolegliwości trawienne. Jeśli gorączka przekracza 39 stopni Celsjusza, a ból żołądka nasila się tak, że nie można stanąć w wyprostowanej pozycji, może to świadczyć o ataku. Pojawia się także przyspieszone tętno.
4.3. Wymioty, mdłości oraz utrata apetytu
Kilka dni osłabienia apetytu, umiarkowane mdłości i wymioty mogą być objawami zapalenia wyrostka. Jeśli jednak dolegliwości znikają po 1-2 dniach, nie ma powodów do niepokoju. Natomiast przy nasileniu objawów oraz pojawieniu się gorączki i bólu brzucha należy zgłosić się do lekarza.
Wstręt do jedzenia jest bardzo istotnym objawem wyrostka: jeśli mimo bólu można jeść, to oznacza, że zapalenie wyrostka jest wątpliwe.
4.4. Zatwardzenie lub biegunka oraz wzdęcia
Przy zapaleniu wyrostka może pojawić się łagodna biegunka (duża ilość śluzu), a także wzdęcia. Powinno to zwrócić naszą uwagę, zwłaszcza jeśli jednocześnie doświadczamy pogorszenia bólu brzucha albo kiedy wzdęcia nie ustępują przez kilka kolejnych dni.
4.5. Ból przy ucisku
Bardzo charakterystycznym dla zapalenia wyrostka objawem jest bolesność uciskowa w punkcie McBurneya. Punkt ten leży na linii prostej łączącej pępek z prawym górnym kolcem biodrowym w 1/3 odległości między nimi, mierząc od kolca biodrowego.
Jeśli więc uciskanie dolnej prawej okolicy brzucha skutkuje bólem przy odrywaniu ręki, może świadczyć o zapaleniu wyrostka robaczkowego. Jeśli ból się pojawia, nie powtarzajmy ucisku i udajmy się do lekarza, zwłaszcza jeśli występują inne objawy, takie jak gorączka czy mdłości.
4.6. Napięcie mięśni
Kolejnym objawem sugerującym zapalenie wyrostka robaczkowego może być wzmożone napięcie mięśniowe i objaw Blumberga w prawym dole biodrowym. Ten objaw wyrostka sprawdza się, uciskając powłoki brzuszne dłonią, a następnie gwałtownie zwalniając nacisk. Świadczy on o podrażnieniu otrzewnej.
4.7. Parcie na mocz
Bliskość usytuowania zapalnego wyrostka z moczowodem lub pęcherzem może powodować parcie na mocz lub też częste oddawanie moczu. Bywa, że przesunięcie wyrostka w kierunku miednicy powoduje bolesność przy badaniu przez odbytnicę lub przez pochwę.
5. Diagnostyka zapalenia wyrostka robaczkowego
Zapalenie wyrostka robaczkowego jest jednym z częstszych powodów interwencji chirurgicznych. Jednak mimo to jego rozpoznanie może być niekiedy trudne nawet dla doświadczonego klinicysty. Postawą rozpoznania zapalenia wyrostka są objawy zgłaszane przez pacjenta.
Badania są jednak bardzo pomocne w diagnostyce różnicowej, gdyż są w stanie uwidocznić inne procesy patologiczne toczące się w jamie brzusznej, które mogą być przyczyną podobnych objawów u pacjentów. W przebiegu zapalenia wyrostka robaczkowego obserwuje się podwyższone wskaźniki zapalenia: OB, CRP. Stwierdzana jest również leukocytoza.
Jednak u osób przewlekle leczonych immunosupresyjnie, przyjmujących duże dawki steroidów czy mających obniżoną odporność, typowe objawy, takie podwyższona temperatura czy leukocytoza, mogą nie występować nawet po perforacji wyrostka.
Kobiety z objawami bólowymi w jamie brzusznej powinny być zbadane przez ginekologa w celu wykluczenia ewentualnych zmian w obrębie narządu rodnego.
Możliwe jest również wykonanie laparoskopii w celu zróżnicowania ostrego zapalenia wyrostka i chorób narządu rodnego, takich jak pęknięta torbiel jajnika, pęknięta ciąża wewnątrzmaciczna czy zapalenie przydatków. Stosowana jest tylko w szczególnych przypadkach, gdy istnieją objawy kliniczne uzasadniające decyzję o operacji.
