Zespół szoku pokarmowego (refeeding syndrome) - charakterystyka, przyczyny, leczenie
Zespół szoku pokarmowego, inaczej zwany zespołem ponownego odżywiania, to najogólniej mówiąc zaburzenie gospodarki elektrolitowej, będące konsekwencją nieprawidłowego odżywiania i skrajnego niedożywienia. Może wiązać się z niektórymi chorobami psychometabolicznymi, ale historycznie związany jest z czasami wojny. Nieleczony zespół szoku pokarmowego może doprowadzić do skrajnego wyniszczenia organizmu i śmierci. Jak sobie z tym radzić?
1. Co to jest zespół szoku pokarmowego?
Zespół szoku pokarmowego (ang. refeeding syndrome), zwany jest też RS, zespołem ponownego odżywiania lub zespołem ponownego przeładowania glukozą. To bardzo poważny, ostry niedobór elektrolitów i substancji odżywczych. Towarzyszy temu retencja płynów, czyli zatrzymywanie wody w organizmie oraz zaburzenia gospodarki glukozowej.
Syndrom RS pojawia się zwykle u pacjentów cierpiących na anoreksję lub karmionych pozajelitowo przez długi czas. Zdarza się, że przyczyną pojawienia się zaburzeń jest choroba alkoholowa albo jedna z operacji bariatrycznych (czyli związanych z leczeniem otyłości).
1.1. Jak dochodzi do zespołu szoku pokarmowego?
Kiedy organizm jest niedożywionym, w procesach metabolicznych zaczynają zachodzić zmiany. Podstawowym źródłem energii jest glukoza i kiedy jej brakuje, organizm zaczyna adaptować się do sytuacji i czerpać siłę z białek oraz tłuszczy. To naturalna reakcja, którą spotyka się w niektórych dietach.
Efektem nadmienego metabolizowania tych dwóch składników, ciało zaczyna słabnąć i dochodzi do stopniowego wyniszczenia organizmu. Na skutek zaburzeń gospodarki glukozowej, spada produkcja insuliny, odpowiedzialnej za transport glukozy po całym organizmie.
Niedożywienie skutkuje także zaburzeniem gospodarki elektrolitowej, szczególnie sodowej. W sytuacji, w której pacjent zaczyna znów być prawidłowo żywiony doustnie, organizm nie wie, co zrobić z taką ilością glukozy. Znacznie zwiększa się produkcja insuliny oraz fosforanów, które zostają pobierane ze źródeł pozakomórkowych. W efekcie zaczyna ich brakować we krwi i dochodzi do hipofosfatemii. Na skutek podawania płynów znacznie wzrasta zaś poziom sodu w organizmie, co może skutkować bolesnymi obrzękami.
2. Kiedy może wystąpić zespół szoku pokarmowego?
W latach 40 XX wieku, kiedy ludzie masowo zostawali zsyłani do pracy w obozach, po raz pierwszy spotkano się z zespołem szoku pokarmowego. Skrajnie wygłodzeni, niedożywieni zesłańcy, byli zmuszani do ciężkiej pracy, a ich organizmy z czasem zaadaptowały się do ciągłego uczucia głodu. Po zakończeniu II wojny światowej, kiedy mogli już opuścić obozy, rozpoczęto u nich stopniowe żywienie doustne. To doprowadziło do rozwoju syndromu RS.
Dzisiaj czynnikiem ryzyka są przede wszystkim zaburzenia odżywiania, takie jak anoreksja. Bardzo często wiąże się on ze skrajnym niedożywieniem, które z kolei może być spowodowane chorobą nowotworową lub długotrwałym alkoholizmem. Oba te stany stopniowo wyniszczają cał organizm, a proces leczenia może spotkać się z syndromem ponownego odżywiania.
2.1. Czynniki ryzyka
Najczęściej czynnikiem ryzyka w przypadku syndrom RS jest zbyt szybkie próbowanie przywrócenia naturalnego rytmu odżywiania u pacjenta. Jeśli organizm był skrajnie wygłodzony przez dłuższy czas, należy bardzo powoli wdrażać żywienie doustne.
Dodatkowymi czynnikami sprzyjającymi rozwojowi RS, są:
- wiek
- choroby ogólnoustrojowe
- przebyte operacje
- długotrwałe żywienie pozajelitowe
- niedożywienie wynikające z zaburzeń, takich jak anoreksja, dysfagia, kacheksja
3. Konsekwencje zespołu ponownego odżywiania
Konsekwencją zespołu szoku pokarmowego może być szereg dolegliwości, nie tylko ze strony układu odpornościowego, ale i całego organizmu. Najczęściej są to:
- zaburzenia oddychania
- zaburzenia rytmu serca, które mogą prowadzić do niewydolności tego narządu
- drgawki
- podwyższone ciśnienie krwi
- ciągłe uczucie zmęczenia
- zaburzenia świadomości, które mogą prowadzić do śpiączki.
4. Objawy zespołu szoku pokarmowego
Objawy zespołu szoku pokarmowego pojawiają się około cztery doby po rozpoczęciu u pacjenta tzw. leczenia żywieniowego. Mogą się one pojawić zarówno w przypadku żywienia doustnego, jak i pozajelitowego.
Najczęściej występujące objawy RS to:
- ciężka hipofosfatemia (skrajnie niski poziom fosforanów we krwi)
- niedobory witamin z grupy B (szczególnie B1)
- zatrzymywanie wody w organizmie i widoczne obrzęki
- kwasica metaboliczna
- niskie stężenie magnezu we krwi
- niskie stężenie potasu we krwi
5. Jak leczyć zespół ponownego odżywiania?
Najważniejsze jest dokładne opisanie stanu pacjenta. Jeśli on jest na tyle poważny, a niedożywienie tak skrajne, że może wystąpić zespół ponownego odżywiania, należy bardzo powoli i ostrożnie wdrażać leczenie żywieniowe. Bardzo ważne są małe ilości pokarmów podawane stopniowo.
Ważne jest także pozostawienie chorego pod stałą opieką lekarza i częste wykonywanie badań kontrolnych. W przypadku wystąpienia objawów RS, warto dodatkowo wdrożyć wprowadzanie pokarmów, które pomogą wyrównać poziom elektrolitów i składników mineralnych.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.
