Azatiopryna – działanie, wskazania, środki ostrożności i skutki uboczne
Azatiopryna jest lekiem o działaniu immunosupresyjnym i cytotoksycznym. Pod względem chemicznym to heterocykliczna pochodna 6-merkaptopuryny. Jakie są wskazania do jej stosowania? Czy z terapią wiąże się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych? Jakie środki ostrożności należy zachować?
1. Co to jest azatiopryna?
Azatiopryna (łac. azathioprinum) to organiczny związek chemiczny, antymetabolit, metylonitroimidazolowa pochodna 6-merkaptopuryny. Wzór sumaryczny azatiopryny to C9H7N7O2S. Co istotne, to także lek o silnym działaniu immunosupresyjnym i cytotoksycznym. Mechanizm jego działania nie jest dokładnie poznany.
Substancja po raz pierwszy została zsyntezowana w 1956 roku przez Gertrude Elion, Williama Lange'a, i Georgea Hitchingsa. Na rynek farmaceutyczny wprowadzono ją w 1968 roku. Obecnie dostępne są dwa preparaty zawierające azatiopryna. To tabletki Azathioprine VIS i Imuran. Nie są znane zamienniki produktów.
Azatiopryna jest wykorzystywana w wielu specjalnościach medycznych, takich jak immunologia, gastroenterologia, reumatologia i transplantologia.
2. Działanie azatiopryny i wskazania do stosowania
Azatiopryna jest lekiem immunosupresyjnym i cytotoksycznym stosowanym po przeszczepach narządów w celu zwiększenia przeżycia przeszczepionych organów, takich jak nerki, serce i wątroba oraz w celu zmniejszenia dawek glikokortykosteroidów u pacjentów po przeszczepieniu nerek.
Substancja jest także wdrażana w terapii ciężkich zapalnych chorobach jelit, takich jak IBS (zespół jelita drażliwego), wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna.
Azatiopryna a choroby autoimmunologiczne
Azatiopryna jest wykorzystywana także do leczenia chorób o podłożu autoimmunologicznym. W jakich przypadkach stosuje się azatioprynę?
Terapia nią jest wskazana, gdy rozpoznano:
- reumatoidalne zapalenie stawów,
- toczeń rumieniowaty układowy,
- pęcherzyca,
- zapalenie skórno-mięśniowe,
- zapalenie wielomięśniowe,
- guzkowate zapalenie tętnic,
- plamica małopłytkowa,
- przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
- piodermia zgorzelinowa,
- autoimmunologiczna niedokrwistość hemolityczna.
3. Stosowanie i dawkowanie azatiopryny
Azatiopryna jest stosowana zarówno w monoterapii, jak i w skojarzeniu z innymi lekami immunosupresyjnymi, zwykle glikokortykosteroidami. Efekt terapeutyczny najczęściej osiąga się po kilku lub kilkunastu tygodniach leczenia.
Azatiopryna stosowana jest doustnie. Tabletkę należy zażyć nie później niż godzinę przed posiłkiem lub co najmniej 3 godziny po posiłku lub wypiciu mleka.
Jeśli chodzi o dawkowanie, zależy ono od jednostki chorobowej oraz przyjętego schematu leczenia. Decyduje o nim lekarz.
Leczenie azatiopryną po przeszczepie rozpoczyna się od 5 mg substancji na kilogram masy ciała na dobę (w pierwszym dniu leczenia). Dawka podtrzymująca wynosi od 1 do 4 mg na kilogram masy ciała na dobę.
W innych jednostkach chorobowych dawka początkowa wynosi od 1 do 3 mg na kilogram masy ciała na dobę do wystąpienia efektów terapeutycznych, a dawka podtrzymująca < 1 mg do 3 mg na kilogram masy ciała (co zależy od jednostki chorobowej). Z zasady dawkę podtrzymującą należy zmniejszyć do możliwie najmniejszej skutecznej dawki.
4. Przeciwwskazania do stosowania azatiopryny
Azatiopryna jest substancją, która nie może być stosowana u wszystkich pacjentów, nawet jeśli istnieją wskazania. Przeciwwskazaniem jest nadwrażliwość na składnik leku lub 6-merkaptopurynę oraz leukopenia (stan obniżenia liczby leukocytów we krwi obwodowej poniżej 4000/μL) i okres karmienia piersią.
Czy azatiopryna jest bezpieczna w ciąży? Okazuje się, że nie. Nie wolno jej stosować u ciężarnych z uwagi na ryzyko przedwczesnych urodzeń, samoistnych poronień, urodzeń dzieci z niską masą urodzeniową.
Azatiopryna – skutki uboczne
Jakie są skutki uboczne azatiopryny? Okazuje się, że w czasie terapii mogą pojawić się takie działania niepożądane jak nudności, zastój żółci i pogorszenie czynności wątroby, zakażenia grzybicze, wirusowe i bakteryjne, zahamowanie czynności szpiku kostnego, małopłytkowość, reakcje nadwrażliwości, zapalenie trzustki i niedokrwistość.
Stosując leki z azatiopryną należy zachować środki ostrożności. Ze względu na wysoką toksyczność substancji konieczne jest monitorowanie pacjentów (ważne są zwłaszcza parametry czynności układu krwiotwórczego). Co więcej, można ją stosować tylko wtedy, gdy odpowiednie monitorowanie działań toksycznych leku możliwe jest przez cały okres leczenia. Szczegółowe informacje na temat zasad bezpieczeństwa zawiera azatiopryna ulotka, z którą należy się zapoznać.
Ponieważ u osób, które były poddane terapii azatiopryny, zaobserwowano wzrost płodności (zarówno kobiet, jak i mężczyzn), należy zadać o skuteczną metodę antykoncepcji.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.