U dzieci przebieg zapalenia wyrostka jest dużo szybszy i dlatego konieczna jest szybka diagnostyka i podjęcie leczenia chirurgicznego w celu uniknięcia poważnych powikłań. Objawy wyrostka w przypadku osób starszych mogą być niecharakterystyczne, miernie nasilone, lecz mimo to często w trakcie operacji stwierdza się zgorzelinowe zapalenie lub przedziurawienie wyrostka robaczkowego.
Zobacz także:
Ze względu na różne umiejscowienie i różnorodny obraz kliniczny zapalenia wyrostka robaczkowego, konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej w oparciu o wykluczenie następujących schorzeń:
- ostrego zapalenia węzłów chłonnych krezki,
- prawostronnej kamicy nerkowej,
- choroby układu rodnego (zapalenie przydatków, skręt torbieli jajnika, pęknięcie ciąży pozamacicznej),
- perforacji wrzodu żołądka lub dwunastnicy,
- ostrego zapalenia trzustki,
- ostrego nieżytu żołądkowo-jelitowego,
- choroby Leśniowskiego-Crohna.
Apteki w okolicy nie posiadają Twoich leków? Wypróbuj wyszukiwarkę KtoMaLek.pl i sprawdź, która apteka ma na stanie potrzebny lek. Nie trać czasu na bieganie od apteki do apteki! Zarezerwuj lek online i zapłać za niego w aptece.
6. Leczenie zapalenia wyrostka robaczkowego
Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego wymaga szybkiej interwencji chirurgicznej, ponieważ może dojść do rozwoju zapalenia otrzewnej. Zapalenie wyrostka robaczkowego jest główną przyczyną zapalenia otrzewnej.
Zabieg usunięcia wyrostka robaczkowego chirurdzy uważają za jedną z najprostszych operacji. Każde opóźnienie wykonania operacji wycięcia wyrostka robaczkowego może prowadzić do bardzo ciężkich powikłań.
Appendectomia, czyli operacyjne usunięcie wyrostka robaczkowego, może być wykonana metodą tradycyjną lub laparoskopowo.
Operacja wykonana techniką laparoskopową wiąże się z krótszym czasem pobytu na oddziale chirurgicznym, rzadszym ropieniem rany i lżejszym przebiegiem leczenia pooperacyjnego.
Pomimo to odsetek powikłań po leczeniu metodą klasyczną i laparoskopową jest podobny. Powrót do normalnej aktywności fizycznej po operacji następuje po ok. 2-3 tygodniach.
W przypadku nacieku okołowyrostkowego leczenie jest początkowo zachowawcze, z zastosowaniem antybiotykoterapii oraz zimnych okładów na powierzchnię brzucha.
Obecnie, ze względu na małe ryzyko nawrotu ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego, po skutecznym leczeniu zachowawczym coraz częściej rezygnuje się z następczej operacji.
Ropień okołowyrostkowy należy opróżnić i usunąć treść ropną. Zabieg można wykonać poprzez nakłucie przezskórne powłok brzucha pod kontrolą usg i pozostawienie w jamie ropnia drenu na kilka dni. Jeśli ta metoda okaże się nieskuteczna, to wskazane jest operacyjne otwarcie jamy ropnia i opróżnienie go z zastosowaniem drenażu.
Powikłaniami opisanego wyżej leczenia zapalenia wyrostka robaczkowego mogą być:
- krwawienie
- zakażenia rany operacyjnej
- powstanie ropnia wewnątrzbrzusznego
- niedrożność jelit
W przypadku ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego objawy mogą cofnąć się pod wpływem intensywnego leczenia antybiotykami, ale u około 40 proc. chorych dolegliwości szybko nawracają. Dlatego też leczenie zachowawcze jest zarezerwowane tylko w przypadkach, gdy nie można wykonać operacji.
