ACTH - wskazania, przebieg badania, interpretacja wyników
ACTH, czyli adrenokortykotropina, jest to hormon wydzielany przez przedni płat przysadki mózgowej. Ilość wydzielanego ACTH pozostaje pod kontrolą podwzgórzowego hormonu zwanego kortykoliberyną (CRH). Z kolei ACTH kontroluje korę nadnerczy i stymuluje ją do produkowania glikokortykosteroidów (głównie kortyzolu). Badanie poziomu ACTH ma duże znaczenie dla znalezienia przyczyny zarówno nadczynności, jak i niedoczynności kory nadnerczy i w zależności od tego, podjęcia właściwego leczenia.
1. ACTH - wskazania do badania
Lekarze zalecają badanie poziomu ACTH, gdy u pacjenta pojawiają się objawy charakterystyczne dla nadczynności lub niedoczynności kory nadnerczy (hiperkortyzolemii i hipokortyzolemii).
Nadczynność kory nadnerczy może przebiegać jako:
- pierwotna nadczynność kory nadnerczy (zwana również ACTH - niezależnym zespołem Cushinga) - jest ona wynikiem zaburzeń w samej korze nadnerczy, takich jak przerost, gruczolak lub rak, w takich sytuacjach nadnercza wydzielają w nadmiarze glikokortykosteroidy (głównie kortyzol) i prowadzą do objawów nadczynności nadnerczy;
- wtórna nadczynność kory nadnerczy (czyli ACTH - zależny zespół Cushinga lub choroba Cushinga) - przyczyną tej postaci jest nadmierne wydzielanie ACTH przez przysadkę (na przykład z powodu gruczolaka przysadki), co z kolei stymuluje nadnercza do nadmiernej produkcji kortykosteroidów i prowadzi do objawów nadczynności kory nadnerczy.
Niedoczynność kory nadnerczy przebiega jako:
- pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona) - spowodowana uszkodzeniem nadnerczy w takim stopniu, że dochodzi do zmniejszenia produkcji kortykosteroidów;
- wtórna niedoczynność kory nadnerczy - przyczyną jest zmniejszenie wydzielania ACTH przez przysadkę i w efekcie zmniejszona stymulacja nadnerczy do produkcji kortykosteroidów.
W celu rozróżnienia tych postaci choroby wykonuje się różne testy związane z określeniem poziomu ACTH.
2. ACTH - przebieg badania
W celu oznaczenia poziomu ACTH, pobiera się od pacjenta próbkę krwi. Pobrania dokonuje się najczęściej koło godziny 9 rano, ponieważ wydzielanie tego hormonu wykazuje określony rytm dobowy i najwyższe jest właśnie w godzinach porannych. Stężenie ACTH zależy także od płci i wieku pacjenta.
Normy stężenia ACTH są różne w zależności od metody badania. Średnio prawidłowe wartości mieszczą się w przedziale 5-17 pmol/l. Dla prawidłowej interpretacji wyników, najczęściej jednocześnie z badaniem poziomu ACTH, oznacza się poziom kortyzolu w surowicy. Dopiero porównanie tych dwóch wartości pozwala właściwie określić przyczynę obserwowanych zaburzeń.
3. ACTH - interpretacja wyników
Jeśli u osoby z objawami nadczynności kory nadnerczy i podwyższonym stężeniem kortyzolu w surowicy poziom ACTH jest obniżony, świadczy to o tym, że jest to pierwotna nadczynność nadnerczy, jeśli natomiast jest on podwyższony, to przyczyną jest wtórna nadczynność nadnerczy.
W pierwotnej niedoczynności nadnerczy poziom kortyzolu w surowicy jest obniżony, a poziom ACTH jest znacznie podwyższony ponad normę. Jeśli przyczyną objawów choroby jest wtórna niedoczynność kory nadnerczy, to poziom kortyzolu w surowicy jest niski, ale jednocześnie poziom ACTH jest znacznie obniżony.
Tego typu oznaczenia ACTH i badanie kortyzolu należą do najważniejszych badań w celu rozróżnieniu postaci nadczynności i niedoczynności nadnerczy.
Należy jednak pamiętać, że interpretacja tych wyników nie zawsze jest tak oczywista i wymaga uwzględnienia również innych wyników badań. Z tego względu dodatkowo wykonuje się szereg testów hamowania lub stymulacji nadnerczy, takich jak:
- test z kortykoliberyną;
- test z deksametazonem;
- test z Synacthenem (preparatem o działaniu podobnym do ACTH).
Dopiero one dostarczają pełnej informacji, co do przyczyny obserwowanych nieprawidłowości.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.