Życie po mastektomii

Każda kobieta w momencie diagnozy – rak piersi – przede wszystkim martwi się o swoje życie i zdrowie. Później, w miarę poznawania zasad dotyczących rozpoznawania i przebiegu choroby, chce żyć tak dobrze, jak to jest możliwe w zaistniałej sytuacji poważnej i często przewlekłej choroby. Bardzo duży wpływ na jakość życia w leczeniu raka piersi ma proces rehabilitacji. Pacjenci onkologiczni często zawdzięczają życie zespołowi lekarzy. Niestety, leczenie onkologiczne nie może im dać chęci do życia. Na szczęście wiele pacjentek z diagnozą raka piersi i po mastektomii trafia w ręce zespołu rehabilitantów. Potrzeba głębokiej wiedzy, umiejętności, cierpliwości i wyobraźni, by przez zabiegi i ćwiczenia, a także przez rozmowę z pacjentką, pomóc przywrócić człowiekowi optymalny dla jego stanu zdrowia dobrostan fizyczny i psychiczny. Osoby mające za sobą dramat choroby nowotworowej mają trudne usposobienie, które nie wynika z ich złej woli.

W smutnym, załamanym i niesprawnym fizycznie człowieku trzeba zobaczyć pełną ludzką istotę i konsekwentnie zmierzać do przywrócenia tej istocie osobowej pełni. Rehabilitując pacjentkę po mastektomii, trzeba często nie tylko wierzyć w nią, ale też wierzyć za nią. Pacjentki po amputacji piersi często przychodzą na rehabilitację załamane, cierpiące, pozbawione wiary w siebie. Chorobę traktują jako zdradę ze strony własnego organizmu lub jako niesprawiedliwość losu. Dopiero w miarę rehabilitacji i wsparcia ze strony innych zaczynają odczuwać powracającą sprawność, poczucie pewności siebie, zaczynają na nowo sobie ufać. Trzeba empatii, żeby poczuć problemy pacjentek z rakiem piersi i wiary oraz wyobraźni, by je z własnego „piekła” wyprowadzić.

Zachorowanie na nowotwór piersi czy na inną chorobę nie jest wstydem ani karą. Informowanie drugich osób wynika z potrzeby serca i chęci szukania pomocy. Niewątpliwie łatwiej jest chorować, mając przy sobie życzliwe osoby, mogące służyć pomocą i wsparciem. Każda z pacjentek powinna powiedzieć tyle, ile potrzebuje i temu, komu może zaufać. Na pewno bliscy chorej powinni wiedzieć o jej problemach i potrzebach, bo niedomówienia i domysły nie sprzyjają zdrowieniu. Należy mówić o swoich potrzebach i oczekiwaniach, ponieważ druga osoba może się tego domyślać, ale nie być pewną. Trzeba pamiętać, że osoba towarzysząca chorej nie zawsze wie, jak pomagać, obawia się swoich reakcji i często nie wie, jak postąpić. Należy otwarcie mówić o rozterkach i obawach związanych z chorobą, leczeniem i pomocą.

Rehabilitacja jest długotrwałym, ciągłym procesem mającym na celu zmniejszenie niepożądanych skutków choroby i jej leczenia zarówno w sferze fizycznej, jak i psychicznej kobiety. W przypadku chorób nowotworowych prowadzona jest rehabilitacja psychofizyczna. Obejmuje ona zarówno działania zapobiegawcze (np. profilaktyka obrzęku limfatycznego, profilaktyka przeciwzakrzepowa), jak i zabiegi przywracające sprawność. W przebiegu leczenia nowotworu piersi rehabilitacja powinna rozpoczynać się w momencie postawienia diagnozy, kiedy kobieta potrzebuje wsparcia i często profesjonalnej pomocy w sferze emocjonalnej (porady, psychoedukacja). Tymi zagadnieniami zajmuje się rehabilitacja psychologiczna. Rehabilitacja fizyczna powinna rozpoczynać się zapoznaniem z celami i metodami usprawniania pooperacyjnego jeszcze przed zabiegiem chirurgicznym.