7. Powikłania po zapaleniu wyrostka robaczkowego
Najgroźniejszym powikłaniem zapalenia wyrostka robaczkowego jest perforacja, czyli jego przedziurawienie. Najczęściej występuje ono w drugiej lub trzeciej dobie. Współistnieje z nagłym, silnym bólem, podwyższeniem tętna i nasileniem objawów wynikających z podrażnienia otrzewnej.
W przypadku, gdy przedziurawieniu uległ wyrostek położony w zrostach wewnątrz jamy brzusznej lub umiejscowiony zakątniczo często tworzy się naciek okołowyrostkowy. Jest on skupiskiem zlepionych pętli jelita cienkiego wraz z siecią większą wokół zapalnie zmienionego, najczęściej przedziurawionego wyrostka.
Z kolei przedziurawienie do wolnej jamy otrzewnej powoduje rozlane zapalenie otrzewnej. Stwierdza się wtedy bolesność pod wpływem ucisku na całej powierzchni powłok brzucha, wzmożoną obronę mięśniową oraz opisany wyżej objaw Blumberga.
W badaniu lekarz może wyczuć w prawym dole biodrowym dobrze odgraniczony, nieruchomy przy oddychaniu guz. W naturalnym przebiegu zapalenia wyrostka w ciągu kilku tygodni objawy, takie jak wysięk, przekrwienie i obrzęk ustępują. Zwykle powstały guz pozostaje. Konieczne jest różnicowanie nacieku okołowyrostkowego z guzem kątnicy.
Kolejnym możliwym powikłaniem zapalenia wyrostka jest ropień okołowyrostkowy. To skupisko ropy, bakterii i częściowo lub całkowicie zniszczonych tkanek, odgraniczone od struktur jamy brzusznej torebką łącznotkankową. Ropień powstaje w obrębie nacieku. Towarzyszy mu wzrost temperatury ciała do 39-40 stopni Celsjusza, znacznie przyspieszone tętno, leukocytoza.
8. Zapalenie wyrostka robaczkowego u dzieci
W większości przypadków zapalenia wyrostka robaczkowego u dzieci rozpoznanie można postawić już na podstawie wywiadu i starannego badania fizykalnego, choć niekiedy może ono być trudne. Bardzo ważną zasadą jest kilkukrotne przeprowadzenie badania przez lekarza, najlepiej chirurga, oraz monitorowanie stanu pacjenta.
Objawy zapalenia wyrostka robaczkowego u dziecka zależą od wieku dziecka, czynników sprawczych i położenia wyrostka robaczkowego w jamie brzusznej. Spośród wielu objawów wyrostka robaczkowego w przypadku ostrego zapalenia należy wymienić te istotne i liczące się, którymi są:
- bóle brzucha – u dzieci powyżej 4. roku życia dominuje początkowo łagodny, tępy, trudny do precyzyjnej lokalizacji, ciągły ból brzucha w okolicy pępka i nadbrzusza, który w miarę postępu zapalenia przemieszcza się do prawego podbrzusza, do tzw. punktu McBurneya
- utrata apetytu - jest szczególnie istotnym objawem. Dzieciom, którym apetyt dopisuje, wyjątkowo rzadko stawiana jest diagnoza zapalenia wyrostka robaczkowego;
- nudności
- wymioty występujące kilka godzin po pojawieniu się bólów brzucha
- zaparcia
- krótkotrwale biegunki
Dziecko cierpiące i gorączkujące, idąc, porusza się powoli, często pochylone do przodu chroni prawy dół biodrowy. Na stół wspina się powoli, ostrożnie. W łóżeczku, pomimo bólu, leży spokojnie, z podkurczonymi nogami lub na prawym boku.
Podwyższenie temperatury ciała, tachykardia, objawy odwodnienia zwykle w ciągu pierwszej doby są niewielkie i nasilają się w miarę postępu zapalenia wyrostka robaczkowego. Charakterystyczne jest podwyższenie tętna niewspółmierne do temperatury.
