Centralny układ nerwowy (ośrodkowy układ nerwowy) - budowa, funkcje, choroby
Centralny układ nerwowy to centrum zarządzania organizmem, które składa się z mózgu oraz rdzenia kręgowego. Elementy te mają kluczowy wpływ na to, jakie bodźce odbieramy z otoczenia, jakie ruchy wykonujemy i z jaką częstotliwością oddychamy. Jakie są główne części mózgu i ich funkcje? Jakie są różnice między mózgiem a rdzeniem kręgowym? Czy centralny układ nerwowy jest zaangażowany w kontrolę funkcji fizjologicznych, takich jak oddychanie czy rytm serca?
1. Co to jest centralny układ nerwowy?
Centralny układ nerwowy (ośrodkowy układ nerwowy, OUN, CUN, CNS) to skomplikowany system składający się z sieci nerwów i wyspecjalizowanych komórek nazywanych neuronami, które przesyłają informacje między różnymi obszarami organizmu.
Centralny układ nerwowy, składający się z mózgowia i rdzenia kręgowego, przyjmuje, analizuje i reaguje na wszelkie zarejestrowane bodźce. Kieruje reakcjami całego ciała na sygnały dostarczane przez obwodowy układ nerwowy, który odpowiada również za przesyłanie informacji zwrotnych do narządów, tkanek i komórek.
2. Budowa centralnego układu nerwowego
Centralny układ nerwowy to skomplikowany system nerwowy, który składa się z dwóch głównych części: mózgowia i rdzenia kręgowego. Mózgowie znajduje się wewnątrz czaszki i jest podzielone na dwie symetryczne półkule o pofałdowanej powierzchni. Wyróżnia się przodomózgowie, które składa się z kresomózgowia i międzymózgowia, śródmózgowie oraz tyłomózgowie, które zawiera tyłomózgowie wtórne, w tym most, móżdżek i rdzeniomózgowie (czyli rdzeń przedłużony).
Jednocześnie mózg podzielony jest na różne płaty (czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny), a każdy z nich pełni inne funkcje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Rdzeń kręgowy znajduje się w kanale kręgowym kręgosłupa, składa z substancji białej i szarej. Substancja szara jest umiejscowiona wewnątrz rdzenia, a swoim kształtem przypomina literę "H". Podstawowym zadaniem rdzenia kręgowego jest harmonizacja czynności związanych z ruchem i percepcją w organizmie.
Oprócz tych dwóch głównych elementów centralny układ nerwowy obejmuje także opony mózgowe, które oddzielają rdzeń kręgowy i mózgowie od ścian czaszki i kanału kręgowego. Pomiędzy oponami a tkanką nerwową przemieszcza się płyn mózgowo-rdzeniowy, który amortyzuje wstrząsy, transportuje substancje odżywcze i usuwa zbędne produkty przemiany materii.
3. Jakie są funkcje centralnego układu nerwowego?
Centralny układ nerwowy jest niezwykle istotny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu i stanowi główny ośrodek zarządzania wszystkimi jego procesami.
CUN zbiera informacje sensoryczne ze zmysłów, takich jak wzrok, słuch, smak, dotyk i węch. Informacje te są następnie przetwarzane w mózgu, co pozwala na rozpoznawanie i interpretowanie bodźców z otoczenia.
Kontroluje ruchy mięśniowe, zarówno świadome (np. chodzenie, pisanie), jak i odruchowe (np. odruch łokciowy). Centralny układ nerwowy reguluje wiele funkcji wewnętrznych organizmu, takich jak rytm serca, oddychanie, trawienie, kontrola temperatury ciała i inne procesy homeostazy.
Mózg jest odpowiedzialny za przechowywanie informacji, umiejętność nauki i rozwiązywania problemów. Umożliwia myślenie abstrakcyjne i logiczne, odpowiada za zdolności umysłowo-poznawcze (świadomość, pamięć i inteligencję), a także za odczuwanie empatii czy umiejętność podejmowania decyzji.
CUN wpływa na emocje, zachowanie i stan psychiczny, kontroluje nastrój, reakcje na stres oraz regulację zachowań społecznych. Odpowiada za cykl snu i czuwania, wyznaczając czas potrzebny na regenerację organizmu.
Jednocześnie ośrodkowy układ nerwowy steruje funkcjami automatycznymi organizmu, takimi jak tętno, ciśnienie krwi czy trawienie, które odbywają się bez naszej świadomej kontroli. CUN pozwala również na komunikację między różnymi częściami ciała oraz koordynuje działania różnych narządów i układów.
4. Jakie są najczęstsze schorzenia centralnego układu nerwowego?
Czy centralny układ nerwowy może ulegać uszkodzeniom lub chorobom? Najczęściej rozpoznawane schorzenia centralnego układu nerwowego to:
- migrena,
- padaczka,
- stwardnienie rozsiane,
- choroba Alzheimera,
- choroba Parkinsona,
- zespół Tourette'a,
- udar mózgu,
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- neuropatia,
- zaburzenia psychiczne,
- choroby genetyczne,
- nowotwór mózgu.
5. Jakie są różnice między ośrodkowym a obwodowym układem nerwowym?
Centralny układ nerwowy składa się z mózgu i rdzenia kręgowego, odpowiada za przetwarzanie informacji, kontrolę ruchów i funkcje poznawcze, stanowiąc tym samym główny ośrodek zarządzania i kontroli całym organizmem.
Obwodowy układ nerwowy składa się z nerwów, zwojów nerwowych i receptorów nerwowych, odpowiada za przekazywanie informacji między narządami i tkankami a ośrodkowym układem nerwowym.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.