Rehabilitacja nie dotyczy tylko amputacji piersi. Mastektomia jest jedną z metod leczenia, pozostawia bliznę i ubytek narządu, który jest uznawany za symbol kobiecości i macierzyństwa. W innej metodzie leczenia – w operacji oszczędzającej (BCT), pierś pozostaje po usunięciu guza z fragmentem zdrowej tkanki, czyli ubytek gruczołu jest częściowy. W tym przypadku w trakcie dalszego leczenia stosuje się radioterapię, której skutki uboczne również się zmniejsza poprzez usprawnianie. W każdej z metod leczenia usuwa się węzły chłonne pachowe, których wycięcie może być przyczyną obrzęku limfatycznego. Tak więc rehabilitacja fizyczna dotyczy następstw fizycznych leczenia chirurgicznego, chemioterapii i radioterapii.

Do następstw fizycznych, oprócz utraty całej lub części piersi, zalicza się: ograniczenie ruchomości w stawach obręczy barkowej kończyny górnej strony operowanej, zmniejszenie siły mięśniowej, wady postawy, obrzęk limfatyczny kończyny, niekiedy długotrwały ból okolicy operowanej. W wyniku amputacji piersi zmieniają się warunki statyki tułowia (szczególnie u kobiet z dużymi piersiami), co może prowadzić do nieprawidłowej postawy – uniesienia lub obniżenia barku, przygarbienia, odstawania łopatki. Wszystkie te objawy są zmniejszane lub likwidowane przez zastosowanie metod szeroko pojętej rehabilitacji. Rehabilitacja psychiczna zajmuje się natomiast takimi problemami, jak: lęk przed kalectwem i śmiercią, lęk przed rozbiciem rodziny, kompleks połowy kobiety (ang. half woman complex), występujący u pacjentek po mastektomii.

Po zabiegu usunięcia piersi kobieta powinna starać się jak najszybciej zaakceptować swoje upośledzenie. Jej rodzina i przyjaciele muszą ją wspierać, okazywać zrozumienie i wsparcie. Mąż koniecznie musi starać się zaakceptować żonę oraz brak jej piersi. Początkowo blizna po mastektomii może wywoływać negatywne odczucia u obojga małżonków. Ważne jest, aby to kobieta pierwsza stopniowo przyzwyczajała męża do nowej sytuacji. Wszelkie czynności higieniczne związane z blizną i protezą piersi pacjentka powinna wykonywać dyskretnie. Proteza piersi wymaga noszenia w odpowiednio przystosowanym staniku lub specjalnej koszuli z kieszenią na protezę. Bardzo istotne jest to, aby kobieta porozmawiała z dziećmi o swojej chorobie i operacji. Przede wszystkim liczy się prawdomówność. Jeśli dzieci będą chciały obejrzeć bliznę, można im na to pozwolić. Nie trzeba informować znajomych o wszystkich szczegółach zabiegu. Jeśli trafi się ktoś uporczywy, wystarczy powiedzieć, że nie ma się ochoty na rozmowę na ten temat.

Zaopatrzenie w zewnętrzną protezę piersi jest bardzo ważnym elementem rehabilitacji. Proteza, zastępująca własną pierś, z jednej strony ma wpływ na stan emocjonalny chorej – pozwala w sposób estetyczny zatuszować jej brak, z drugiej strony – ma znaczenie zdrowotne, eliminując rozwój wad postawy. Aby proteza spełniała swoją rolę, powinna być dobrana przez fachowy personel – z uwzględnieniem jej ciężaru, wielkości, kształtu, konsystencji, a nawet barwy. Niemniej ważny jest dobór odpowiedniej bielizny specjalistycznej. Stanik powinien posiadać odpowiednio skonstruowaną kieszonkę, utrzymującą stabilnie protezę, szersze ramiączka, z regulacją usytuowaną na plecach, poszerzany pasek boczny przykrywający bliznę pooperacyjną, płytsze wycięcie z przodu (dekolt), zakrywające ubytek tkanki i bliznę. O czym jeszcze powinny pamiętać kobiety po mastektomii? Oto kilka wskazówek:

1. Przestrzegaj terminów okresowych kontroli u lekarza onkologa!
2. Systematycznie samokontroluj okolicę operowaną!
3. Zapobiegaj powstawaniu obrzęku limfatycznego (wykonywanie ćwiczeń usprawniających, prawidłowe ułożenie kończyny podczas snu i wypoczynku, odpowiednie dobranie nieuciskającej odzieży i bielizny osobistej, ograniczenie wysiłku fizycznego – zakaz dźwigania powyżej 3 kg).
4. Dbaj o ogólną sprawność fizyczną (gimnastyka, aerobik, spacery na świeżym powietrzu).
5. Indywidualnie dobierz protezę piersi pod względem wielkości, ciężaru itp.
6. Zapobiegaj infekcjom – unikaj skaleczeń, otarć, oparzeń mechanicznych i termicznych uszkodzeń, wystrzegaj się drażniących, alergizujących środków do mycia i pielęgnacji ciała, do dwóch lat od zabiegu operacyjnego unikaj wkłuć dożylnych i pomiaru ciśnienia tętniczego na kończynie po stronie operowanej piersi.
7. Ogranicz kąpiele słoneczne!
8. Kontynuuj rehabilitację psychofizyczną, np. w klubach „Amazonek”.
9. Przestrzegaj zasad racjonalnego żywienia – jedz produkty wysokobiałkowe pochodzenia roślinnego, białe mięso, świeże ryby, warzywa i owoce, tłuszcze roślinne bez obróbki termicznej, ogranicz tłuszcze zwierzęce, spożycie soli, używki (alkohol, kawa, papierosy), unikaj produktów zawierających konserwanty i sztuczne barwniki.
10. Kontroluj ciśnienie tętnicze!

To tylko niektóre wskazówki dla pań po amputacji piersi. Wiele kobiet boryka się z różnymi problemami, jak wstyd przed brakiem włosów, które wypadły po chemioterapii, niewygoda w związku z koniecznością noszenia chusty lub peruki, poczucie utraty kobiecości, problemy w sterze intymnej, unikanie seksu itp. Czasami konieczne jest specjalistyczne wsparcie psychoterapeutyczne.

Pomoc psychologiczna po amputacji piersi nie jest obowiązkowa, zależy od indywidualnych potrzeb pacjentki. Niektóre kobiety czują się winne, obciążone psychicznie, noszą w sobie poczucie krzywdy. Te negatywne emocje można zwalczać podczas wizyt terapeutycznych. Psycholog pomaga kobiecie zaakceptować swoje ciało i zrekonstruować zniszczony obraz własnej tożsamości. Minie sporo czasu, zanim pacjentka przyzwyczai się do chodzenia w protezie. Początkowo może odczuwać ból i dyskomfort, ale stopniowo organizm przyzwyczai się do nowej sytuacji.

Kobieta po usunięciu piersi nie powinna zostawać w domu i użalać się nad sobą. Jeśli lubi, może uprawiać jakiś rodzaj sportu, np. pływanie. Najlepiej, aby uświadomiła sobie, że wygrała ze śmiertelną chorobą i jej życie rozpoczyna się od nowa. Warto nauczyć się cieszyć z najmniejszych rzeczy, wychodzić do kina, restauracji, teatru. Należy żyć jak dawniej, starać się uśmiechać i mieć w sobie więcej optymizmu. Psychika ma zasadnicze znaczenie w walce z rakiem piersi!

Źródła

1. Po mastektomii
2. Federacja Stowarzyszeń „Amazonki”
3. Heszen I., Sęk H., Psychologia zdrowia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007, ISBN 83-01-15050-1.
4. Klimasiński K., Elementy psychopatologii i psychologii klinicznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, ISBN 83-233-1414-4.
5. Meder J., Problemy zdrowia psychicznego kobiet, Polskie Towarzystwo Psychiatryczne, Kraków 2003, ISBN 83-86826-85-1.
6. Tchórzewska H., Rehabilitacja kobiet leczonych z powodu raka piersi. Poradnik, Redakcja „Aleksandria”, Warszawa 2009.
7. Walden-Gałuszko de K., Psychoonkologia w praktyce klinicznej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, ISBN 978-83-200-3961-0.