Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Kamila Drozd

Psychoza afektywna

Psychoza afektywna
Psychoza afektywna

Psychoza afektywna, a poprawnie psychoza schizoafektywna, to choroba mieszcząca się w obrazie klinicznym między typową postacią schizofrenii a zespołami afektywnymi – epizodem maniakalnym i depresyjnym. Psychoza schizoafektywna jest często utożsamiana z psychozą mieszaną, gdyż okresowy przebieg choroby charakteryzuje się obecnością ostrych form schizofrenii, w których pojawiają się zaburzenia nastroju. Tak naprawdę psychoza schizoafektywna to dziwna hybryda nozologiczna. Nie wiadomo, czy bardziej ujmować ją jako zaburzenie afektywne dwubiegunowe, czy jako postać schizofrenii, czy raczej zaburzenie afektywne.

spis treści

1. Przyczyny psychozy schizoafektywnej

Współcześnie nie ma rozstrzygnięć psychiatrów co do znaczenia i klasyfikacji psychozy schizoafektywnej. Niejednokrotnie jest ona ujmowana w obrębie szerszej kategorii – zaburzeń schizoafektywnych, które stały się jednocześnie synonimem schizofrenii o przebiegu okresowym (schizofrenia cykliczna) lub zaburzeń psychicznych z tendencją do remisji. Brak jednoznacznego przyporządkowania nozologicznego powoduje, że psychoza afektywna lokuje się gdzieś pomiędzy psychozami schizofrenicznymi a zaburzeniami afektywnymi. W praktyce oznacza to tyle, że ta grupa zaburzeń jest swego rodzaju „workiem diagnostycznym”, do którego trafiają wszystkie nietypowe przypadki o różnorodnej etiologii i mechanizmie patogenetycznym, które nie spełniły kryteriów diagnostycznych, by zostać zaklasyfikowane jako inne (typowe) zaburzenia psychiczne.

Nie ustalono jednoznacznej etiologii zaburzeń schizoafektywnych. Trudność w wyeksplikowaniu przyczyn tej choroby wynika między innymi z braku rozstrzygnięć, do jakiej grupy zaburzeń zaliczyć tę chorobę – czy do schizofrenii, czy do zaburzeń nastroju, czy do choroby afektywnej dwubiegunowej. Wielu badaczy traktuje psychozę schizoafektywną jako „trzeci wariant endogennej psychozy”. Genetyka wskazuje bliskość psychozy afektywnej z zaburzeniem afektywnym dwubiegunowym, obraz patologii przemawia za związkiem psychozy schizoafektywnej z endogenną depresją, a zejście choroby ma podobny przebieg, jak w przypadku chorych na schizofrenię paranoidalną. Można zatem spekulować o wpływie czynników genetycznych i niegenetycznych na powstawanie psychozy schizoafektywnej.

Zobacz film: "Depresja - przyczyny"

Termin „psychozy schizoafektywnej” (ang. schizoaffective psychosis) po raz pierwszy w roku 1933 zaproponował amerykański psychiatra – Jacob Kasanin. Choroba psychiczna zwykle ujawnia się między 20. a 30. rokiem życia i powoduje znaczną redukcję zdolności adaptacji do warunków życiowych. Funkcjonowanie chorych na psychozę schizoafektywną jest lepsze niż schizofreników, ale gorsze niż u pacjentów z chorobami afektywnymi. Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 umieszcza zaburzenia schizoafektywne pod kodem F25. Wyróżniono dodatkowo 3 rodzaje tego typu psychozy: typ maniakalny (F25.0), typ depresyjny (F25.1) i typ mieszany (F25.2). Ryzyko zachorowania na psychozę schizoafektywną wzrasta wraz z ujawnieniem się choroby u krewnego pierwszego stopnia.

