Neuroplastyczność – ćwiczenia, rodzaje i rola

Neuroplastyczność oznacza zdolność tkanki nerwowej do tworzenia nowych połączeń, co ma na celu reorganizację, adaptację, zmienność i samonaprawę, a także proces uczenia się i pamięci. Czym cechuje się plastyczność mózgu u dzieci i dorosłych? Jaką pełni rolę? Co robić, by ją zwiększyć i dlaczego to ważne?

1. Co to jest neuroplastyczność mózgu?

Neuroplastyczność (neural plasticicy) z definicji to cecha układu nerwowego, która umożliwia rozwijanie się centralnego układu nerwowego mózgu pod wpływem zmiennych uwarunkowań otoczenia, zapamiętywanie i uczenie się nowych umiejętności, adaptację do zmian zachodzących w środowisku zewnętrznym i wewnętrznym, a także aktywizację procesów kompensacyjnych w wypadku schorzeń neurologicznych.

To możliwe, ponieważ układ nerwowy jest siecią powiązanych ze sobą komórek nerwowych (sieć neuronowa), pomiędzy którymi dochodzi do oddziaływania.

Zobacz film: "Dlaczego warto wykonywać badania profilaktyczne?"

U podstaw zmian neuroplastycznych leży zmiana siły połączeń międzyneuronalnych, czyli zmiana siły i liczby połączeń synaptycznych. Plastyczność synaptyczna, bo o niej mowa, prowadzi do zmian struktury synaps i kolców dendrytycznych, synaptogenezy i modyfikacji aksonów.

2. Rodzaje neuroplastyczności

Współczesna nauka prezentuje szeroką definicję neuroplastyczności. Punktem wyjścia jest jednak zawsze zmiana siły połączeń między neuronami oraz zmiana liczby połączeń.

Wyróżnia się wiele rodzajów plastyczności. To na przykład:

• neuroplastyczność rozwojowa, która odpowiada za dostosowanie się młodego organizmu do środowiska w wyniku interakcji z nim,
• neuroplastyczność kompensacyjna (pouszkodzeniowa) dorosłego mózgu. To tworzenie nowej sieci połączeń nerwowych, które przejmują funkcje utraconych w wyniku ubytku tkanki nerwowej obszarów, które są odpowiedzialnej za czynność lub funkcje,
• plastyczność wywołana wzmożonym doświadczeniem czuciowym lub ruchowym, co odnosi się do doświadczeń powielanych, gdy szlaki neuronalne są wzmacniane poprzez ciągłe powtarzanie,
• plastyczność związana z uczeniem się i pamięcią, gdy powtarzanie czynności i utrwalanie jej w pamięci tworzą się nowe połączenia i ścieżki neuronalne,
• plastyczność występująca przy powstawaniu uzależnień, kiedy do utrwalenia zachowania dochodzi wskutek pobudzenia w układzie nagrody (dopaminergicznym).

3. Neuroplastyczność mózgu u dzieci i dorosłych

Najbardziej efektywna jest plastyczność mózgu u dzieci. Młody człowiek nabywa doświadczenia poprzez zmysły, a wraz z rozwojem i dojrzewaniem mózgu pojawiają się nowe połączenia nerwowe, usprawnia się komunikacja, czyli precyzja połączeń pomiędzy różnymi obszarami mózgu. Większą plastyczność i skłonność do tworzenia nowych połączeń nerwowych mózg wykazuje we wczesnym okresie rozwoju.

Neuroplastyczność mózgu u dorosłych nie jest już tak intensywna, jak u dzieci, choć mózg wciąż może wytworzyć nowe połączenia nerwowe zarówno samoistnie, jak i dzięki rehabilitacji. Badania dowiodły, że mózg tworzy się i zmienia w ciągu życia, a reorganizacja funkcjonalna i strukturalna synaptycznych połączeń sieci neuronowych umożliwia nabywanie nowych umiejętności do późnej starości.

4. Rola neuroplastyczności

Dlaczego neuroplastyczność mózgu jest taka ważna? W rozwijającym się mózgu pozwala na dostosowanie zmian rozwojowych do bodźców płynących ze środowiska i na uczenie się.

W dorosłym mózgu zmiany neuroplastyczne są podstawą uczenia się i pamięci, to znaczy powstawania nowych obwodów neuronalnych służących śladowi pamięciowemu.

Neuroplastyczność jest również podstawą naprawy mózgu u osób dorosłych, które przebyły mózgowe w postaci udarów, wylewów, a także chorujących na stwardnienie rozsiane (SM), chorobę Alzheimera, chorobę Parkinsona, ADHD czy zaburzenia funkcji poznawczych.

5. Jak zwiększyć neuroplastyczność mózgu?

Mówi się, że by zachować i zwiększyć neuroplastyczność, trzeba próbować nowych rzeczy, uczyć się i zmuszać mózg do intensywnej pracy przy nowych zadaniach. Kluczowe jest, by sygnały nie przebiegały wciąż tymi samymi ścieżkami neuronalnymi.

Co zatem warto robić, by zwiększyć neuroplastyczność? Uprawiać sport i podróżować, uczyć się języków obcych czy gry na instrumentach. Dbać o sen, racjonalną dietę i higieniczny tryb życia. Rozwiązywać krzyżówki i czytać.

Warto również zająć się twórczością artystyczną: malować, pisać czy rzeźbić. Ważne jest również, by rzadziej używać ręki, która dominuje. Używanie niedominującej ręki do prostych czynności, takich jak mycie zębów czy pisanie SMS-ów, pomaga w tworzeniu nowych ścieżek nerwowych i wzmacnia łączność między komórkami mózgu. Owe ćwiczenia poznawcze są znane jako neurobik.

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.