Podobnie jak u dorosłych, typowa jest bolesność punktowa z obroną mięśniową - objaw Blumberga. U małych dzieci i niemowląt rozpoznanie zapalenia wyrostka robaczkowego jest często opóźnione ze względu na niespecyficzny obraz choroby lub słabo wyrażone początkowe objawy wyrostka robaczkowego. Zdarzają się takie przypadki, gdy niemowlę trafia wreszcie do chirurga z objawami rozlanego zapalenia otrzewnej.
W początkowej fazie zapalenia wyrostka robaczkowego badania dodatkowe nie są bardzo przydatne. Jednym z głównych odchyleń jest wysoki poziom białych krwinek z przewagą granulocytów wielojądrzastych, jednak nie u wszystkich pacjentów obserwuje się taki wynik. Konieczne jest wykonanie badania moczu, aby wykluczyć zakażenie w układzie moczowym.
Pomocne może być również monitorowanie wartości białka C-reaktywnego, którego poziom we krwi rośnie w przebiegu zapalenia wyrostka.
W około 10-20 proc. przypadków wykonanie badania RTG przeglądowego brzucha może przynieść rozpoznanie. Bardzo przydatne może być wykonanie USG jamy brzusznej przez doświadczonego radiologa. Bardzo rozpowszechniona w obecnej dobie medycyny tomografia komputerowa nie przewyższa wartości dokładnego badania USG.
W leczeniu zapalenia wyrostka robaczkowego niezmiennie główną rolę odgrywa chirurg, który operacyjnie usuwa zapalną tkankę. W przypadku pewnego rozpoznania zapalenia wyrostka robaczkowego stosuje się cięcie poprzeczne lub skośne naprzemienne McBurneya w prawym podbrzuszu. W razie wątpliwości stosowane bywa otwarcie jamy brzusznej z cięcia przyprostnego, które pozwala na rozległy wgląd w jamę otrzewnej.
Należy dążyć do wczesnego ustalenia wskazań operacyjnych, bowiem u dzieci, zwłaszcza tych młodszych, perforacja występuje już po 12-15 godzinach od wystąpienia bólów.
Dodatkowo u pacjentów z grup ryzyka słusznym posunięciem będzie zastosowanie profilaktyki okołooperacyjnej z zastosowaniem antybiotyków. Wprowadzenie takiego leczenia zapalenia wyrostka robaczkowego pozwala na znaczne obniżenie ryzyka powikłań, jakim jest zakażenie bakteryjne (stanowi ono przyczynę niemal wszystkich, zarówno wczesnych, jak i późnych powikłań) oraz obniża całkowitą śmiertelność u osób z zapaleniem otrzewnej.
Usunięcie wyrostka robaczkowego podczas operacji z powodu innych stanów jest często przeprowadzane u dzieci. W obecnej dobie medycyny pogląd, iż wyrostek pełni istotne funkcje odpornościowe w przewodzie pokarmowym nie jest już aktualny. Dlatego też wielu chirurgów dziecięcych usuwa wyrostek robaczkowy podczas korekcji wrodzonych wad przewodu pokarmowego, chorób pęcherzyka żółciowego czy innych.
Profilaktyczne wycięcie wyrostka robaczkowego według ich oceny jest bezpieczne dla dziecka i niektórzy lekarze uważają je za korzystne posunięcie. Wyrostek robaczkowy jest również usuwany w sytuacji, gdy dziecko zgłasza bóle brzucha, lecz otwarcie jamy brzusznej nie potwierdza podłoża bólu w zapalnym wyrostku. W opozycji do opisanych poglądów są chirurdzy, którzy usuwają wyrostek "przy okazji" tylko w przypadku, gdy ewentualne wykonanie operacji jego usunięcia jest obarczone wysokim ryzykiem.
Wyrostek robaczkowy nie ma określonej funkcji, jednak zapalenie wyrostka może rozwijać się bardzo szybko i doprowadzić do jego pęknięcia w ciągu 24 godzin. Skutkuje to zapaleniem otrzewnej. Pierwszym objawem zapalenia wyrostka jest silny ból brzucha, który zlokalizowany jest najczęściej w nadbrzuszu oraz okolicy pępka.
Treść artykułu jest całkowicie niezależna. Znajdują się w nim linki naszych partnerów. Wybierając je, wspierasz nasz rozwój.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.