2. Przebieg psychozy schizoafektywnej

Psychozę schizoafektywną tak naprawdę uznaje się za postać okresowej schizofrenii, w obrazie której daje się zaobserwować nawroty objawów psychotycznych (omamy, iluzje, urojenia, zaburzenia logicznego myślenia itp.) z jednoczesnym współwystępowaniem symptomów chorobowych epizodu maniakalnego (gonitwa myśli, zawyżona samoocena, idee nadwartościowe, spadek koncentracji uwagi itp.) lub epizodu depresyjnego (anhedonia, poczucie winy, smutek, pesymizm, zbytni samokrytycyzm, obniżenie energii itp.). Diagnoza jest bardzo trudna, gdyż psychozę schizoafektywną trzeba różnicować z chorobą afektywną dwubiegunową, kiedy u pacjenta występują naprzemiennie epizody manii, hipomanii i depresji z okresami remisji objawów i normalnego funkcjonowania społecznego czy zawodowego.

Zaburzenia schizoafektywne mają korzystniejszy przebieg niż typowe zaburzenia schizofreniczne. Rokowania są lepsze i chorzy skuteczniej reagują na leczenie niż „czyści schizofrenicy”. Przyjmuje się, że osoby wykazujące predyspozycje do zachorowania na psychozę schizoafektywną, jednocześnie charakteryzują się specyficzną strukturą osobowości, a mianowicie ich funkcjonowanie nosi znamiona cyklotymii – choroby afektywnej, która odznacza się stałymi wahaniami nastroju i aktywności w granicach subdepresja (łagodna depresja) – hipomania (łagodna mania). Fazy skrajnego nastroju są oddzielone przerwami, w których stan psychiczny pacjentów wykazuje znacznie mniejszy defekt niż w przypadku innych typów schizofrenii (np. katatonicznej, hebefrenicznej czy prostej). Psychoza schizoafektywna określana jest również jako psychoza mieszana, łącząca w swoim obrazie klinicznym elementy schizofrenii i cyklofrenii. Różnicowanie między chorobą maniakalno-depresyjną a psychozą afektywną jest możliwe dzięki stwierdzeniu typowych objawów schizofrenicznych, których obecność przesądza o diagnozie psychozy schizoafektywnej.

Leczenie farmakologiczne psychozy schizoafektywnej sprowadza się w dużej mierze do typowego leczenia każdego innego rodzaju zaburzenia psychotycznego, czyli poprzez wykorzystanie neuroleptyków. Kiedy występuje typ maniakalny psychozy, stosuje się czasami dodatkowo leki stabilizujące nastrój, np. sole litu, kwas walproinowy lub karbamazepinę. W przypadku psychozy w postaci depresyjnej podaje się antydepresanty. Długotrwałe objawy zaburzeń nastroju (symptomatyka afektywna) wskazują na konieczność przeciwdziałania chwiejności emocjonalnej.

3. Rodzaje choroby schizoafektywnej

Choroba schizoafektywna charakteryzuje się połączeniem objawów typowych dla schizofrenii oraz objawów występujących w przebiegu depresji lub manii. Często dostarcza ona wielu problemów diagnostycznych lekarzom. Jeszcze większy problem mają jednak pacjenci, którym trudno jest zrozumieć, na czym polega ta choroba.

Choroba schizoafektywna, inaczej zwana psychozą schizoafektywną, może występować w dwóch postaciach – depresyjnej i maniakalnej. W postaci depresyjnej z typowymi dla schizofrenii objawami wytwórczymi współistnieją objawy depresyjne, takie jak apatia, smutek, poczucie bezradności, brak motywacji, czarne widzenie rzeczywistości czy myśli rezygnacyjne. W postaci maniakalnej nastrój i napęd jest podwyższony. Przy mieszanych zaburzeniach schizoafektywnych mogą występować nagłe zmiany nastroju i napędu od depresji do manii. Przez pojęcie objawów wytwórczych rozumie się omamy oraz urojenia. Pacjenci mogą relacjonować, że ich myśli ulegają rozgłaśnianiu lub że jakieś siły mają na nie wpływ. Mogą podawać, że są śledzeni lub prześladowani albo słyszeć głosy dyskutujące na temat pacjenta, komentujące jego zachowania, a nawet grożące mu. Stąd też wynika występujące u znacznej części pacjentów poczucie zagrożenia. Do rozpoznania psychozy schizoafektywnej konieczne jest występowanie wraz z zaburzeniami nastroju co najmniej jednego, a najlepiej dwóch typowych objawów schizofrenii.

4. Rozpoznawanie psychozy schizoafektywnej

W przypadku choroby schizoafektywnej omamy i urojenia najczęściej zbiegają się w czasie z depresyjnym obniżeniem nastroju lub przeciwnie – epizodem manii (idee wielkościowe, podwyższony nastrój i napęd), przy czym okresy, kiedy pojawiają się objawy chorobowe, są poprzedzielane długimi okresami zdrowia. Zdarzają się również przypadki rozpoznawania choroby schizoafektywnej u chorych od lat leczonych z powodu CHAD (choroby afektywnej dwubiegunowej). Dzieje się tak, gdy epizod nasilonych objawów wytwórczych pojawia się po długim okresie występowania jedynie depresji lub depresji i manii. Istotne w diagnostyce jest jednak to, czy wystąpienie objawów wytwórczych było następstwem przyjmowania substancji psychoaktywnych. Jeśli tak – wyklucza to rozpoznanie zaburzenia schizoafektywnego.

5. Rokowanie u chorych na chorobę schizoafektywną

Do postawienia rozpoznania konieczne jest występowanie objawów schizofrenii i objawów afektywnych w podobnym nasileniu. Pod względem klasyfikacyjnym psychoza schizoafektywna zajmuje bowiem pośrednie miejsce między rozpoznaniami schizofrenii a chorobami afektywnymi (depresją nawracającą i chorobą afektywną dwubiegunową, charakteryzującą się występowaniem epizodów depresji i epizodów manii). Rokowanie jest również wypadkową rokowań w tych dwóch chorobach. Jest ono lepsze niż rokowanie w przypadkach schizofrenii, natomiast gorsze niż w chorobach afektywnych.

6. Leczenie choroby schizoafektywnej

Leczenie choroby schizoafektywnej również jest wypadkową leczenia schizofrenii i chorób afektywnych. W ostrej fazie choroby podaje się pacjentom neuroleptyki – w przypadku postaci maniakalnej takie postępowanie zazwyczaj wystarczy. Jeśli jednak nawroty choroby są częste, włączany jest zazwyczaj lek normotymiczny, np. lit lub karbamazepina. W przypadku postaci depresyjnej oprócz neuroleptyków stosowane są czasem leki przeciwdepresyjne. Postępowanie jest jednak zależne od udziału objawów wytwórczych i afektywnych. Przewaga objawów z danej grupy wskazuje dalszy kierunek leczenia. Jego podstawę stanowi jednak zwykle przyjmowanie neuroleptyku w ramach profilaktyki nawrotu choroby.

Ryzyko występowania chorób afektywnych w rodzinie osoby, u której rozpoznano psychozę schizoafektywną, jest dużo większe niż prawdopodobieństwo wystąpienia schizofrenii. Często zdarza się, że brat, siostra czy rodzic osoby chorej leczą się z powodu depresji lub choroby dwubiegunowej.

W leczeniu niezwykle istotne jest zrozumienie przez pacjenta i jego rodzinę istoty choroby, zaakceptowanie diagnozy i prowadzenie regularnego leczenia. Tylko systematyczne przyjmowanie leków i regularne wizyty kontrolne u psychiatry mogą uchronić pacjenta przed wypadnięciem z życia społecznego i zawodowego. Pamiętajmy o tym, że większość pacjentów z rozpoznanym zaburzeniem schizoafektywnym pomiędzy okresami choroby zupełnie normalnie funkcjonuje, prowadzi normalne życie zawodowe i rodzinne. Choroba nie powinna być zatem powodem do odsuwania się od chorych i wykluczania ich z pełnionych funkcji społecznych.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze